Тыа сирэ

Петр Захаров, баһаары бохсууга Таатта улууһун ыксаллаах быһыыга-майгыга хамыыһыйатын чилиэнэ,  Дьохсоҕон нэһилиэгин баһылыга:

--Улууспутугар 33-с нүөмэрдээх баһаар Кыйы Дьиэбэгэнэтигэр,  36-с нүөмэрдээх Ньимиидэҕэ уонна Чөркөөх Араҥас үрэҕэр 3 га иэннээх баһаар бааллар. Ону таһынан айылҕа ураты харыстанар сирдэригэр -- Амма уонна Алдан өрүстэр уҥуоргу өттүлэригэр -- бу сайыны быһа умайбыт уоттар умуллубакка сыталлар. Бэҕэһээҥҥи туругунан Амма уҥуоргу баһаар Чымнаайы туһаайыытынан 6 биэрэстэлээх сиргэ кэлбит. Олохтоохтор уот ходуһаҕа тахсыбатын туһугар үлэлии тахсыбыттар.

Улуус салалтата СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы А.З. Колодезниковы кытта видео-кэмпириэнсийэни ыытан, үөскээбит балаһыанньа туһунан кэпсэттилэр. Уоту утары охсуһар нэһилиэктэргэ “Тааттаавтодор” уонна “Төлөн” чох карьера биирдии туонна дизельнэй уматыгы биэрдилэр.

Хамыыһыйа үлэтигэр уот турбут нэһилиэктэрин баһылыктара суһал иһитиннэриилэри оҥордубут, үлэ хайысхатын былааннаатыбыт. Улуус ыксаллаах-быһыыга хамыыһыйата туруорсуутунан, 36-с нүөмэрдээх Ньимиидэ баһаарыгар уонна 33-с нүөмэрдээх Кыйы Дьиэбэгэнэтин баһаарыгар өрөспүүбүлүкэттэн “Лесавиа”  18 киһини ыытарын туһунан дьаһал ылылынна. Ону сэргэ Ньимиидэ аллараа өттүгэр кустарнай булууктаах ДТ-75  тыраахтары ыытарга быһаарсыы буолла.

Салгыы улууспут аҕа баһылыга Михаил Соров, Тааттатааҕы лесничество салайааччыта Меркурий Назаров буолан Ньимиидэҕэ турбут уоту миэстэтигэр тиийэн быһаарсар сыаллаах айаннаатыбыт. Ньимиидэ баһаара иллэрээ күннээҕи тыаллаах күн, дэбдиргэлэр уоту тутан турбут сирдэринэн куотан, үрэх сүнньүнэн аллара кэлэн, Дьохсоҕон нэһилиэгин территориятыгар киирэн, ГАУ “Якутлесресурс” оттообут 50-ча рулоннаах отун былдьаабыт. ГАУ-лар сып-сап хомуна охсон, уот салгыы сатыылаабатын туһугар үлэлэһэн, уоту Киспэ уонна Чыычаах сонуоктарын икки ардыларыгар тохтоппуттар. Уонна оттообут отторун куттала суох сиргэ көһөрүүгэ түүннэри үлэлээбиттэр. Манна үс МТЗ тыраахтар, икки полуприцеп массыына бааллар. Биһиги уолаттары кытта көрсөн кэпсэтэ турар кэммитигэр, МИ-8 бөртөлүөт көтөн кэлэн, тоҕус авиадесаны түһэрэн ааста. Кэлбит уолаттар Сангаар уонна Уус Маайа “Лесавиа” этэрээтин үлэһиттэрэ. Бөртөлүөт аҕыс киһини Кыйы Дьиэбэгэнэтигэр салгыы илдьэ барда. Уолаттары кытта көрсөн кэпсэтэн, үөһэттэн уот хайдах, хайа диэки бастаммытын чопчуластыбыт. Бу дьоҥҥо көмөҕө Боробултан уонча уонна Уолбаттан сүүрбэччэ киһи эбии көмөҕө кэлбиттэрэ. Уот күөдьүйэр сирдэригэр үлэлээбиттэр, салгыы булууктаах тыраахтар кэлэрин кэтэһэ, ГАУ “Якутлесресурс” уонча, Уолба сүүрбэччэ уонна “Лесавиа” тоҕус дьоно хаалбыттара.

Ньимиидэнэн умайбыт сиринэн айаннаан, Дэбдиргэҕэ тиийэн, балаһыанньаны билистибит. Игидэй нэһилиэгин эр дьоно үлэлээбиттэрэ хаһыс да хонуктара эбит, барыта 60-ча эр киһи биир биригээдэ буолан, икки аҥыы хайдан үлэлии сылдьаллар. Ону таһынан оттоох, үүтээннээх дьон иккилии, үһүө буолан, үүтээннэринэн хайдыһан арахсыбыттар.

Бу тыаллаах күннэргэ уот үрэххэ олус күүскэ баран, хас да ыал отторун уокка былдьаппыт. Ким 60-тан, ким 200-тэн тахсалыы рулоннарын уокка былдьаппыттар. Дьон барахсан хара көлөһүнэ умайбыта олус кыһыылаах. Билигин уот кэбиһиилээх оттору сиэбэтин туһугар үлэлэһэ сылдьаллар. Оттору куттала суох сиргэ куоттарыыга тиэхиньикэ уматыгар наадыйалларын эттилэр. Күн турдар, мантан күһүн оттуур санаалаах дьон бааллар. Ордук Нөҥүөттэ үрэх үөһээ баһыгар тахсар санаалаахтар, онон уот ол диэки тиийбэтигэр, куоппатыгар туруулаһаллар. Сарсын дэбдиргэлэргэ Туора Күөл олохтоохторо көмөҕө тиийиэх буолбуттар.

Чөркөөххө Кутту үрэх үөһээ баһын диэки Араҥас үрэҕэр турбут уоту бөөлүүн түүн Чөркөөхтөн дьон тиийэн үлэлээн, уот куоппатын курдук оҥорбуттар, уот сиэбит сирин иэнэ 3 гектар. Салгыы кэтииллэр.

Кыйы Дьиэбэгэнэтин баһаара хас да сиринэн тайаан умайар, биир баһа Кыйы бөһүөлэгиттэн алта биэрэстэлээх сиргэ кэлбит. Манна үлэ ыытылла турар. Биир баһа Болтоҥо сиригэр умайар, онно Чурапчытааҕы ойуур баһаарын утары охсуһар этэрээттэр үлэлии сылдьаллар. Биир баһа Кыыл Бастаах диэки хайысхаланан умайар. Манна Кыйы олохтоохторо, оттоох дьон кэтии хаалбыттар, сарсын эбии күүс тиийэр. Ону сэргэ “Лесавиа” 25 киһитэ Дьиэбэгэнэ үрэҕин биир салаатыгар базаланан олороллор. Бу түүн өссө үс киһи эбии тиийэр. Бу туһунан “Лесавиа” Тааттатааҕы салаатын салайааччы Аркадий Борисович Жуков иһитиннэрдэ. Бу баһаарга үс ДТ-75 тыраахтар үлэлиир, ол эрээри биир тыраахтар алдьаммыт, биир булууга алдьанан, бэҕэһээ күүстээх үлэ тахсыбатах. Куораттан биир ДТ-75 тыраахтары уонна булуугу тиэммит трал массыына иһэр, сарсыҥҥыттан үс тыраахтарынан үлэлиэхтээхтэр, биирдэрэ оҥоһуллуннаҕына, түөрт тыраахтар минерализованнай балаһалары тардыахтаахтар. Баһаар биир баһа Даайа Амматын туһаайыытынан умайар. Бу күннэргэ күүскэ тыалырбатаҕына, уоту эргийиэхтээхтэр.

Чөркөөхтөр уот Даайа Амматын суолун туораабатын туһуттан кэтээһин үлэтин ыыталлар.

Хас күн ахсын кыра сөмөлүөт уоту кэтиир, ханан уот куотар кутталлааҕын барытын биллэрэ, иһитиннэрэ олорор.