Солоҕон – Горнай улууһун биир баай историялаах нэһилиэгэ. Нэһилиэкпит туһунан Г.В.Ксенофонтов “Урааҥхай сахалар”, А.И.Гоголев “Якуты” кинигэлэригэр, үгүс архыып матырыйаалыгар ахтыллар. Крафт губернатор уурааҕынан 1910 сыллаахха ыам ыйын 5 күнүгэр Солоҕон 112 эр киһиттэн, 82 дьахтартан, 59 үлэһиттэн турар туспа нэһилиэк быһыытынан тэриллибит. Билигин Солоҕоҥҥо 532 киһи олорор. Бөһүөлэкпит Өрт үрэҕин аатынан ааттаммыт, улуус кииниттэн Бэрдьигэстээхтэн 80 км ыраах.
Сардана Стручкова:
--Биһиги Солоҕоммутугар олус элбэх олоҥхоһут олорон ааспытын бары сөҕө истэллэр. Ол курдук сүүрбэччэ олоҥхоһуту ааттыахха сөп. Олоҥхоһуттарбыт туһунан олохтоох библиотекабытыгар, кыраайы үөрэтэр түмэлбитигэр, олоҥхоһут Г.М.Тарасов-Тэкээнэй Уолун түмэл балаҕаныгар, С.И.Тарасов литературнай музейыгар сылдьан элбэҕи билиэххэ-көрүөххэ сөп (нэһилиэкпитигэр биэс араас түмэл баар).
Хос-хос эһээм Семен Григорьевич Алексеев-Уустарабыс А.Н.Осипов “Муҥха” хартыынатын сүрүн дьоруойа буолбута, олоҥхолоро кинигэлэргэ киирбиттэрэ, кини туһунан “Орто дойду” киинэ уһуллубута. Быйыл кини туһунан ыччаттара “Сүдү” диэн улахан кинигэни таһаарбыттарынан киэн туттабын, хос-хос эһээм курдук уһун дьоллоох олоҕу олоруохпун баҕарабын.
Кирсан Кириллов:
--Солоҕоммутугар норуодунай поэт С.И.Тарасов, биллиилээх поэттар И.Н.Егоров-Иван Горнай, Н.Г.Дьяконов төрөөбүттэрэ. Кинилэр дьоһун олохторугар, айар үлэлэригэр аналлаах ааҕыылар, конференциялар буолааччылар. Николай Гаврилович Дьяконов – мин төрүт абаҕам, үгүс кинигэ ааптара. Кини Россия суруйаааччыларын холбоһугун чилиэнэ, ССРС телевидениетын уонна араадьыйатын туйгуна. Н.Дьяконов телевидение режиссерун сэдэх идэтин баһылаабыт, киэҥ билиилээх киһи этэ диэн ахталларын истибитим. Абаҕам хоһооннорун аахтахтарына, киэн туттабын уонна төрөөбүт тылбын абаҕам курдук баһылыахпын баҕарабын.
Аина Иванова:
--Норуот тапталлаах ырыаһыта Раиса Яковлевна Захарова мин аймаҕым буоларынан киэн туттабын. Эбээлээх эһээм кини нарын ырыаларын олус сөбүлээн истэллэр, кини туһунан кэпсээччилэр. Солоҕон үтүө-мааны дьонун туһунан үгүс кинигэттэн “Мин хотугу тиитим” кинигэни ордук кэрэхсиибин. Бу кинигэ диискэлээх, элбэх хаартыскалаах. Ол хаартыскаларга Раиса Яковлевна мэлдьи кэрэ уонна мааны. Улааттахпына кини курдук дьоҥҥо үөрүүнү бэлэхтии сылдьыахпын баҕарабын.
Сайдам Тарасов:
--Мин эһээм, эбээм, ийэм – учууталлар, онон мэлдьи оскуолабыт туһунан кэпсэтэллэр. Биһиги оскуолабыт өрөспүүбүлүкэ бастыҥ оскуолаларыгар киирсэр, математиканы уонна физиканы дириҥэтэн үөрэтэр, ол иһин улууспут, өрөспүүбүлүкэбит атын сирдэриттэн оҕолор кэлэн интэринээккэ олорон үөрэнэллэр. Билигин оскуолабыт 92 үөрэнээччилээх. Улуус салалтатыгар биһиги оскуолабытын бүтэрбиттэртэн элбэх киһи үлэлиир. Норуот учуутала Михаил Андреевич Алексеев Солоҕонтон төрүттээх. Саха спордун аатырдыбыт Контоевтар, учуонай В.В.Филиппов ийэлэринэн эмиэ мантан утумнаахтар. Мин эмиэ улааттахпына дойдубун ааттатар үтүө үлэһит буолуохпун баҕарабын.
Намыына Охлопкова:
--Тоҕо биһиги нэһилиэкпитигэр маннык элбэх айар куттаах дьон төрүүллэрэ буолуой? Айылҕалаах дьон Солоҕоҥҥо хас даҕаны ураты мас баар дииллэр эбит. Ол мастар оннооҕор кэпсэтэллэр уонна олохтоохтору арчылыы-харыстыы тураллар дииллэр. Баҕар, буолуо. Оттон мин көрдөхпүнэ, Солоҕон ханнык да сиргэ тэҥнэммэт кэрэ айылҕалаах. Биһиэхэ төһө даҕаны уһун ардах түстэҕинэ, наһаа улахан бадараан тахсыбат, бөһүөлэги тулалыыр бэс чагдаҕа салгына ып-ыраас, күһүн маҥан тэллэй үүнэр, хатыҥ чараҥнарбытыгар араас чыычаах кэрэ ырыатын истэҕин... Хос эһээм хос эбээбин, эһээм эбээбин таптаан билсэ кэлэн баран, Солоҕон дьонун-айылҕатын сөбүлээн олохсуйдахтара... Улаатан дойдубуттан ыраатар даҕаны түгэммэр мэлдьи Солоҕоммун ахтарым буолуо дии саныыбын.
Саша Лукин:
--Аҕа дойду сэриитигэр биһиги нэһилиэкпититтэн 110 киһи барбытыттан 57 буойун сэрии толоонуттан эргиллибэтэх. Бөһүөлэкпит кинилэргэ аналлаах өйдөбүнньүк-пааматынньыга Россияҕа бастыҥ пааматынньыктар истэригэр киирбитэ. Улууспутугар соҕотох сэрии бэтэрээнэ Михаил Михайлович Дьячковскай -- Солоҕон олохтооҕо. Ааспыт сылга кини 100 сааһын туолбута, оҕолоро-сиэннэрэ кини туһунан “Үйэ уһуннаах олох” диэн кинигэ оҥорбуттара. Нэһилиэкпит дьоно таһаарбыт сэрии туһунан кинигэлэриттэн мин ордук А.А.Тарасов “Солоҕон снайпердара” диэн хомуурунньугун сөбүлүүбүн. Мин эмиэ ийэ дойдубун көмүскүүр кыахтаах, күүстээх уонна хорсун буолуохпун баҕарабын.
Кюннэй Павлова:
-- Солоҕоҥҥо олус талааннаах дьон олороллор. Россия суруйааччыларын, суруналыыстарын холбоһуктарын чилиэнэ А.А.Тарасов; поэт-мелодист, алгысчыт, уус С.Н.Стручков (нэһилиэкпит гимнин, гербэтин ааптара, Уустарабыс улахан сиэнэ); норуот маастара Л.Н.Прохорова уо.д.а. Солоҕоммут айар куттаах дьонуттан биирдэстэрэ – Валентина Егоровна Пахомова. Кини ыытар “Дьиэрэй” хомус куруһуогар биһиги кылааспыт улахан аҥаара сылдьар. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр хомусчут уонна хоһоон кинигэлэрин ааптардара. Сорох хоһоонноро ырыа буолан ылланаллар. Валентина Егоровна соҕотоҕун даҕаны, дьиэ кэргэнин ансаамбылын кытары даҕаны араас таһымнаах хомус күрэстэрин лауреата. Мин үҥкүүлүүрбүн уонна хомустуурбун сөбүлүүбүн, дьоҥҥо кэрэни бэлэхтии сылдьыахпын баҕарабын.
Максим Перфильев:
--Нэһилиэкпитигэр Тыымпынай диэн сиргэ бизоннар бааллар. 2 мөлүйүөн сыл анараа уҥуоругар Саха сиригэр үөскээн сылдьыбыт бизоннары 2 тыһыынча сыл анараа өттүгэр бултаан эспиттэр. 2008 сыллаахха Тыымпынайга алта Буотамаҕа төрөөбүт бизону аҕалбыттар. Оттон Буотамаҕа 2006 сыллаахха Канадаттан 30 бизону көтүтэн аҕалбыттар. “Тоҕо бизоннары иитэргэ Солоҕон сирин талбыттара буолуой?” диэн толкуйдаатахха, арааһа, биһиэхэ хорсун үлэһит дьоммут элбэҕиттэн буолуон сөп. Холобур, үлэ геройа В.М.Устинова ийэтэ Мария Матвеевна Тарасова Солоҕоҥҥо төрөөбүтэ. Хас биирдиибит үтүө үлэһит аймахтарбытынан киэн туттабыт. Миэхэ дьонум Бочуот знага орден кавалера, биллиилээх тутааччы, уус, тыыл бэтэрээнэ хос эһээм Тарасов Афанасий Николаевич туһунан кэпсииллэрин кэрэхсээн истээччибин. Кини дьиэ өһүөтүн сүгэн таһаарар олус күүстээх киһинэн биллибитин таһынан үс кинигэ ааптара. Хос эһээм курдук дьон ытыктыыр киһитэ буолуохпун баҕарабын.
Августа Михайловна Захарова, үһүс кылаас салайааччыта:
--Улууспут, нэһилиэкпит биир киэн туттар киһитэ – оскуолабытыгар өр сылларга үлэлээн, үгүс оҕону төрөөбүт тыл умсулҕаныгар угуйбут, айар куттаах учуутал, поэт Александр Адамович Тарасов. Кинигэлэрэ төрөөбүт дойдуну таптыырга, доҕордуу буоларга, кэрэҕэ угуйар истиҥ-иһирэх тыллаах буоланнар, оҕо-аймахха олус чугастар. Александр Адамович 1968 сылтан оскуолабытыгар 50-ча сыл «Кэскил» литературнай куруһуогу тэрийэн, уус-уран тыл алыбын көлүөнэттэн көлүөнэҕэ иҥэрбитэ. Бэйэтин холобурунан иитэн, үөрэнээччилэрин хоһоонноро, тэттик кэпсээннэрэ, оскуола олоҕун сырдатар бэлиэтээһиннэрэ “Бэлэм буол” (кэлин “Кэскил”), “Үлэ күүһэ” хаһыаттарга тиһигин быспакка тахсаллара. Александр Адамович кинигэлэрэ, иитиллээччилэрин айымньыларын “Кэскилтэн куорсун куурдунан” хомуурунньуга – үлэбитигэр бастыҥ көмө.
Үһүс кылаас оҕолоро учууталларынаан кэпсээбиттэрин курдук, Солоҕоммутугар киһи ааҕан сиппэт элбэх айар куттаахтар төрөөн-үөскээн ааспыттар, билигин даҕаны кэрэни үксэтэ олороллор. Кулууппут, библиотекабыт, оскуолабыт, балыыһабыт, хонтуорабыт, почтабыт, коммунальнайбыт, маҕаһыыннарбыт үлэһиттэрэ хас биирдиилэрэ олоххо-дьаһахха айымньылаах сыһыаннаахтар диэтэххэ сыыспатым буолуо.
Солоҕон дьоно көрбүт эрэ астынар кэнсиэрин туруоруоралларынан, тыҥааһыннаах күрэһи тэрийэллэринэн, таптыыр дьоннорун үйэтитэр дьоһун кинигэлэри хомуйан-таҥан таһааралларынан (Солоҕон дьоно таһаарбыт кинигэлэриттэн сорҕото эрэ ити хаартыскаларга киирдэ), арааһа, тэҥнээхтэрэ суох буолуо. Сайда-туругура тур, дойдубут-дьолбут – Солоҕон!
Туйара Тарасова,
С.И.Тарасов аатынан Өрт орто осуолатыгар
төрөөбүт тыл, литература учуутала
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
