Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Доҕор. Доҕордоһуу. Табаарыс, атас диэн тыллардааҕар ордук улахан суолталаах курдук. Буолуон сөп. Доҕор хаһан да элбэх буолбат диир өйдөбүл баар. Ол аата соччонон сыаналаах буоллаҕа. Эр дьон доҕордоһуута ордук эрэллээх уонна бөҕө буолар диир этии эмиэ баар. Баҕар, буолуо, ол эрээри туох барыта уларыйа-тэлэрийэ, дьүһүн кубулуйа, саҥалыы көстүүлэнэ турар кэмигэр ити этиини экчи бигэргэтэргэ күүс тиийбэт.

Доҕор. Доҕордоһуу. Табаарыс, атас диэн тыллардааҕар ордук улахан суолталаах курдук. Буолуон сөп. Доҕор хаһан да элбэх буолбат диир өйдөбүл баар. Ол аата соччонон сыаналаах буоллаҕа. Эр дьон доҕордоһуута ордук эрэллээх уонна бөҕө буолар диир этии эмиэ баар. Баҕар, буолуо, ол эрээри туох барыта уларыйа-тэлэрийэ, дьүһүн кубулуйа, саҥалыы көстүүлэнэ турар кэмигэр ити этиини экчи бигэргэтэргэ күүс тиийбэт.

Эр дьон доҕордоһуута, бука, ырыаҕа ылланар, хоһооҥҥо хоһуллар тапталтан саҕаламмата буолуо ээ. Ол эрээри доҕорум диир киһиҥ туох эрэ хаачыстыбаларын булгуччу сөбүлүүр, ылынар, өссө күндүтүк саныыр эрэ буоллаххына, чахчы чугасыһан, өссө сыыйа-баайа дьиҥнээхтик доҕордоһон киирэн барыаҥ. Дьиҥнээх ис сүрэхтэн доҕордоһууга баай, үп-харчы оруолу ылбат буолуон сөп. Чэ, итини ким баҕарар, бэйэтэ төһөнү өйдүүрүнэн, төһө баҕарар тэнитэн илдьэ бара туруон сөп бөҕө буоллаҕа.

Саха норуодунай суруйааччыта, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ духуобунаска акадыамыйатын акадыамыга, Амма уонна Хаҥалас улуустарын бочуоттаах киһитэ Василий Егорович Васильев-Харысхал бу сыл саҕаланыыта, ол эбэтэр тохсунньу 30 күнүгэр ыарахан ыарыыттан хомолтолоохтук олохтон туораан турар.

Василий Егоровиһы кытта эдэр сааһыттан эҥээрдэспит, иккиэн айар үлэ түһүүлээх да, тахсыылаах да суолунан, биирдэрэ олохтон туоруор диэри, тэҥҥэ сэмдэйдэһэн тиийэн кэлбит доҕоро, РФ үтүөлээх, СӨ норуодунай артыыһа, П.А.Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Анатолий Павлович Николаевы кытта атах тэпсэн, утарыта көрсөн олоробут.

Доҕордоһуугут туохтан саҕаламмытай?

 - М.Щепкин аатынан тыйаатыр үнүстүүтүн 1974 сыллаахха 23 буолан бүтэрэн, хаан-уруу Дьокуускайбытыгар тиийэн кэлбиппит адьас соторутааҥҥыта курдук буолар эбит ээ. Хайыаҥ баарай, күн-дьыл эйигиттэн ыйыппат, бэйэтэ билэринэн күлүмэх түргэнинэн көтөн-мөҥөн истэҕэ эбээт. Оччотооҕу кэми өйдөөн-санаан кэлбиччэ, кэпсээним киириитин кылгастык ахтыыттан саҕалыым дуу.

5 сыл муҥутуур Москва куоракка олорон, артыыс үөрэҕэр үөрэнэн, санаабытыгар сайдан бөҕө, ама, тэҥнээхтэрбит бааллара буолуо дуо дии саныыр эдэркээн дьон тыыллан-хабыллан тиийэн кэллэхпит дии. Сахабыт дьоно барахсаттар «артыыс үөрэҕин бүтэрбит оҕолорбут» диэн үөрэ-көтө, сонургуу одуулаһар харахтарын билигин даҕаны умнубаппын. Оннук сылаас сыһыантан, тыйаатырга муннугун да быктарбакка, өссө тугу да оҥорбокко, ситиспэккэ сылдьан, бэйэнэн астына санааһын чахчыта баара быһыылааҕа. Ээх, эдэр саас, эдэр саас…Ол эрэ туһуттан акаары буолууну бырастыы гыныахха сөптөөҕө буолуо, бука.

Биһиги бөлөхпүтүн Саха уонна Ньурба көс тыйаатырдарынан тарҕаппыттара. Щепкини 1966 сыллаахха бүтэрэн кэлбиттэри барыларын Ньурба тыйаатырын олохтото ыыппыттара.

Эн Ньурба тыйаатырыгар үлэлээтиҥ быһыылаах этэ дии?

- Суох. Ол остуоруйата бэрт кылгас. Кэргэним Изалыын Ньурба тыйаатырыгар, кырдьык, анаммыппыт. Ол кэмҥэ Иза таайа Александр Алексеевич Габышев Саха тыйаатырын дириэктэринэн ананар. Биһиги Изалыын киин куоракка Саха судаарыстыбаннай тыйаатырын артыыстарынан хаалан хаалабыт. Онон күтүөт буолбуппун билэн турабын. Артыыһым идэтиттэн араҕыытын араҕыа суох этим буолан баран, айар дьылҕам хайдах салаллыа эбитэ буолла?

Баһылайдыын 1975 сыллаахха билсибиппит. Ленин бэрэспиэгэр турар икки этээстээх мас поликлиникаҕа. Баһылай сиһин өлөрөн көрдөрүнэ сылдьар эбит. Ыскамыайкаҕа кэккэлэһэ олорон, туох да кэтэмэҕэйдэһиитэ суох кэпсэтэн имиппитинэн киирэн бардыбыт. Иккиэн даҕаны, үтүктүспүт курдук, түргэн саҥалаах, элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, омун-төлөн бөҕө дьон буолан биэрдибит.  Мин кинини ол иннинэ билбэппин. Баһылай 1974 сылга СГУ ИФФ-тын саха салаатын бүтэрэн, «Кыым» хаһыакка кэрэспэдьиэнниир эбит. Мин биир сыл артыыстаабыт бөтөспүн. Баһылай, СГУ-ну бүтэрбит, саха тыла үөрэхтээх киһи, тыйаатырга булгуччу сылдьар буолуохтаах.

Оччотооҕу СГУ устудьуоннара, эдэркээн кыргыттар, уолаттар, чуолаан биһигини, эмиэ эдэр артыыс дьону, балачча билэр, оонньуурбутун интэриэһиргиир, бэйэлэрин икки ардыгар кэпсэтэр буолуохтаахтар. Эдэр эдэргэ тардыһара, сонургуура мэлдьитин баар буолар. Туох да киһиргэһэ суох,  саҥа үөрэҕи бүтэрэн кэлбит эдэр артыыстар бэйэбитин кытта сонун сүүрээни, сибиэһэй сиккиэри илдьэ кэллэхпит дии. Ускуустубаҕа, култуураҕа, өссө муодаҕа да сыһыаннааҕы. Оччолорго Дьокуускай ыччата аан дойдуну сиксигинэн сиэлэ, арҕаатынан арҕара, хардыыта кэҥии илик кэмэ этэ.

Баһылайдыын бастаан итинник билсэн, улам бодоруһан киирэн бардыбыт. Мин сөбүлүүрүм, сүрдээх боростуой. Кэпсэттэххэ, туох да төтөлө суох, тугу саныырын, өйдүүрүн ыһан-тоҕон киирэн барар. Кистэнэр, баттанар диэни билбэт, аһаҕас. Күлэн быычыгырыы-быычыгырыы кэпсиир да кэпсиир. Бэйи, мин даҕаны аҥаардастыы кулгаах иччитэ буолан олорбоппун, эпсэн биэрэн иһэбин. Кэлин сааһыран да баран, кини биһикки сыһыаммытыгар туох да улахан уларыйыы тахсыбатаҕа. Аһаҕаһын курдук аһаҕас этэ. Атыттардыын билбэтим, олоххо чуолаан дьон киһини уларытара баар. Итэҕэйбэт, сэрэнэр-сэрбэнэр буоларга.

Тыйаатыр туһунан тугу кэпсэтэр буолар этигитий, кини драматургияҕа ылсар санаата хаһан үөскээбитэй?

 - Баһылай кыра, тэттик кэпсээннэри суруйара, онтулара өссө нууччалыы буолара. Мин саха киһитэ нууччалыы суруйарын, кырдьыга баара, сэргээбэппин. Нуучча суруйааччытыттан син биир ордубат диэн кэнэн санаалаахпын. Литэрэтиирэҕэ бэйэбин билиилээҕинэн аахпат буоламмын, бааһа сатаабаппын. Ол курдук, Баһылайга даҕаны тугу да эппэт этим. Тыйаатыр туһунан анаан-минээн кэпсэтэрбитин өйдөөбөппүн, ол-бу быстаҕы-остоҕу буолуон сөп.

1980 сыллаахха, Кыайыы 35 сыла туолуутугар, драматическай айымньыларга куонкурус биллэриллибитэ. Биирдэ Баһылай, үгэс курдук буоларыныы, оонньуутун-күлүүтүн тоҕо тардыбытынан буолбакка, сүрдээх боччумнаахтык туттан, чөм-чөм үктэнэн дьиэбэр киирэн кэллэ. Балачча ону-маны кэпсэтэн баран, киһим тоҕо эрэ бэрт симиктик сахалыы сэһэн суруйбутун туһунан этэн аһарда. Олоро түһэн баран дьиэлээтэ. Кэлин билиммитинэн, ол кэлэригэр сэһэнин уктан кэлбит эбит. Арааһа, мин сонно тутатына күө-дьаа буолбатахпыттан кыраҕыйан көрдөрө сатаабатах быһыылаах. Тугу эрэ сыыспыппын син өйдөөтөҕүм буолуо, кэлин бэйэм киниэхэ тиийэ сылдьан, били сэһэнин көрдөөн ыллым. Сэһэнин «Сержант Попов» диэн ааттаабыт. Ааҕан баран, толкуйдаан көрдөхпүнэ сэһэнтэн арай бийиэсэ тахсыах курдук. Бэйэм санаабын быһааран, Баһылайга ити курдук этим. Киһим ол эрэ туһунан толкуйа суох эбит. Үөс батааскы биэрбэккэ, быһа кутугунатан тылбар киллэрдим. Бииргэ олорон бийиэсэ торумун оҥордубут.  Баһылай түргэн-тарҕан туттунуулаах суруксут этэ. Аҕыйах хонугунан «адьас мунан-тэнэн хааллым» диэн буолла. Мин тохтоотум да, киһим «сытынан кэбиһиэҕин» таайабын.  Урут хаһан да сыстыбатах эрэ буолбакка, букатын түүлүгэр да түһээн көрбөтөх дьыалата буоллаҕа. Ким баҕарар илиитин ыһыктыан сөп. Аны туран, мин бэйэм суруксут буолбатахпын, тылыгар-өһүгэр, хайдах сурулларыгар тугу да этэр кыаҕым суох. Тыйаатырга сыһыаннааҕым быһыытынан, диалогтары туруорууга, хамсааһыннар хайдах бэрээдэктээхтик баралларыгар, персонажтар оонньууллара таҥыллыытыгар тугу эмэ сүбэлээбитэ буолуохпун сөп. Итинник «көмөлөһөн», хата, киһибин бутуйан, муннаран кэбиһэрим эмиэ баар быһыылаах. Бэркэ диэн сыралаһан үлэбитин түмүктээн, Баһылайым айымньытын туһааннаах аадырыһыгар утааран кэбистэ.

Баһылай ити айымньытыгар Харысхал диэн аатын аан бастакытын ааттаммыта. Куонкурус түмүгүнэн, бастакы бириэмийэ кимиэхэ да анамматах. Баһылайым айымньыта иккис миэстэҕэ тиксибит. Айымньы хайҕаммыт, суруйааччылар «бу арааһа, сэриигэ сылдьыбыт киһи суруйбут дуу эбэтэр олоҕу чахчы билэр саастаах киһи айымньыта быһыылаах» диэн түмүгү оҥорбуттар.

Харысхал ити бастакы ситиһиитин кэнниттэн драматургияҕа букатыннаахтык көспүтэ дуо?

-«Сержант Попов» кэнники «Аммаҕа саас этэ» диэн аатынан Саха тыйаатырын сыанатыгар бэрт уһуннук уонна ситиһиилээхтик турбута. Ити тыйаатырга бастакы турбут айымньытыттан тэттэн, «Хайырҕас синдрома» уонна «Тыыл» бийиэсэлэрэ туруоруллубуттара. Бу үс бастакы бийиэсэтэ тиэмэлэринэн Амманы, кини дьонун-сэргэтин, олоҕун-дьаһаҕын кытары ыксары ситимнээхтэр. Олоххо дьиҥнээхтик буола сылдьыбыт түбэлтэлэр, сабыытыйалар ойууланаллара көрөөччүнү кэрэхсэппэт буолуохтарын сатаммат. Уопсайынан, Баһылай эрдэтээҥҥи да, кэлиҥҥи да бары драматическай айымньыларыгар суобас, үтүө санаа, сиэр-майгы, эппиэтинэс, төрөөбүт дойдуга уонна норуокка таптал диэн ытык сыаннастар, сырдык өйдөбүллэр үөһэттэн алларааҥҥа диэри кыһыл сурааһынынан тардыллан сылдьаллар.

в амге была весна харысхал

"Аммаҕа саас этэ" испиктээкил

Харысхал драматург быһыытынан хас айымньылааҕый, онтон хаһа сыанаҕа туруоруллубутай?

-  Тыйаатырга анаан суруллубут барыта 12 айымньылаах. Ол онтон 10 дыраамата Саха тыйаатырыгар турбута, 1 – Нуучча тыйаатырыгар уонна өссө 1 – Нерюнгритааҕы куукула тыйаатырыгар. Баһылай Харысхал суруйбут драматическай айымньылара барылара сыанаҕа туруоруллубуттара. Итини таһынан, Баһылай икки киинэ сынаарыйын суруйбута, «Тыгын Дархан» киинэ тылыгар-өһүгэр үлэлэспитэ.

Артыыс быһыытынан доҕоруҥ хас айымньытыгар оонньоотуҥ?

-  Кини 6 бийиэсэтигэр оонньообутум, ол олортон иккитигэр кылаабынай оруолларга.

-  Суруйааччы Харысхал айар үлэтин уратытын туохха көрөр буолаҕыный?

 - Эдэр эрдэххэ, Васялыын доҕотторбут худуоһунньук Юрий Спиридоновтыын, эмчит уонна биллиилээх  ырыа айааччы Виталий Андросовтыын, режиссер Андрей Борисовтыын кыараҕас эргимтэ буолан, балачча чаастатык түмсэ түһэн ыларбыт. Кэпсэтэн, ардыгар мөккүһэн баран, түмүкпүтүгэр хайаан да «дьоммутугар-сэргэбитигэр, норуоппутугар туох эрэ үчүгэйи, умнуллубаты биэрэр кыахтаахпыт дуо, онуоха андаҕары биэрэбит дуо?» диэн ыйытыгы бэринэр буолар этибит. Билигин ону өйдөөн кэллэххэ, дьиҥэр, бары үөһэнэн дайа сылдьар романтиктар эбиппит. Ол онно туох да куһаҕан суох. Үксүгэр туох үчүгэйи барытын романтиктар саҕалыыллар. Күүспүт, кыахпыт төһө тиийэринэн үлэлээн кэллэхпит уонна үлэлии сырыттахпыт дии.

Доҕорбут Баһылай чахчы дьирээ, туруу үлэһитин үөһэ, ылыммыт сыалын-соругун ситиһэн тэйэр киһи этэ. Бэйэм санаабар, Баһылай ол арамаантыкалаах эдэр сааһын идийээлин ханна да хаалларан кэбиспэтэх киһи. «Норуоппар хаалларыахтаахпын» диир санаатын толорон баран, олохтон барда.

Доҕоруҥ чугас, хаан-уруу дьонун-сэргэтин туһунан ахтан ылар булгуччу наада буолуо.

 - Вася 1950 сыл сэтинньи 6 күнүгэр Амма Мээндигэтигэр төрөөбүт. Аҕата кини кыратыгар өлбүт, бииргэ төрүөбүттэр бэһиэлэр. Ийэтэ Екатерина Васильевна элбэх кэпсээннээх, былыргыны бэркэ билэр, сытыы-хотуу, мин кинини билэр кэммэр, эмээхсин-дьахтар этэ. Ийэтинэн ситимнээн буоллаҕа, Баһылай ордук Амматын урукку устуоруйатын, былыргы дьонун-сэргэтин олус үчүгэйдик билэрэ. Дойдутугар бииргэ сырыттахха, айан уһунун киһиэхэ биллэрбэт гына элбэх кэпсээннээх буолара. Амма сиригэр-уотугар, биллэрин курдук, Кырасдааныскай сэрии үгэннээн тура сылдьыбыта. Ол устуоруйатын бүтүннүүтүн Баһылай олус үчүгэйдик билэрэ. Ол киэҥ билиитэ-көрүүтэ кини кэлин саха эмиграннарын тиэмэтигэр дириҥник ылсан үлэлииригэр бигэ тирэх буолбута адьас дьэҥкэ.

Кэргэнэ Галина Максимовна идэтинэн бибилэтиэкэр, норуот үөрэҕириитин туйгуна. Кыыһа Ньургуйаана  тыа хаһаайыстыбатын технологическай үнүбэрсиэтигэр преподавателлиир уонна «Анаабыр алмааһа» хампаанньаҕа үлэлиир. Уола Кууһума – маркетолог-аналитик. Икки сиэннээх.

Харысхал саха эмиграциятын тиэмэтигэр ылсарыгар туох төрүөт буолбутун эйиэхэ кэпсиир этэ дуо?

-  Кэпсиэҕинээҕэр, мин бэйэм онуоха күүс-көмө буолбут курдук сананабын. 1998 сыллаахха мин тыйаатырга саҥардыы дириэктэрдии олордохпуна, кэбиниэппэр 3-4 киһилээх кыракый дэлэгээссийэ киирэн кэллэ. Билистибит. Манньыаттаах ырыынак бас-көс дьоно эбит. Семен Олесов, Егор Федоров баалларын өйдүүбүн. Дьонум маннык кэпсээннээхтэр: саха аатырар 1-кы киилдийэлээх атыыһыта Гавриил Васильевич Никифоровы-Манньыаттаах Уолун норуот баай эргиэмсик эрэ быһыытынан билэр. Оттон дьиҥнээх мэссэнээт диэн кини этэ. Төрөөбүт нэһилиэгэр мөссүйүөннээх (пансионнаах) оскуоланы туттарбыта. Оскуола бары тэриэбэтин хааччыйара, учуутал хамнаһын, мөссүйүөн оҕолорун астарын-таҥастарын ороскуоттарын уйунара. Нэһилиэгин Тыыллыма дьонугар сыллата түһэр түһээни төлүүрэ. Куорат орто үөрэҕин кыһаларгар үөрэнэр саха оҕолоругар истипиэндийэлэри олохтообута, куоракка оскуола туттарбыта. Куорат биир убаастабыллаах бэпэчиитэлин быһыытынан биллэрэ, кафедральнай соборга 9 сыл ыстаарысталаабыта. Гавриил Васильевич дьонун-сэргэтин туһугар ити үтүөтүн туһунан драматическай айымньы суруйан, тыйаатырга туруордахха, дьон хараҕа аһыллыа этэ диэн буолла. Ол этиилэригэр мин тутатына сөбүлэстим уонна суруйуон сөптөөх киһинэн Баһылай Харысхал аатын ааттаатым. Сарсын өссө көрсүөх буолан араҕыстыбыт.

Баһылайга төлөпүөннээн ити кэпсэтии туһунан тириэртим. Киһим элбэх матырыйаал наадатын, ол онно үлэлэһэр булгуччулааҕын туһунан эттэ. Сарсыныгар бары эмиэ миэхэ көрүстүбүт. Баһылай этиитэ маннык буолла: «Икки сыл кэриҥэ кэмҥэ бэйэбит дойдубут уонна кэккэ тас дойдулар архыыптарыгар үлэлиэххэ наада. Ол кэнниттэн сурулуннаҕына эрэ, тыыппалаах айымньы тахсыаҕа. Итинник үлэлиэхтээх ороскуоппун уйунуо этигит дуо?», -- диэбитигэр анараа дьон тутатына сөбүлэстилэр.

Дьэ итинтэн ыла Баһылай саха эмиграциятын суолун уонна дьылҕатын ыйар-хайар, чинчийэр үлэтэ саҕаламмыта. Бастаан Москва, Санкт-Петербург, Соловки, онтон иэҕиллэн Хабаровскай, Владивосток куораттар архыыптарыгар үлэлээтэ. Салгыы Харбиҥҥа, Кытайга, Дьоппуоҥҥа, Финдлянияҕа, АХШ-ка, Канадаҕа тиийтэлээн үлэлээбитэ. Кэлин Австралияҕа тиийэ сылдьыбыта. Манньыаттаах Уолун туһунан сибидиэнньэни ирдэһэр буоллуҥ да, эбэһээт Харбин, Кытай, Дьоппуон, АХШ архыыптарын тумнумуоххун наада. Манньыаттаах Уола бэйэтэ эрэ буолбакка, кинини кытта сибээһи тутуһан сылдьыбыт саха эмиграннара эмиэ ити дойдуларынан аартыктанан сылдьыбыттара. Хата, онон Баһылай табыллыбыта, этэргэ дылы, икки куобаҕы биирдэ ытан ылбыта. Саха эмиграннарыттан элбэх киһи суолун-ииһин хайбыта. Сыал туруоруммут итинник түбүгэр-садьыгар икки сыл оннугар биэс сыл кэриҥин ыыппыта.

Манньыаттаах Уолун туһунан дыраама суруллан, «Эргиллиэм хайаан да» диэн ааттанан, 2002 сылга тыйаатырга туруоруллубута. Ити курдук биир үйэ кэмтэн ордон баран, Г.В.Никифоров-Манньыаттаах Уола таптыыр Сахатын сиригэр эттээх-хаана (кырамтата) буолбакка, эрэйдээх-муҥнаах кута-сүрэ эргиллэн кэлбитэ.

- Харысхал дыраамаларын сүрүн дьоруойдарынан, чахчыта да саха дьолугар төрөөбүт дьон, судаарыстыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэл Илья Егорович Винокуров, норуодунай учуутал Михаил Андреевич Алексеев буолаллар. Атын да дыраамаларын тутаах персонажтара ааттара-суоллара киэҥник биллэр, эргиччи өттүнэн эҥкилэ суох, олоххо дьиҥ баар буола сылдьыбыт дьон. Маннык балаһыанньаҕа суруллуохтаах дыраама, айымньы эрдэттэн сүүйүүлээх балаһыанньаланан хаалбат дуо? Барыта үчүгэй, барыта кэрэ, дьоруойтан омсолооҕу тугу да булан ылбаккын. Кэрэ тыллар кырааскаларын кэччэйбэккэ биһиэххин эрэ наада буолбатах дуо?

Көмүөл харысхал

"Көмүөл" испиктээкил

- Баҕар, ыарахана чуо онно сытара буолаарай? Уус-уран литэрэтиирэҕэ суруйан, ойуулаан, тыйаатырга оонньоон көрдөрөн, туох-ханнык иннинэ, киһини итэҕэтиэххин наада. Ааҕааччы уонна көрөөччү ылыммат, итэҕэйбэт буоллаҕына, эн үс хос да кыраасканан бис, туһата суох буолуоҕа. Дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо, киинэҕэ да, тыйаатырга да омсолоох дьоруой уобараһын оонньуур быдан сэргэх, сүүйүүлээх буолар диэн. Омсолоох уобарас хайа эрэ өттүнэн артыыска көҥүлү биэрэр. Биһирэмнээх уобараһы биэрэргэ каноҥҥа киирэн хаалыы куттала баар. Онно бастаан ааптар, кини кэнниттэн булгуччу артыыс киирэн хаалар кыахтаахтар. Аны онно кыбыллыбат туһуттан араастаан эбэн-сабан, оруна суоҕу толкуйдаан киллэрэн биэрдэххинэ, ким да итэҕэйиэ, ылыныа суоҕа. Алдьархайа ол баар. Доҕорум диэн эппэппин, Баһылай айымньыларыгар итинник бөрүкүтэ суох түгэннэргэ түбэспэтэҕим, сыанаҕа көрбөтөҕүм.

-  Оттон драматург быһыытынан уратытын туохха көрөҕүнүй? Истэр тухары, билиҥҥи режиссер ааптары таах үрдүнэн атыллыы сылдьар диэн буолар. Айымньыны таптаабытынан көннөрүөн, быһыан-отуон сөбүн таһынан, өссө букатын даҕаны тиэрэй-маарай туруоруон сөп диэн буолар.

-  Мин Баһылай Харысхалы Саха тыйаатырын дьүккүөрдээх драматура диибин. Кини айымньытын суруйан баран, дыраама сыанаҕа таһаарыллан оонньонуор диэри бары процеһыгар сирэй кыттан, тэбис-тэҥҥэ үлэлэһэр этэ. Бастаан, «драматург-режиссер» тандема улахан дьирээлэһиилээхтик ылсан үлэлиир. Манна араас эмоция баар буолуон сөп этэ эрээри, өр сылларга бииргэ аалсыһан кэлбит дьон тыл аҥаарыттан өйдөһөллөрө, бэйэ-бэйэлэрин убаастаһаллара хайдах да сотуллан хаалар кыаҕа суох. Дьэ, бу кэнниттэн тыйаатыр, сыана туох баар уоттуун-күөстүүн, тыастыын-уустуун, бэл көстүбэт иччилэриниин, артыыстардыын, оробуочайдарыныын, чэ, уопсайынан, турарыныын-турбатыныын бары үлэлээн үөмэхтэһэн бараллар.

- Саха тыйаатыра сотору кэминэн Харысхалы солбуйар драматурданыа дуо?

-  Сотору кэминэн дииргэ уустук буолуо. «Солбуллубат киһи диэн суох», «Сибэтиэй миэстэ кураанах буолбат» дэнэр буолан баран, ол миэстэҕэ хайдах киһи кэлэрэ – ол кырата суох суолталаах. Талааннаах. Дьиҥ үлэһит. Киһи киһитэ.

Доҕоруҥ, Василий Егорович, туһунан кэпсээҥҥин туох тылларынан түмүктүөх этигиний?

-- Баһылайдыын хара бастакыттан өйдөһөн, сыһыаммыт олохсуйан киирэн барбыта. Ол өр сыллаах доҕордоһууга кубулуйбута. Сыыйа-баайа ыалынан билсэн, улахан бырааһынньыктары көтүппэккэ бииргэ ылар буолбуппут. Хотуттарбыт да бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэһиспиттэрэ. Баһылай көрү-күлүүнү сөбүлүүр, ыраас, чэпчэки санаалаах этэ. Киниэхэ мин бастакы сырдык өйдөбүлбүн уһун сылларга уларыппакка илдьэ кэллим уонна тыыннааҕым тухары оннук хаалыаҕа.

Хомойорум олохтон эрдэлээн барда. Айар үлэһит быһыытынан билигин даҕаны ботуччу биэрэр кыахтааҕа. Былааһы утаран, төрөөбүт дойдуларыттан кый бырах барбыт саха ньургун дьонун туһунан улахан сыранан булбут архыыба харыстаныан уонна үлэлиэн наада. Архыыба картотекаланара наада этэ. Ким барбыт-кэлбит туһаныан, ол түмүгэр сүтэн-иҥэн хаалыан сөп.

Өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай сүбэринитиэтин туһунан Дэкилэрээссийэни, саҥа кэм саҥа Көнүстүүссүйэтин,о.д.а.хорсун быһаарыныылары ылыммыт 12-с ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэт дьокутаатын, Амманы көмүскээччи быһыытынан үлэтэ хойутун даҕаны ахтыллыа диэн эрэнэбин. Атаарыллыытыгар Баһылай биир дойдулааҕа, убайын кэриэтэ киһи, саха суруйааччыта Дмитрий Наумов: «Харысхал бу дойдуга букатын кэлбит киһи буолар» диэбит тылларын санаан кэлэбин уонна норуотугар хаалларбыт үлэтинэн сыаналаан эттэҕэ диэн өйдүүбүн.

Прокопий ИВАНОВ

Илья Винокуров оруолугар Харысхал

 Илья Винокуров оруолугар (Анатолий Николаев) 

Тэпсиллибэт үтүө аат харысхал

"Тэпсиллибит үтүө аат"

 учуутал харысхал

 "Учуутал"

 

 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением