Түһүлгэ

Кырдьык, Сааскылаах аэропордугар түһээппин, күүстээх тыал аны бэйэтэ көтүтэн илдьиэхтии сирилэччи үрэ көрсүбүтэ. Ону ол диэбэккэ, дойдум буоругар үктэммит үөрүүбэр чочумча таалан турбахтыы түһээт, түөһүм муҥунан ыраас салгыны эҕирийтэлээн, мэктиэтигэр мэй-тэй буолуталаан ылбытым. Улуус баһылыга Иван Иванович Семеновы уоппускатын кэмигэр солбуйан олорор Надежда Николаевна Туприна киирэн көрсүбүтэ. Дьаһалта дьиэтигэр көрсүһүү тэрийбиттэр этэ. Улуус салалтатын, тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ, олохтоохтор бааллара. Кылгастык айар үлэм туһунан, туох сыаллаах-соруктаах кэлбиппин кэпсээбитим. Олох-дьаһах, үлэ-хамнас туһунан ыйыталаспытым, дьон кэпсээнин истибитим.

Өссө сэбиэскэй кэмтэн үлэлии турар көстүүнэйгэ түһэрбиттэрэ. Көстүүнэй үлэһиттэрэ итии чэйинэн, эмис таба этинэн уонна миининэн күндүлээбиттэрэ. Мин сылдьыбыт кэмим, өрүс уута түһэн турар, онон Үрүҥ Хайаҕа салгыы айаннааһын уустуктардаах буолуоҕун сэрэйэрим. Сааскылаах-Үрүҥ Хайа икки ардыларыгар дьону таһар уу аала алдьанан хаалан, икки күн кэтэһэн көрбүтүм да туһа тахсыбатаҕа. Онтон Сааскылаах нэһилиэгин баһылыга Алексей Петрович Николаев мотуордаах оҥочону булан биэрэн, Үрүҥ Хайабын булар үөрүүлэммитим.

Сааскылаахха икки хоноору, оҕо сааспар оонньохолообут ахан очуос таастарбын өҥнөөх харандаастарынан уруһуйдаан ылбытым. Алексей Петрович массыынатынан тиэйэ сылдьан, бөһүөлэги көрдөрбүтэ, ханна туох саҥа тутуулар былаанналларын кэпсээбитэ. Онон күн уһунун билбэккэ аһарбытым. Анаабыр күнэ, ити мин сылдьар кэммэр, күнүстэри-түүннэри киһини оройугар тыган турар. Оннугу өйгүтүгэр түһэрдэххитинэ, Хотугу сир күнэ уһунун туһунан өйдөбүллэниэххин диэн эрэнэбин.

Төрөөбүт дойдубар муораттан үрэр күүстээх тыала, дохсун ардаҕа чаҕытта. Хомойуом иһин, быһаччы айылҕаҕа адьас кыратык үлэлээтим. Былааным быһыытынан, ыстаадаларга тахсыахтаах, Муустаах муораҕа киирэ сылдьыахтаах этим. Ону баара, биһиги баҕатыйабыт, айылҕабыт барахсан ону бэйэтэ билэринэн дьаһайан, көннөрөн биэрэн эрдэҕэ. Өрүүтүн да оннук буолааччы. Бэйэм санаабар, Ийэ айылҕам: «Эн мээнэ бырдааттаныма, улахан долгуҥҥа муоралаама-хайаама, ол кэриэтэ, хата, дьоҥҥун-сэргэҕин көрсүтэлээ, кырдьаҕастаргын кытта кэпсэтэлээ», -- диэбитин курдук ылынным. Онон бары аймахтарбар сырыттым, дуоһуйа кэпсэттим, уруккуну-хойуккуну элбэҕи үөттүбүт.

Эдэр эрдэҕинэ аҕам салайар ыстаадатыгар бостууктаабыт, бэйэтин кэмигэр үчүгэй үлэтинэн өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллибит, Ленин уонна Үлэ Албан аата уордьаннардаах, билигин улуус ытык кырдьаҕаһа, убайбар Дмитрий Константинович Туприҥҥа-Хаасчыкка сылдьан астына кэпсэттибит. Киһим мөссүөнүн уруһуйдаан ыллым. Дулгаан омугун ииһин, оһуорун, симэҕин чулуутук баһылаабыт биллиилээх иистэнньэҥҥэ, урукку ССРС-ка таба иитиитигэр маҥнайгы Социалистическай Үлэ Дьоруойа Илья Константинович Спиридонов улахан кыыһыгар, саҥаспар Анна Ильинична Кылтасоваҕа сырыттым. Инникитин бу дьон мэтириэттэрин суруйуу – мин мүччүрүйбэт иэһим.

Дойдубар атаарбыт сүүрбэччэ күнүм биллибэккэ элэс гынан хаалбыттан бэйэм соһуйдум. Үөрүү уонна хомолто бэйэ бэйэлэрин батысыһа сылдьаллар дииллэрэ олохтоох эбит. Биһиги аймахха быйыл ыарахан сыл ааһан эрэр. Балтыбар Алена Пименоваҕа кутурҕаммын биллэрэбин. Кини ийэтэ, мин бииргэ төрөөбүт соҕотох эдьиийим Спиридонова Новогодина Васильевна уһун ыарахан ыарыыттан олохтон туораата. Ол кэнниттэн Алена кэргэнэ Игорь ууга былдьаммыта. Аны бу тиийэ сырыттахпына, Алена бииргэ төрөөбүт убайа Иван Владимирович, нэһилиэккэ таптаан «Ванюша» диэн ааттыыр эдэр киһилэрэ, ыарахан ыарыыттан өлөн барыбытын соһутта.

Хайыахпытый, олох салҕанар ыйаахтаах. Муустаах муора кытыытыгар олорор бэйэм чугас дьоммор күүстээх санааны, олоххо тардыһыыны, бэйэ-бэйэни харыстаһыыны, чэгиэн-чэбдик буолары ис сүрэхпиттэн баҕарабын. Оттон бары биир дойдулаахтарбар өрүүтүн үлэни өрө тутуҥ, санньыар санаа ыалласпатын, уйгулаах олохтонуҥ, дьоллоох буолуҥ диибин!

Юрий Спиридонов,

СӨ норуодунай худуоһунньуга.

Үрүҥ Хайа – Дьокуускай

Бэчээккэ Прокопий ИВАНОВ бэлэмнээтэ