Түһүлгэ

Норуот сүдүтэ ахсааныгар буолбатах, кини улуута тылын уонна култууратын сүтэрбэккэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ чөл тириэрдэн иһэринэн кээмэйдэнэр. Ол курдук, хомус араас кэллиэксийэлэрэ түмэллэринэн Франция Париһыгар, Япония Токиотыгар, Австрия Мольн куоратыгар көрдөрүүгэ тураллар. Оттон Дьокуускайга соҕотох Аан дойду норуоттарын хомустарын түмэлэ уонна киинэ 1990 с. сэтинньи 30 күнүгэр аһыллыбыта. 2011 с. бэс ыйын 27 күнүгэр оччотооҕу Бэрэсидьиэн Егор Борисов Хомус күнүн сэтинньи 30 күнүгэр бэлиэтиир туһунан ыйааҕа тахсыбыта. Онон быйыл үбүлүөйдээх онус сыла.

Хомус күнүн көрсө, Аан дойду норуоттарын хомустарын түмэлин уонна киинин учуонай сэкирэтээрин, биллэр хомусчут Эркин Алексеевы кытта кэпсэттибит:

–Быйылгы саамай улахан ситиһиибит диэн, Хомус түмэлин үс туомнаах каталогыттан бастакытын бэлэмнээн таһаар­дыбыт. Толору аата «Каталог музейных предметов Музея и Центра хомуса народов мира «Хомусы народа саха» диэн. Хас биирдии мусуой экспонаттарыгар каталогизация үлэтин ыытыах­таах. Биһиги түмэлбит 30 сыл устата аан дойду үрдүнэн хомус саамай баай кэлиэксийэтин хомуйда. Пуондабыт уопсай ахсаана 10 тыһ. экспонакка тиийдэ. Итинтэн 1700-тэн тахсата – араас омук хомуһа. Саха киэнэ 628 устуука баар.

Быйылгы каталогпыт саха хомуһугар ананар. Манна Дьокуускай куораттан уонна 21 улуустан 142 уус үлэтэ киирдэ. Кинигэ бэйэтэ нууччалыы уонна аангылыйалыы тылларынан сурулунна. Тиэрминнэрэ сахалыы бэчээттэннилэр. Бу каталогы таһаарарга киэҥ чинчийэр үлэ ыытыллыбыта. Хомуһу ырытыы научнай систиэмэҕэ олоҕуран оҥоһулунна. Каталог түмэл 30 сылыгар уонна Хомус муусукатын аан дойдутааҕы киинин бэрэсидьиэнэ, Естественнэй наукалар Европатааҕы академиятын академига, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ бэрэпиэссэрэ, тыл билимин дуоктара, мусуойу  төрүттээччи И.Е. Алексеев-Хомус Уйбаан 80 сааһын көрсө бэчээттэннэ.

Быйылгы каталог саха хомуһугар ананар.

Хомус декадатыгар, сыл аайы буоларын курдук, араас таһымнаах (куораттааҕы, улуустааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи) күрэхтэ­һиилэр ыытыллыахтара. Сэтинньи 29 күнүгэр аан дойду виртуоз-хомусчуттарын маастар-кылаастара тэриллиэҕэ. Ол курдук, Дьокуускайга Оҕо искусствотын 2-с №-дээх оскуолатын үөрэнээччилэригэр Альбина Дегтярева, Оҕо айымньытын дыбарыаһыгар Юлияна Кривошапкина-Дьүрүйээнэ дьарыктара буолуоҕа.

Үөрүүлээх сонуммут диэн, Хомус күнэ быйыл онлайн буолбакка, Опера уонна балет тыйаатырыгар ыытыллыаҕа. Ол эрээри, тэрээһиннэргэ киирэргэ QR-код ирдэнэр. Бу күн хомус уустарын атыы-эргиэн быыстапката тэриллиэҕэ, ону таһынан түмэлбит экспонаттарын көрдөрүүгэ туруоруохпут.

Өлүөхүмэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕар хомус күрэҕин кыттыылаахтара

Былааннанар үлэ элбэх. Билигин биир сүрүн хайысхабыт – хомуска үөрэтиини, үөрэх федеральнай судаарыстыбаннай ыстандаартыгар олоҕуран, идэтийбит таһымҥа тахсыан иннинээҕи категорияҕа киллэрэр сыаллаах­пыт. Оччоҕуна хомус тардарга үөрэтэр педагогтар туспа хайысхаланан, идэлээх үөрэхтээһиҥҥэ сыһыарыллыа этилэр.

Хомус диэн биһиги норуоппут биир сүрүн муусуката уонна духуобунаспыт тэрилэ буолар. Ону биһиги өйдөөн, уратытык сыаналаан үлэлээтэхпитинэ эрэ, өбүгэбит үгэһэ быстыа суоҕа, салгыы сайда туруоҕа. Хомус күнүнэн кэнсиэргэ бу сыллаахха хомус эйгэтигэр ситиһиилэммит толорооччуларбыт, аан дойду виртуоз-хомусчуттара, ааттаах-суоллаах хомус тардааччылар уонна ансаамбыллар кыттыахтара. И.Е. Алексеев-Хомус Уйбаан үбүлүөйүнэн сибээстээн, кини олоҕун тухары хомус туһунан суруйбут научнай уонна публицистическай ыстатыйаларын хомуурунньуга бэчээттэниэҕэ. Саҥа кинигэ сүрэхтэниитэ сэтинньи 29  күнүгэр буолара былааннанар.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи «Муус Устар» бэстибээл чэрчитинэн «Весенние ритмы» хомус күрэҕин кыайыылаахтара: Эркин Алексеев — I миэстэ, Варвара Степанова — II м., Айтал Мырсанов — III м.

«Аан дойду виртуоз-хомусчута» норуоттар икки ардыларынааҕы күөн күрэс сүүмэрдиир түһү­мэҕин финалиһа, импровизатор-хомусчут Арыйаана Михайлова:

– Оҕо эрдэхпиттэн хо­муһу сэргээн, тыаһын сөбү­лээн истэрим. Ол саҕана биһиэхэ, Үөһээ Бүлүүгэ, хомуска үөрэтэр учуутал диэн суоҕа, онон баҕа санаабынан бэйэм үөрэммитим. Ол да иһин буолуо, билигин оҕолору, аҕам саастаах дьону уһуйабын, билиибин тарҕатан, сөпкө оонньуурга үөрэтэбин. Саҥа саҕалааччылар үчүгэй уһуйааччыга түбэһэллэрэ – улахан табыллыылара.

Дьиэбитигэр былыргы кыра хомус баара. Ону тардан, айылҕа тыаһын истэн үтүктэн, оннук оонньоон саҕалаабытым. Сыыйа оонньуурум тупсан, саҥа хомус ылынарга санана сырыттахпына, «эбээ» диэн ааттыыр эдьии­йим Тамара Васильевна миэхэ Бүлүү ууһа Петр Осипов оҥорбут хомуһун бэлэхтээбитэ. Ол хомуһум тыаһа үчүгэйэ, чуордук чугдаарара, эппинэн-хааммынан ибигирэччи сүүрэн, саҥа тыыны биэрбит курдук буолбута. Оскуолабын бүтэрэн, радиофизик үөрэҕэр киирэн, тыас-уус долгунун үөрэтэн, хомус тыаһа ураты эмтээх тыастааҕын билбитим. Кэлин хомустарбын элбэтэн, араас уус хомуһа тыаһа уратытын, дьоҥҥо дьайыытын үөрэтэн саҕалаабытым. Тоҕус сыл хомусотерапиянан дьарыгырар кэммэр хомус киһи тус олоҕор да, доруобуйатын туругар да сабыдыаллааҕын чопчу быһаарбытым. Онон хомуһы тардан эмтэниҥ, арчыланыҥ.

«Хомуһу кытта холбоһон, тойук туойар туһугар төрөөбүт төрүт тылгын таптыыр, сахалыы сайаҕас санаалаах, өбүгэҥ үгэстэрин, сиэри-майгыны кэспэт, өрүү үчүгэйи өйдүүр, куһаҕантан куота сылдьар буолуохтааххын», – диэн хомуска үөрэтэр дьон мээнэҕэ сүбэлээбэттэрэ буолуо. Хомуһу таптааҥ, хомуһу тардыҥ.