Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Быйыл саас Ил Түмэн төрүт олохтоох хотугу омуктар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ Мииринэй улууһун «Куохаан» аҕа ууһун общинатын булчута Екатерина Попованы Бочуотунай Грамотатынан наҕараадалаабыта.

Быйыл саас Ил Түмэн төрүт олохтоох хотугу омуктар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ Мииринэй улууһун «Куохаан» аҕа ууһун общинатын булчута Екатерина Попованы Бочуотунай Грамотатынан наҕараадалаабыта.

Дьол табата -- эбэҥки ырыатын ымыыта

Екатерина Сүлдьүкээргэ олохтоох Изабелла Михайловна, Данил Афанасьевич Поповтар күҥҥэ көрбүт соҕотох оҕолоро. Аҕатынан эһэлээх эбэтэ төрүт-уус Туой Хайа дьоно этилэрэ, төрөөбүт дойдуларын харах уулаах ахтыбатах-санаабатах күннэрэ диэн суоҕа.

– Аҕам, көһөрүү саҕана сүүрбэччэлээх эдэр уол, Туой Хайаттан дьиэтин көтүрэн илдьэн, Светлэйдээҕи ГЭС үөһэ өттүгэр туруорбут, онтон эмиэ үтүрүллэн Сүлдьүкээргэ аҕалан туппут, мин ол дьиэҕэ төрөөбүппүн. «Новай» сопхуос үлэһиттэрэ буолан, дьонум ыраах оттуу бараллара. Мин эбээлээх эһээбэр хааларым. Эһэм балыктыы барарыгар сайыһарым иһин, илдьэ барар буолбута. Илиминэн, бэрэмээтинэн балыктыырбыт. Эбэм бииргэ төрөөбүт убайа Маҕатта оҕонньор сылгыларын Туой Хайаттан аҕалан ииппиттэр, ол удьуордарын билигин да быспаппыт. Маҕатта оҕонньор номоххо киирбит киһи, Туой Хайаны көһөрүү саҕана төрүт барбакка, ууну ыыппыттарыгар дьиэтин үрдүгэр тахсан олордоҕуна, бөртөлүөтүнэн кэлэн, күүстэринэн көһөрбүттэр, – диэн кэпсиир Екатерина Даниловна.

Кыысчаан Баай Байанай маанылаах оҕото буола улааппыта. Аҕатын кытта бытархай да, улахан да бултка сылдьыһара. Балыксытынан кимиэхэ да иннин биэрбэтэ: туулуура, илимниирэ, бэрэмээттиирэ. Ийэлээх аҕата өбүгэлэрин дойдутугар аттаммыттарын да кэннэ, ынахтарын, сылгыларын эспэккэ тутан олорбута, сайынын өрүс уҥуор оттуура. Отун мотуордаах оҥочонон бэйэтэ таһара. Кыһын «Бурааныгар» олордо да, Долгунча сыыдам табатын ньуоҕулуурунуу, сындыыс курдук көтүтэрэ.

Хара улар – ийэ көтөр

Төһө да булчут буоллар, Екатерина улары бултаабат, төрүттэрин курдук уларга дириҥник сүгүрүйэр. (Сүлдьүкээр эбэҥкилэрин хаан тардан тамайар ийэ көтөрдөрө – улар, кинилэр улар кутуругун ойуутун үтүгүннэрэн, оҕуруонан тиһэн национальнай киэргэл оҥостоллор).

– Катя биһиги оскуолабыт холобур оҥостор чаҕылхай үөрэнээччитэ буолар. Спорт бары көрүҥнэригэр дэгиттэрэ, кыанара, сылайбата-сындалыйбата – дьиҥ айылҕаттан анатыылаах кыыс. Үөрэҕэр уһулуччу дьоҕурдааҕа. Математика, тыл предметтэригэр олимпиадаларга, НПК-ларга иннибитигэр уктар үөрэнээччибит. Майгыта элэккэйэ, киһи быһыытынан сиэрдээҕэ, дьоһуннааҕа, мэлдьи хайҕалга сылдьар оҕобут буоллаҕа дии! – диэн этэр учуутала Розалия Васильева.

Оскуоланы бүтэрээт, Катя Попова нэһилиэк дьаһалтатыгар бухгалтер көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитэ, онтон Мииринэйдээҕи политехническэй институт математикаҕа салаатын бүтэрэн, дойдутугар дьаһалтаҕа кассирынан, бухгалтерынан, кылаабынай бухгалтерынан, баһылыгы солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Билигин «Куохаан» община үлэтин-хамнаһын сүрүннэһэр уонна Сүлдьүкээргэ, Светлайга маҕаһыын арыйан, урбаанынан дьарыктанар. Ханнык да тиэхиньикэттэн иҥнибэт буолан, табаарын бэйэтэ баран Дьокуускайтан, Өлөөнтөн, Сунтаартан аҕалар.

Сүлдьүкээр-_2.jpg

Киэн туттабыт

Москубаҕа олорор Елизавета Куличкина маннык этэр:

– Катя мин саҥаһым, убайым Семен Федорович Саввинов кэргэнэ. Убайым Катяны бастаан Бакалдыҥҥа көрбүт. Үрүҥ күнү айхаллаан эйээрэр һээдьэҕэ киирэн, тэҥҥэ көтүһэн иһэн, сир симэҕин курдук кыыска хараҕа хатана түспүт. «Сирдээҕи олохпут сиэдэрэй ньууругар кэрэхсэнэр кэрэ Кини эбит», – диэн санаатыттан сүрэҕэ битигирии тэппит. Улахан тапталга бигэнэн, ыал буолбуттара. Ол эрэн, ол дьол уһаабатаҕа, убайым олохтон эрдэ бараахтаабыта... Саҥаһым олоххо дьулуурдаах буолан, хаһаайыстыбатын барытын тутан олорор. «Эбэҥки – айылҕа оҕото» диэн өбүгэбит өһүн өрө тутар. Уус төрүттэрин батан, сарыыны да таҥастыыр, туохтан да иҥнибэккэ иистэнэр, түүлээҕи да тигэр, оҕуруонан дьэрэкээн оһуордары анньар, быысабайдыырын сөбүлүүр, тыһы таба хоҥоруутун үстэ түмэ тардар. Былыр имигэс тарбахтардаах бастыҥ иистэнньэҥи итинник сыаналыыллара. Дьиэтигэр сырыттахха, күлэ-үөрэ көрсөр, үлээҥкинэн, ургухтанан, дьуухаланан күндүлүүр. Быһатын эттэххэ, эбэҥки норуотун төрүт култууратын, сиэрин-туомун, сатабылын барытын илдьэ сылдьар, тарҕатар киһинэн буолар. Биһиги аймах бары Катянан киэн туттабыт!

Община үлэтэ салҕанар

Семен Федорович өбүгэтин аатынан «Куохаан» диэн эбэҥки аҕа ууһун общинатын 2007 сыллаахха тэрийбитэ. Ол туһунан Екатерина Даниловна маннык кэпсиир:

– Кэргэним община тэрийэн, олохтоохтор көмүскэллээх, тулалыыр айылҕабыт харыстабыллаах буоларын туһугар сыралаһан үлэлээбитэ. Пааспарга эбэҥки омугун ыйар кыбытыгы оҥотторон, федеральнай реестрга киллэттэрэр үлэни саҕалаабыта. Булчуттар охотбилиэттэрин, сааларын докумуоннарын сааһылаан, кыылга, көтөргө лиссиэнсийэ туруорсан ылара, көҥүлэ суох бултааччылары утары күүскэ ылсыбыта. Эспэдииссийэлэр үлэлиир сирдэрин ыраастык тутталларын модьуйара. Сааскы, күһүҥҥү бултка, балыкка эдэр дьону түмэн таһаарара, кинилэргэ бултуур үгэстэри үөрэтэрэ. Мииринэй улууһугар балыктааһын кубуотатын «Куохаан» община дьоҥно ылалларын ситиспитэ.

Биһиги билигин бу үлэни салгыы сылдьабыт. Күһүҥҥүттэн саҕалаан анал аһыыр сир оҥорон, көтөрдөргө ас кутан биэрэбит, улахан кыылларга туус, от уурабыт. Быыстапкаларга көхтөөхтүк кыттан, ыытар үлэбитин-хамнаспытын, төрүт үгэстэрбитин сырдатабыт. Билиҥҥитэ 25 сылгылаахпыт, кэлэр өттүгэр таба иитиитин сөргүтүөхпүтүн баҕарабыт. Былырыын сайыҥҥы ойуур баһаардарыгар бултуур үүтээннэрбит, оттуур сайылыктарбыт дьиэлэрэ, булка уонна окко туттар тэриллэрбит уокка былдьаммыта. Булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин быһыытынан 2070 сылга диэри бултуур бырааптаах этибит да, хара күлүнэн көрөн турар сирбитигэр-уоппутугар көтөр-сүүрэр үөскүөр диэри бултуур бырааппыт да сүтүөх курдук. Сир баайын хостооччулар сылын аайы сэрэтиитэ суох кимэн киирэ тураллар. Ити барыта элбэх үлэни эрэйэр.

Сүлдьүкээр_--_3.jpg

«Илкэн» маҕаһыын хотуна

Екатерина Даниловна бастакы маҕаһыынын дойдутугар 2014 сыл сааһыгар арыйбыта. Сүлдьүкээр эбэҥки сирэ буоларынан, маҕаһыынын «Илкэн» («Бэлиэ») диэн ааттаабыта. Олохтоох дьаһалта мэктиэлээн, бэйэ дьыалатын тэринээччилэри өйүүр улуустааҕы бырагыраама чэрчитинэн көмө ылан, үлэтин кэҥэтэн испитэ. Инньэ гынан Светлай бөһүөлэгэр эмиэ «Илкэн» диэн маҕаһыыны арыйбыта.

Светлай бөһүөлэгэ -- Саха сирин эдэр бөһүөлэктэриттэн биирдэстэрэ. ГЭҺ-и тутааччыларга анаммыт толору хааччыллыылах таас дьиэлэрдээх, хатыҥ чараҥ хадьааһыннаах, толуу тиит тулааһыннаах Бүтэй Бүлүү кытылыгар үүнэн-үөскээн тахсыбыт, үс тыһыынчаттан тахса киһи, араас омук дьоно олорор бөһүөлэгэ. Бөһүөлэк турар сиригэр-уотугар аастыйбыт үйэлэр да саҕана кыргыс илбиһэ түспэтэх, сэрии сэтэ-сэлээнэ ааспатах. Былыр арай, булчуттар буур тайаҕы, кыыл табаны сырсан, үрүҥ-хара түүлээҕи батыһан, дьулҕан дьолуо аргыстанан, Баай Байанайдарын маанылаан, алгыс бастыҥын алҕаан ааһаллара үһү. Дьэ маннык кэрэ, сырдык эйгэлээх дойдуга «Илкэн» маҕаһыын сибиэһэй сир аһын, балык арааһын, таба этин, оннооҕор, хоҥор хаас талыытын уонна «Новай» сопхуос үүтүн-этин батарар.

* * *

Сардаҥалаах кынаттардаах, сарыаллардаах хаастардаах, кылбачыҥнас куорсуннардаах, толбон оонньуур кутуруктаах хара улар талыыта алардарга оҕустун, дьолу түстүү, күлүмүрдэс сыдьаайдары сандаарыта тула ыстын!

  • 5
  • 0
  • 0
  • 0
  • 1
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением