Уопсастыба

«САХА» НКИХ ТАЛААННААХ ЫЧЧАТЫ ӨЙҮҮР

Бу күннэргэ «Айар» медиа-оскуола «Сахалыы контент. Ону элбэтэргэ тугу гынабыт?» диэн тиэмэҕэ аһаҕас кэпсэтиини тэрийдэ. «Саха» НКИХ» ханаал дириэктэрэ Олег Колесов бу боппуруоска тус уопутун үллэһиннэ уонна истээччилэр ыйытыыларыгар эппиэттээтэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр саха тыла киһиэхэ барытыгар төрөөбүт тыл буолбатах. Ол гынан баран, атын тыллаах олохтоохтор СӨ биир судаарыстыбаннай тылын суолтатын, туһатын өйдүүллэрэ наада. Кэпсэтиигэ кыттан баран, оннук өйдөөһүҥҥэ тиийэн эрэбит дии санаатым. Олег Колесов саха тыла сорохторго төрөөбүт тыл буолбатар даҕаны, ону харыстыах тустаахпытын тоһоҕолоон эттэ. Кини этэринэн, биһиги, Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторо, төрүт омук тылын харыстыырга кылааппытын киллэриэхпитин сөп.

Чахчыта даҕаны, хас биирдии омук култууратын ураты көстүүлэрэ киһи аймах бүттүүнүн баайа буолар. Ол курдук, саха тылын тас дойдулартан кытта сэҥээрэллэр, кэлэн үөрэтэллэр. Кэпсэтии кыттааччыта оҕото 4 сааһыгар диэри сатаан саҥарбатаҕын туһунан эппитэ. Дэриэбинэҕэ эһэлээх эбэтигэр да олорон саҥаран испэтэх үһү. Онуоха логопед: "Сахалыы буолбакка, нууччалыы саҥара үөрэтиҥ", -- диэн сүбэлээбитин, оҕолоро аҕыйах күн иһигэр нууччалыы саҥарар буолбут. Билигин 11 саастаах уол сахалыы өйдүүр эрээри, нууччалыы эрэ саҥарар. Бу оҕо туһунан кэпсээн, дьону долгутта, аймаата. Санаалар икки аҥыы хайдыстылар.

"Оҕону тулалыыр дьон сахалыы саҥаралларын үрдүнэн, тоҕо нууччалыы барарый?", "Нууччалыы контент дьайыыта оннук күүстээх дуо?" диэн бөлүһүөктүү боппуруостар иһилиннилэр. Дьүүллэһии кэмигэр кыттааччылар саха тылыгар үөрэтэр роликтар тахсалларын уонна олор көмөлөрүнэн тылы муодунай оҥорор наадатын эттилэр.

«Саха» НКИХ» ханаалга «Фиксиктэр», «Маша уонна эһэ» мультипликационнай сэрийээллэр тылбаастанан тахсалларын оҕолорбут дуоһуйа көрөллөр. Итини тэҥэ талааннаах дьон омуктуу мультик сахалыы тылбааһыгар ылсан үлэлэһэ сылдьаллар. Тылбаасчыттар тииллэммит айымньылары olbu.ru саайка таһаараллар. Өссө биир анимациянан дьарыктанар «Феникс» устуудьуйа саха фольклоругар олоҕурар «Айыы оҕолоро» диэн мультигы оҥоро сылдьар эбит. Сэрийээл нууччалыы, аангылыйалыы уонна сахалыы тииллэнэрэ былааннанар. Олег Колесов маннык тылбаасчыттары өйүөххэ уонна сорох контеннарын «Түннүк» оҕо ханаалыгар ылыахха сөбүн эттэ.

«АЙЫЫ ОҔОЛОРУГАР» ОЛОҤХО  САБЫДЫАЛЛААБЫТ

«Айыы оҕолоро» диэн анимационнай сэрийээл туһунан сиһилии сценариһыттан Вилен Черенковтан сурастыбыт.
– Сэрийээл тахсарыттан тугу күүтэҕиний?
– Бу мультик, устуудьуйа атын бырайыактарын курдук, бу сырыыга федеральнай таһымҥа (СНГ дойдуларын этэ да барбаппын) элбэх болҕомтону тардыа суоҕа дии саныыбын. Ол эрээри, өрөспүүбүлүкэҕэ бу дьиҥнээх улахан сонун буолара буолуо. Быһа тардыыны көрбүт дьон үтүө сыанабылларын истэммин, Саха Сирин көрөөччүлэрэ үлэбит түмүгүн сөбүлүөхтэрэ диэн итэҕэйэбин.
– Сценарий суруйаргар эйиэхэ ханнык айымньылар сабыдыаллаабыттарай?
– Бастатан туран, миэхэ олоҥхо сабыдыаллаабыта. «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону уонна Эртэ Бэргэн туһунан остуоруйаны ордук бэлиэтиэхпин баҕарабын. Олоҥхо айыылар абааһылары утары охсуһууларын сырдаппыта уонна айымньы туонун быһаарбыта. Омук киинэтин ылан көрөр буоллахха, Disney билигин умнуллубут «Робинсоннарга ыалдьыттыы» диэн толору кээмэйдээх мультипликационнай киинэтэ миигин көҕүлээбитэ. Тоҕо диэтэххэ, биһиги айымньыбыт дьиэ кэргэн дырааматын, аҕалар уонна оҕолор проблемаларын туһунан кэпсиир. Хаһан эрэ бу өйдөбүлү миэхэ харыстаан тиэрдибиттэрин курдук, мин эмиэ харыстаан тиэрдэрим суолталаах этэ.
– Сахалыы киинэ уонна, чуолаан, сахалыы анимация инникитин хайдах быһыылаахтык сайдыа дии саныыгыный?
– Сахалыы киинэ Арассыыйаҕа ураты көстүү буолар. Киинэ эйгэтэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэ кэҥээтэ, туспа быһыыланна. Араас жанрдаах элбэх киинэ тахсар: дьоһуннаах, истиҥ «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» диэнтэн саҕалаан, аһаҕастык күлүү гынар «Агент Мамбо» диэҥҥэ тиийэ. Дьиктитэ диэн, дойдубут атын сирдэригэр бу көстүү баарын үгүстэр билбэттэр. Саха киинэтэ эрэгийиэннээҕи мэһэйи туоруо уонна Арассыыйаҕа бэйэтэ дьиҥнээх миэстэтин булуо диэн итэҕэйэбин. Национальнай да, Арассыыйатааҕы да мультипликатордар бэйэлэрин көрдөнө сылдьаллар: атын дойдулар үлэлэриттэн ураты истииллээх буоларга ньымалары була сатыыллар. Маныаха бириэмэ, кыһамньы, ону кытта көрдөрүү-иһитиннэрии наада. Саха анимацията өссө сөхтөрүөн сөп дии саныыбын.

«МАЙНКРАФТ» ООННЬУУ САХАЛЫЫ ТЫЛБААҺА

МГУ биологическай факультетын устудьуона Павел Николаев доҕотторун кытта «Майнкрафт» диэн оонньууну сахалыы тылбаастыы сылдьар. Павел бу үлэ туохтан саҕаламмытын биһиэхэ кэпсээтэ:

– Кылгастык эттэххэ, «Майнкрафт» оонньууну тылбаастыыр баҕа санаа икки аҥаар сыл анараа өттүгэр үөскээбитэ. Татаар уонна башкир тыллара оонньууга киирбиттэрин сонуннарга көрөн баран «Биһи тылбыт тоҕо оннук киирбэт?» диэн толкуйдаабытым. Доҕотторбун кытта бииргэ үлэни саҕалаабыппыт, ол үлэбит саҕаланыытыгар Арассыыйаҕа түүр омук тылларыгар тылбаастыыр хамаанданы кытары сибээстэспитим. Тылбаас бырайыагар саха тылын киллэрэргэ, «Майнкрафт» оонньууну оҥорор дьону кытары кэпсэтэргэ кинилэр улахан көмө буолбуттара, туох баар ыйытыыларбытыгар хоруй уонна көмө биэрбиттэрэ. Мин санаабар, Арассыыйа эдэр ыччата тылларын сайдыытыгар биир сомоҕо буолан, оннук үлэни тэрийэллэрэ олус үчүгэй көрдөрүү. Эбии оонньуулар уонна социальнай ситимнэр тылбаастарын туһунан этиэм этэ. Кэтээн көрдөххө, биһиги тылбытыгар олус үчүгэй киинэ тахсар, кинигэ суруллар, араадьыйаҕа уонна тэлэбиисэргэ сахалыы ханааллар бааллар, ол гынан баран, саха тыла Интэриниэккэ олох аҕыйах. Билиҥҥи кэмҥэ саҥа көлүөнэ көмпүүтэргэ өссө элбэх кэми ыытар буолбут, көмпүүтэр нөҥүө үөрэнэбит, үлэлиибит, бэйэ-бэйэбитин кытары кэпсэтэбит, ол иһин саха тыла аныгы үйэҕэ сайдарын курдук көмпүүтэр эйгэтигэр сахалыы тылбаас бырайыактара элбиэхтээх, бу өттүгэр үлэ тохтуо суохтаах.

***

Билигин үгүс саха ыччата муодамсыйан дуу, аныгы сүүрээҥҥэ бас бэринэн дуу, нууччалыы саҥарар аакка барда. Ити мэлдьэх буолбатах. Бэл, быыкаа оҕолорбут бары нууччатыйдылар. Ол быыһыгар «сахалыы тыын» диэн баран муннукка ытаабыт, чахчы, тылбыт симэлийбэтин туһугар өйдөрүнэн-санааларынан, сүрэхтэринэн-быардарынан ыалдьар ыччаттар бааллар эбит. «Маннык ыччат баарын тухары тылбыт симэлийиэ суоҕа» диэн эрэл кыыма саҕыллар.