Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сэтинньи 22-25 күннэригэр Дьокуускай куоракка өрөспүүбүлүкэтээҕи саха тылын, литературатын уонна төрүт култууратын учууталларын II сийиэһэ буолла. Тэрээһиҥҥэ Өрөспүүбүлүкэ 35 оройуонуттан 600-тэн тахса дэлэгээт кыттыыны ылар.

Сэтинньи 22-25 күннэригэр Дьокуускай куоракка өрөспүүбүлүкэтээҕи саха тылын, литературатын уонна төрүт култууратын учууталларын II сийиэһэ буолла. Тэрээһиҥҥэ Өрөспүүбүлүкэ 35 оройуонуттан 600-тэн тахса дэлэгээт кыттыыны ылар.

Сийиэскэ «2020-2024 сылларга СӨ судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын харыстааһын уонна сайыннарыы» бырагырааманы билиһиннэриэхтэрэ. Бу докумуоҥҥа сүрүн болҕомто саха тылын, литературатын уонна төрүт култууратын аныгы ньыманан үөрэтиигэ ууруллуо. Маны таһынан, саха тылын уонна литературатын үөрэтии кэнсиэпсийэтин дьүүллэһиэхтэрэ.

Бу кэм устата саҥа судаарыстыбаннай докумуоннар ылыллыахтара, Сахабыт Сиригэр тыл сайдыытын оҥкула ууруллуо. Маны тэҥэ араас таһымнаах мунньахтар, төгүрүк остуоллар, барайыактыыр сессиялар, дискуссиялар, о.д.а. ыытыллыахтара.

Даҕатан эттэххэ, маҥнайгы сийиэс 2017 сыллаахха ыытыллыбыта, онно 550 дэлэгээт, 49 ыалдьыт кыттыбыта. Быйылгы сийиэс Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар, сахалартан бастакы тыл үөрэхтээҕэ, учуонай, саха суругун-бичигин төрүттээччи С.А. Новгородов төрөөбүтэ 130 сылыгар уонна «СӨ Тылларын туһунан» сокуон ылыныллыбыта 30 сылыгар ананар.

20221123093419 IMG 1062

Дьокутааттар дэлэгээттэри кытары көрүстүлэр

Саха тыла сайдыытын уонна төрүт тылы харыстааһын тула ырытыһыыны норуот дьокутааттара өрөспүүбүлүкэ учууталларын уонна улуус, нэһилиэк баһылыктарын, учуонайдары, кинигэ ааптардарын кытары көрсөн, маҥнайгы күн дьүүллэстилэр. Бу көрсүһүү тыл сокуона олоххо киирбитэ 30 сылыгар уонна “Оҕону төрүт тылга уһуйуу” диэн федеральнай сокуон ылыллыбыта 10 сылыгар ананна. Санаа астаһыыга 100-тэн тахса  киһи кытынна. Манна сүрүннээн инникитин тылы харыстааһын, оннунан хаалларыы , оҕолору кыра эрдэхтэриттэн саҕалаан саха тылыгар уһуйууну торумнастылар. Итиэннэ, аҥаардас учуутал эрэ санныгар сүктэрбэккэ, бүтүн уопсастыба кыттыыны ылыахтааҕын этиннилэр. Тэрээһин кэмигэр көтөҕүллүбүт боппуруостары, этиилэри барытын дьокутааттар бэлиэтэнэн, инникитин тылы харыстааһыҥҥа көрүллэр саҥа быһаарыылары ылынарга туһаныахтара.

“Тылы үөрэтиигэ, чинчийиигэ эдэр учуонайдар киирсэллэрэ наадалааҕын тоһоҕолоон этиэхпитин баҕарабыт. Маны тэҥэ, каадыр өттүнэн кырдьыы баар буолла. Уонна саҥалыы кэмҥэ сөп түбэһэр, төрөппүккэ, оҕоҕо тиийимтиэ тыллаах-өстөөх саҥалыы ис хоһоонноох төрөөбүт тылга тапталы иҥэрэр, төрөөбүт литератураҕа угуйар саҥа учуобунньуктар наадаларын дэлэгээттэр эттилэр”, - диэн Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин  солбуйааччы Антонина Григорьева мунньах сүнньүнэн санаатын үллэһиннэ.

 KVA 0875

Пленарнай мунньахха 500-тан тахса киһи кытынна

Сэтинньи 23 күнүгэр П.А.Ойуунускай аатынан Саха драматическай тыйаатырга сийиэс пленарнай мунньаҕа ыытылынна. Тэрээһиҥҥэ 500-тэн тахса киһи кытынна. Ыалдьыттары алгыстаах алаадьынан көрүстүлэр. Миэстэтигэр араас кинигэ оҥорон таһаарааччылар быыстапкалара, суруйааччылар автограф сессиялара, Национальнай бибилэтиэкэ аан маҥнайгы букубаартан билиҥҥэ диэри тахсыбыт  үөрэх учуобунньуктарын быыстапката о.д.а. кэлбит дьон интэриэһин тарта. Пленарнай мунньахха араас сылларга үөрэх миниистиринэн үлэлээн ааспыт дьон Будимир Слепцов, Евгения Михайлова, Феодосия Габышева, Афанасий Владимиров о.д.а.  үлэлээтилэр.

Президиум састаабыгар Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Сергей Местников, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы, “СӨ Тыллар тустарынан сокуон” ылыллыбыта  30 сылыгар аналлаах ыытар уонна бэлэмниир хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, СӨ үөрэҕирии уонна билим миниистирэ Ирина Любимова, И.В.Макаров аатынан Чурапчы гимназиятын саха тылын уонна литературатын учуутала, бастакы өрөспүүбүлүкэтээҕи “Төрөөбүт тыл бастыҥ учуутала” күрэс кыайыылааҕа, аан бастакынан ыытыллыбыт Бүтүн Арассыыйатааҕы төрүт тыл учууталларын куонкуруһун кыайыылааҕа Сардаана Гоголева киирдилэр. Сийиэс сүрүн мунньаҕын Сергей Местников иилээн-саҕалаан ыытта.  Мунньах дэлэгээттэрин, ыалдыттарын видео сибэһинэн Ил Дархан Айсен Николаев эҕэрдэлээтэ.

KVA 0744

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев эҕэрдэ тылыгар  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнэ тыл боппуруоһугар ураты болҕомтону уурарын эттэ. Ол курдук, 2019 сыллаахха бар дьон дьокутааттарын туруорсууларынан, СӨ Конституционнай суута СӨ төрүт сокуонун 22-с ыстатыйатыгар өрөспүүбүлүкэбит национальнай, этнокултуурунай, уо.д.а. уратыларын учуоттуур туһунан сиһилии быһаарыыны киллэрбитин эттэ. “2021 сылтан СӨ судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын харыстааһын уонна сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматыгар сыл аайы  56,5 мөл. солк. харчы көрүллэр. Ил Дархан Айсен Николаев бу аҕыйах хонуктааҕыта эһиилгэттэн бу бырагыраамаҕа 100 мөл. солк. итэҕэһэ суох үбүлээһини көрөргө сорудахтаата.

2023 сылтан сокуоннар барыллара Ил Түмэҥҥэ икки судаарыстыбаннай тылынан: нууччалыы, сахалыы  киирэллэрин ситистибит. Элбэх болҕомтону – сир-дойду аатын суруйуу эрэйэр. Сорох сир нууччалыы суруллара табыгаһа суох буолааччы. Тиэрмини, сөптө тылы тылбаастаан  туттуу ордук наука эйгэтигэр улахан суолталаах. Ким хайдах өйдүүрүнэн буолбакка, бигэргэммит догманан суруллуохтаах. Үлэни тэтимирдэр туһугар, Ил Түмэҥҥэ тылбаасчыттар бөлөхтөрүн күүһүрдэр үлэ барар. Тылбаас суолтата сылтан сыл улаатан иһэр”, - диэн эттэ.

KVA 1003

Түмэл сүрэхтэннэ

Сийиэс чэрчитинэн биир улахан суолталаах тэрээһин - “СӨ судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын виртуальнай түмэлэ” бырайыак сүрэхтэниитэ буолла. Бу улахан бырайыак тылы харыстааһын уонна сайыннарыы өрөспүүбүлүкэтээҕи тосхолугар олоҕуран тобулунна.

Портал Ил Дархан уонна СӨ Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын тыл сайдыытын боппуруоһун салалтатын салайааччыта Римма Жиркова көҕүлээһининэн, РНА СС Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын института,  Арктикатааҕы култуура уонна искусство судаарыстыбаннай института, М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет, СӨ Национальнай бибилэтиэкэ олоххо киллэрбиттэр. Түмэлгэ тыл туһунан матырыйаал барыта бииргэ түмүллүбүт, онон инникитин тыл учууталлара куйаар ситимин туһанан оҕону үөрэтэллэригэр, бэйэлэрин билиилэрин-көрүүлэрин даҕаны хаҥатыналларыгар туһалаах бырайыак диэн кыттааччылар бэлиэтээтилэр.

Бибилэтиэкэ дириэктэрэ Саргылаана Максимова аан маҥнайгытын саха тылын, литературатын уонна төрүт култуура учууталлара Национальнай бибилэтиэкэ 20 сыл устата муспут электроннай бибилэтиэкэтин туһаналларыгар толору көҥүлү биэрэллэрин иһитиннэрдэ. Түмэлгэ өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай, официальнай тыллара бары хабыллаллар.

Түмэл сахалыы салаатын тыл билимин хандьыдаата, ХИФУ РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын институтун саха тылын хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ Дария Чиркоева билиһиннэрдэ.

Ситим иһигэр арыллыбыт, улахан, тылларга анаммыт түмэл билиҥҥитэ Арассыыйаҕа соҕотох. Тыыннаах түмэли туох даҕаны солбуйбат, ол эрээри, билигин атын олоххо киирбиппитинэн, онно хардыылаан иһэрбитинэн, маннык түмэл баара көмө буолар. Онон саха тылын устуоруйатыттан саҕалаан, үөрэтиитигэр тиийэ бу бырайыак улаханнык сырдатта. Ситим түмэлигэр ирдэбил быһыытынан саха тылын устуоруйатыгар анаммыт 20 матырыйаал толору киирдэ, салгыы байытыллыахтаах. Ону таһынан, тылга сыһыаннаах 20 араас киинэ киирдэ. Холобур, Ю.И.Васильев-Дьаргыстай биһиэхэ уруулуу-аймахтыы дойдуларга сылдьан саха тылын туһунан билиһиннэрэрин таһынан, саха тылыгар аналлаах киинэлэри устубута баар. С.А.Новгородов олоҕун-дьаһаҕын, кэргэнин, Е.И.Убрятова, Е.И.Коркина туһунан киинэлэри киирэн көрүөххүтүн сөп”, — диэн бэлиэтээтэ.

IMG 1134

Маастар кылаастар

Сийиэс чэрчитинэн Өрөспүүбүлүкэтээҕи анал (коррекциялыыр) оскуола-интэринээккэ Л.Брайль систиэмэтинэн  сахалыы шрифка үөрэтэр “Һөҕүҥ, доҕоттор!” – “Мин сүрэхпинэн көрөбүн уонна истэбин”  маастар кылаас ыытылынна. Маастар-кылааһы СӨ норуоттарын төрүт тылларын уонна култууратын учуутала, РФ үөрэҕириигэ Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Мария Ушницкая-Алехина уонна тифлопедагог Нарыйа Иванова ыыттылар.

Маны тэҥэ, оҕолорго 1992 сыл алтынньы 16 күнүгэр СӨ Үрдүкү Сэбиэтин уурааҕынан ылыллыбыт  “СӨ тыллар тустарынан” Сокуону билиһиннэрдилэр. Докумуоҥҥа олоҕуран Сахабыт Сиригэр төрүт  тыллар сайдыылара олохтонорун, норуоттар уонна хас биирдии киһи төрөөбүт  тылынан саҥарара, туһанара, кэпсэтэрэ  суверинитетынан бэриллибит бырааба буоларын эттилэр.

Манна даҕатан эттэххэ, 1824 сыллаахха 15 саастаах Луи Брайль көрбөт уонна мөлтөхтүк көрөр дьоҥҥо рельевынан-туочукаларынан шрифт айбыт. Брайль шрифт оҥоруутугар өр сылларга үлэлээбит, институт сэбиэтигэр шрифт аан маҥнайгы варианын 1829 сыллаахха киллэрбит. Ол кэмтэн, кини аатынан шрифт билигин даҕаны аан дойду үрдүнэн туһаныллар.Бүгүҥҥү күҥҥэ сахабыт оҕолоро Брайль шривынан төрөөбүт тылларын үөрэтэр кыахтаахтар.

IMG 1083

Дэлэгээт санаата

Нам улууһун М.К.Аммосов аатынан Хатырык орто оскуолатын саха тылын, литературатын уонна төрүт култуура учуутала Любовь Семеновна Татаринова үөрэҕирии эйгэтигэр үлэлээбитэ номнуо 26-с сыла, онтон 10-тан тахса сыл учууталынан. “Сийиэс чэрчитинэн араас тэрээһиннэргэ сырыттыбыт. Элбэҕи билэн, көрөн, саҥа салаалары баһылаан эрэбит дии саныыбын. Сахалыы тыыннаах  оҕолору үөрэтиигэ маннык тэрээһиннэр олус наадалар. Тылбытым сүтэрбэппитигэр, тылбыт симэлийбитин туһугар туруулаһан үлэлиэхтээхпит. Бастатан туран, төрөппүттэр, онтон учуутал салайан кэрдэн биэриэхтээх”, - диэн санаатын үллэстэр.

Оксана Прокопьевна Андросова, Таатта улууһун саха тылын уонна литературатын учууталларын методическай холбоһугун салайааччытта кэпсииринэн, сийиэскэ 25 киһилээх дэлэгээссийэ буолан кэлбиттэр. “Ил Түмэҥҥэ дьокутааттары кытары атах тэпсэн олорон кэпсэттибит, санаабытын эттибит. Сүрэхтиин үөрэн, дууһалыын сырдаан ирэ-хоро кэпсэтии буолла. Үөһээ халлаанынан куйаарбакка, аллараа тимирбэккэ орто олоҕу сиэрдээхтик, баар кыһалҕаны туруорсан эттибит. Ол курдук, 2027 сылга Өксөкүлээх Өлөксөй 150 сааһыгар аналлаах Олоҥхо ыһыаҕын Тааттаҕа ыытары туруорустум. Ол курдук, Таатта олоҥхо дойдута буолар.

Үөрэтэргэ учуобунньуктары судургутутар уолдьаста. Киһиэхэ өйдөнүмтүө гынан, урукку тахсыбыт Иван Петрович Винокуровтаах учуобунньуктарын сөргүтэн таһаарарга этии киллэрдим. Ону таһынан эбээ, эһээ оскуолата диэн баар буолара уолдьаста. Үлэни-хамнаһы, күннээҕи олоҕу  кытары сыһыаннаах тылларынан оҕолору кытта кэпсэттиннэриэххэ. Маныаха Олоҥхо балаҕаныгар кэлэн кэпсииллэригэр, сэһэргииллэргэр тыл киллэрдим.

Маны тэҥэ, Тааттаҕа Олоҥхо дьиэтин тутууну туруорсабын. Олоҥхону пропагандалыырга улууска ситимнээх үлэ барар, улахан кылаас оҕолоро билиилилэрин тургутуллар. Кылаас кылааһынан киирбитэ ыраатта. Олоҥхо – норуоппутун сомоҕолуур сүдү күүстээх айымньы, улуустарынан арахсыбакка, омук быһыытынан туруулаһан үлэлиэххэ, киһилии сиэрдээхтик олоруохха, үлэлэххэ, айыахха”,  - диэн санаатын үллэстэр.

Василий Кононов хаартыскаҕа түһэриитэ

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением