Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Өрөспүүбүлүкэбитигэр сэтинньи 22 күнүттэн ахсынньы 5 күнүгэр диэри Олоҥхо дэкээдэтэ ыытылынна. Биир чаҕылхай тэрээһининэн Ийэ-олоҥхоһут Дарья Томская – Чаайка сырдык кэриэһигэр анаммыт “Ийэ. Олох. Олоҥхо” маҥнайгы олоҥхоһуттар пуорумнара буолла. Манна  15 оройуонтан 180 айар куттаах суруйааччылар, чөллөркөй куоластаах олоҥхоһуттар, учууталлар, иитээччилэр, эспиэрдэр кытыннылар. Арассыыйаҕа култуурунай нэһилиэстибэ уонна Саха Сиригэр Ийэ сылларын чэрчилэринэн ыытыллыбыт тэрээһини үөһээ дьааҥылар иилээтилэр-саҕалаатылар.

Өрөспүүбүлүкэбитигэр сэтинньи 22 күнүттэн ахсынньы 5 күнүгэр диэри Олоҥхо дэкээдэтэ ыытылынна. Биир чаҕылхай тэрээһининэн Ийэ-олоҥхоһут Дарья Томская – Чаайка сырдык кэриэһигэр анаммыт “Ийэ. Олох. Олоҥхо” маҥнайгы олоҥхоһуттар пуорумнара буолла. Манна  15 оройуонтан 180 айар куттаах суруйааччылар, чөллөркөй куоластаах олоҥхоһуттар, учууталлар, иитээччилэр, эспиэрдэр кытыннылар. Арассыыйаҕа култуурунай нэһилиэстибэ уонна Саха Сиригэр Ийэ сылларын чэрчилэринэн ыытыллыбыт тэрээһини үөһээ дьааҥылар иилээтилэр-саҕалаатылар.

KVA 0742

Ахсынньы 2 күнүгэр улахан хабааннаах пленарнай мунньах үрдүк таһымнаахтык ыытылынна. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Антонина Григорьева парламент аатыттан эҕэрдэтин тиэртэ. Антонина Афанасьевна Саха Сиригэр ыытыллыбыт маҥнайгы пуорум тэрийээччилэригэр махтанна: “Бүгүҥҥү тэрээһин эдэр, кэскиллээх, айар-тутар, бэйэтэ туһунан көрүүлэрдээх Екатерина Васильевна Ноговицина,  дьокутаат-дьүөгэбит көҕүлээһининэн ыытылынна.  Кини иилээн-саҕалаан маннык тэрийбитэ кэрэхсэбиллээх. ХИФУ бэрэсидьиэнэ Евгения Михайлова хас да сыллааҕыта Саха судаарыстыбаннай федеральнай университетын иһинэн Олоҥхо институтун тэрийбитэ. Биллэр учуонайбыт Василий Илларионов олоҥхону дириҥник хорутан өр сылларга үөрэппитэ билигин тирэх буолар. Агафья Захарова олоҥхону ЮНЕСКО-ҕа тиийэ биһирэтэн, “шедевр” диэн билиннэрбитэ улахан оруоллаах. Мария Турантаева салайааччылаах Олоҥхо тыйаатыра, уопсастыбаннай тэрилтэлэр, Олоҥхо Ассоциацията күннэтэ киллэрэр кылааттара сүҥкэн. Кинилэр сүрдээх улахан үлэни тэрийдилэр”, - диэн эттэ.

KVA 0603

KVA 0656 copy

Ийэ тылга, олоҥхоҕо сыһыан бэтэрээ кэлбит бириэмэтигэр, саҥа кэрдиис кэмҥэ ыытыллыбыт тэрээһин үрдүк таһымнааҕын бэлиэтээтэ. Мультимедийнай пааркаҕа Олоҥхо саалата дириҥ ис хоһооннооҕун эттэ.  “Ийэ - сүрдээх киэҥ өйдөбүл, олох туллар тутааҕа. Ыал күнэ, уота, сылааһа барыта ийэттэн саҕыллар. Таптал ийэттэн үөскүүр, салаллар. Ийэ - олох эйэлээх сарсыҥҥытын түстүүр уонна сырдыкка кэрэҕэ угуйар”, - диэн туран наҕараадалары, махтал суруктары туттарда.  Пленарнай мунньах чэрчитинэн дакылааттар, чопчу этиилэр киирдилэр. Мустубуттары Дьааҥы чыыр балыгынан күндүлээтилэр.  

Саргылаах санаалар

Мин пуорумҥа кыттааччылартан санаа атастаһалларыгар көрдөстүм. Саха кутун, тылын тута сылдьааччылар, иитээччилэр маннык кэпсээтилэр. 

Февронья Шишигина, өрөс­пүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо Ассоциациятын бэрэсидьиэнэ:

Бу күннэргэ Сахабыт Сиригэр бүттүүнүгэр Олоҥхо дэкээдэтэ ыытыллар. Элбэх уратылаах буолла. Быйыл олоҥхону толоруу элбээбит. Ол аата, бу сылларга биһиги саамай улахан ситиһиибит - толорооччулары иитэн таһаарбыппыт. Быйыл араас дискуссионнай былаһааккалар үлэлээтилэр. Бу эмиэ атын таһымҥа тахсыбыппыт бэлиэтэ. “Россия - мин дойдум историята” түмэлгэ өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы “Ийэ. Олох. Олоҥхо” олоҥхоһуттар пуорумнара ыытылынна. Пуоруму Дьааҥы улууһун дьаһалтата тэрийдэ.  Кинилэри өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо Ассоциацията, Олоҥхо тыйаатыра, “Дьүөгэлэр” түмсүү, дьахталлар тэрилтэлэрин сойууһа, Олоҥхо института өйөөтүбүт.

Сүрүн сыалбыт -  олоҥхону ньыма оҥостон, оҕо иитиитигэр дьон өйүн-санаатын түмүү. Дэлэгээттэр эбиэккэ диэри биэс түһүмэххэ хайдыһан секцияларга тыҥаан турар боппуруостары ырыттыбыт, сэргэх кэпсэтиилэр таҕыстылар. Күн иккис аҥаарыгар пленарнай мунньах буолла. Дэкээдэ ахсынньы  5 күнүгэр Өксөкүлээх аатынан норуоттар доҕордоһууларын киинигэр түмүктэннэ.

Василий Илларионов, филологическай наука дуоктара, профессор:

- Дьааҥы улууһа тэрийбит сэргэх пуорумугар Иван Александрович Худяков үлэлэрин үөрэтии секциятыгар кытынным. Кини Дьааҥы уокуругар эрэ буолбакка, Саха фольклорун анаан аан маҥнай толору холобурдаан суруйбут, чинчийбит, үөрэппит киһи буолар. Онон кини аата хайаан даҕаны ааттаныахтаах, үйэтитиллиэхтээх диэн буолла.

СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Виктор Павлович Стручков олус үчүгэйдик Худяков олоҕун, научнай үлэлэрин суолталарын туһунан кэпсээтэ. Мин кылгастык Иван Худяков фольклору аан маҥнай хомуйбутун туһунан кэпсээтим. Кылгас кэм иһигэр тылбытын үөрэтэн, саха фольклорун хомуйбут, тылбаастаабыт киһи буолар. Кини “Краткое описание Верхоянского округа” диэн үлэтэ 1969 сыллаахха тахсыбыта. Бу кинигэ фольклору, төрүт култуураны үөрэтиигэ учууталларга, учуонайарга суолталаах үлэ буолар. Дьааҥылар олоҥхо ыһыаҕын тэрийэллэригэр бу научнай үлэтин, маны тэҥэ “Хаан Дьыргыстай” олоҥхону бэчээттэтэн тураллар. Онон олоҥхоҕо сыһыаннаах үлэлэрэ кэҥииригэр баҕарабын, Дьааҥы фольклорун үйэтитиигэ улахан үлэлэр ыытыллыахтара диэн эрэнэбин.

Наталья Никифорова, Олоҥхо институтун научнай үлэһитэ:

- “Эпос уонна норуот тылынан уус-уран айымньыларынан үөрэтэр уонна иитэр өрүттэр” секцияҕа сэкэритээрдээтим. Уопсайа 15 киһи кытынна. Чугас улуустартан үксэ учууталлар кэлбиттэр. Модераторбыт  Февронья Шишигина үчүгэйдик салайан ыытта. Олоҥхону сайыннарыыга, оҕоҕо интэриэһи тардарга этиилэр киирдилэр. Холобур, олоҥхону мульткиинэ оҥорон көрдөрүү. Сорох оскуолалар удьурхай мастан персонажтары кыһан, оҕолорго билиһиннэрэллэр эбит. Сүрүнэ - оҕо сайдыытыгар, саха тылын билэригэр улахан оруолу төрөппүт ылар диэн учууталлар этэллэр. Холобур, биир уһуйааччыга эбэтэ сиэнин сиэтэн аҕалбыт. Билигин сиэнэ олоҥхолуур, ыллыыр, тэрээһиннэргэ кыттан кыайар буолбут.

Ольга Сивцева, култуура магистра,  Дьокуускайдааҕы 2-с нүөмэрдээх орто сүһүөх национальнай- политехническай оскуолаҕа саха тылын, литературатын уонна култууратын учуутала:

- Мин эмиэ бу секцияҕа дакылаат туруордум. Мин оҕолору үөрэппитим номнуо 21-с сылыгар барда. Бэйэм уопуппар олоҕуран эттэхпинэ, олоҥхонон оҕону иитии саамай сөптөөх, судургу, өйдөнүмтүө буолар. Билиҥҥи үөрэх бырагырааматынан бэһис кылаастар  Сергей Степанович Борогонскай “Өҥүрүүр Бөҕө” олоҥхотун үөрэтэллэр. Бу олоҥхонон саха кэрэ кыыһын ыал буолар анала, кэскили тэнитэр дьылҕата көстөр. Алтыс кылаастарга “Эрчимэн бэргэн” олоҥхону үөрэтэбит. Манна эмиэ кыыс оҕо дьылҕата, ыал буолуу анала, норуоппут элбээһинэ, ийэ, аҕа уустарын тэнитии суруллар. Онон олоҥхону туһанан, ыччаппытын олоххо олорууга үөрэтиэххэ. Оҕолорбутун олоххо хайдах сөпкө  сиэри-туому, үгэһи тутуһан олороллорун билиһиннэриэххэ, ыччат үтүө-мөкү, сырдык, хараҥа диэн өйдөбүллэрин быһаарыахха.

Екатерина Гоголева, Уус Алдан улууһун Суотту нэһилиэгин “Хоноҕор түһүлгэ” сынньалаҥ киинин салайааччыта:

Мин идэбинэн учууталбын, маны тэҥэ олохтоох дьаһалтаҕа 20-чэ сыл үлэлээбитим, билигин култуура эйгэтигэр үлэлиибин. Олоҥхоҕо туһуламмыт сүрдээх үчүгэй  өрөспүүбүлүкэ таһымнаах пуорум Ийэ сылын чэрчитинэн буолбутун сэргээтим. Кэпсэтиилэр түмүктэринэн саҥа сүүрээннэр уонна бырайыактар үөскээтилэр. Кэлэр сылларга үлэҕэ киириэхтэрэ  диэн эрэнэбин.

5bd0c1ba25bb4ccfd708d5d38dd02096

Быйыл биһиги нэһилиэкпит хаһааҥҥытааҕар да ордук олоҥхоҕо чугаспыт. Ол курдук,  Сергей Степанович Васильев төрөөбүтэ 115 сылын чэрчитинэн Суотту нэһилиэгэр араас тэрээһин ыытылынна, олоҥхотугар үлэлэстибит. Пуорум чэрчитинэн истибит дакылааттарга олоҕуран, үлэм инникитин торумнаатым. Олоҥхо суолтата билигин күүһүрдэ. Оҕону кыра эрдэҕиттэн сахалыы саҥарарга үөрэтэргэ  олоҥхону туһаныахха сөп. Маны тэҥэ олоҥхоҕо норуоппут сиэрэ-туома, оҕону иитиитэ, сайыннарыыта, култуурабыт, дьиэ кэргэн сыаннастара көстөллөр. Дьиэ кэргэҥҥэ иитиини, кыыһы ыал ийэтэ буоларга бэлэмниири Сергей Васильев олоҥхотун сүрүн дьоруойун уобараһынан научнай үлэ оҥоруохха сөп эбит.

Елена Менкярова, Хаҥалас улууһун Покровскай куорат 3-с нүөмэрдээх оскуолатын учуутала:

- Мин нуучча оҕолоругар саха тылын судаарыстыбаннай тыл быһыытынан уонна төрүт култуураны үөрэтэбин. Бэйэбэр туһалаах буолуо диэн, үөрэтии уонна иитии секциятыгар кытынным. Олоҥхону үөрэтии уонна олоҥхонон иитии туһунан этиибин киллэрдим. Билиҥҥитэ нуучча тыллаах оҕолорго оскуола бырагырааматынан “Эрчимэн бэргэн” эрэ олоҥхо баар. “Дьулуруйар Ньургун Боотур”олоҥхо  тылбаастаах эрээри, нуучча оҕотугар тийимтиэтэ суох. Тыла уустук. Онон арыый судургутук брошюра, кыра кинигэ курдук оҥороллоро буоллар.

Пелагея Семенова, Хаҥалас улууһун Нөмүгүттэн ыалдьыт:

- “Дьахтар олоҥхоһуттар” секцияҕа кытынным, олус интэриэһинэйдик ааста. Бэйэм үлэлиир эрдэхпинэ, оҕолору олоҥхоҕо уһуйарым. Билигин биэнсийэҕэ олоробун. Биһиги нэһилиэкпит уу сахалыы куттаах нэһилиэнньэлээх. Нууччалар кытары сахалыы ыраастык саҥараллар. Онон, мин санаабар, оҕо тылын умнубата тулалыыр эйгэттэн быһаччы тутулуктаах.Оҕолор төлөпүөн уонна интэриниэт сабыдыалыттан нууччатымсыйан эрэллэр. Маныаха төрөппүт дьиэ иһигэр күннэтэ оҕотунуун сахалыы кэпсэтиэхтээх. Оскуолаҕа учууталлар бырагырааманан үлэлииллэр. Маны тэҥэ, бэйэлэрин холобурдарынан интэриэс тардар уһуйааччылар ирдэнэллэр. Оҕолорго эт-хаан олоҥхоһуттары иһитиннэрдэххэ быдан көдьүүстээх буолуо этэ.

Алиса уонна Лена, ХИФУ устудьуоннара:

- Үөрэхпит IT салаалаах буолан, олоҥхону аныгы кэмҥэ сөп түбэһиннэрэн голограмма, приложение оҥорон тарҕатыахха сөп диэн көрдүбүт. Оскуолаларга сахалыы приложениены киллэриэххэ, тылбааска үлэлиэххэ сөп. Интэриэһиргээтибит. Ыччат эмиэ ураты суолун буларыгар, кимиэхэ даҕаны суох табаары оҥорон таһаарарыгар олоҥхоҕо сигэниэн сөп эбит. 

Дьааҥыттан сылдьар ХИФУ устудьуоннара:

- Пуоруму тэрийиигэ көмөлөһөргө диэн 8 устудьуону ыҥырбыттарыгар быһа гыммакка кэллибит. Худяковка анаммыт секцияҕа олоҥхоттон быһа тардан аахтыбыт. Биһиги оскуолаҕа үөрэнэр  кэммитигэр Дарья Томская-Чаайка олоҥхотун үөрэппиппит. Биир дойдулаахпытынан киэн туттабыт. Аата ааттана, үлэтэ үөрэтиллэ турдун. Тэрээһиҥҥэ кыттан дойдубутугар сылдьар курдук сананныбыт.

  • 2
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23