Уопсастыба

Бу кыһын Семен Дьячковскайы кытары кэпсэтэ сылдьыбыппар, бокуонньуктары тиһэх суолларыгар атаарар өҥөнү оҥорор урбаанньыт буолаары тэрилтэлэринэн тустаах докумуон хомуйса сылдьарын туһунан кэпсээбитин соһуйа, дьиктиргии истибитим. Туох да диэбит иһин, өлбүт дьону кытары сыһыаннаах идэни киһи ылла да талбат, сайыннаран барбат уустук, ураты үлэ буоллаҕа.

"Урут атыы-эргиэн эйгэтигэр урбаанньыт буола сылдьыбытым. Билигин тутуу биригээдэтигэр сыстан үлэлиибин. Кыһынын дьоҥҥо муус-мас тиэйэбит, сайынын дьиэ-уот тутабыт. Маннык сырыттахпытына, өлбүттээх дьон буор хаһыытыгар, тэбиэх оҥорууга көрдөстөхтөрүнэ, быһа гыммакка сөбүгэр сыанаҕа өҥө оҥорон биэрээччибит. Кэлин ол санааттан сиэттэрэн, бу эйгэҕэ дьарыктаах буоларга быһаарынным", — диэн быһааран биэрбитэ.

Бу күннэргэ Семен Дьячковскайга телефонунан сибээскэ тахсан, дьыалата ханна тиийбитин туоһуластым. "Бу күннэргэ нолуогабайга тиийэн дьарыктаах буолар туһунан бэлиэтэнним. Билиҥҥитэ Бэрдьигэстээххэ бокуонньуктары тиһэх суолларыгар атаарар өҥөнү оҥорор тэрилтэ суох эбит. Онтон сэлиэнньэҕэ дьон олохсуйара элбиир, дьиэ-уот тутуллан күн-түүн кэҥээн иһэр. Ону тэҥэ киһи төрүүр, өлөр. Олох сокуона оннук буоллаҕа. Төһө да толло, дьаархана санаатаргын, бокуонньугу тиһэх суолугар бары быраабыланы тутуһуннаран атаарыахтааххын. Билиҥҥитэ Бэрдьигэстээххэ, улууска даҕаны манан дьарыктанар дьон аҕыйахтар. Ордук судебнай-медицинскэй экспертизаҕа ыытыллыбыт бокуонньуктары аҕалыы уустуктардаах. Тоҕо диэтэххэ, такси, массыына эрэ барыта өлбүт киһини таспат, илдьибэт, аҕалбат. Ону кинилэри омнуолуур хайдах да сатаммат. Инньэ гынан бокуонньуктары таһар анал массыына ыларга улуус дьаһалтатын кытары үлэлэһэн, дьарыктаах буолууну өйүүр куонкурустарга кытта сылдьабын. Дьиҥ баҕам толору кыамталаах, саас-күһүн суол алдьаммыт кэмигэр, иҥнибэккэ сылдьар массыына ылбыт киһи диэн. Ыраах, тэйиччи сытар нэһилиэктэргэ хаһан баҕарар тиийэр курдук", — Сэмэн Бииктэрэбис бу ураты хайысханы туох санааттан ылсыбытын кэпсиир.

"Төһө сололооххунуй? Билигин кылаабыһаҕа бара сылдьыахтаахпын. Онно үлэлии сылдьар киһиэхэ наадалаахпын. Бириэмэлээх буоллаххына, барса сырыт. Онно үлэлии сылдьар дьону кытары бэйэн кэпсэтэн дьиҥ иһин билэрин ордук буолуо этэ", — диэн Сэмэн эппитин ылынан, кылаабыһалыыр буоллубут.

"Лааҕыр сыыра" диэн ааттанар кылаабыһа Маатта үрэх үрдүгэр бэстээх сиргэ турар. Хаара астарыллыбыт кылаабыһа иһинээҕи суолунан түгэҕин диэки киирэн иһэбит. Манна ураты чуумпу сатыылыыр. Эргэ да, саҥа да пааматынньыктар, кириэстэр кэчигирэһэн тураллар. Үрүҥ хаарга саҥа быраҕыллыбыт буор ыраахтан харааран көстөр.

"Киһи улаханнык кэпсэммэт, сонун оҥостубат дьарыга. Буор хаһыытыгар 20-ттэн тахса сыл үлэлээтим, — диэн Аппуонньа үлэтиттэн аралдьыйбакка сэһэргиир. — Олоҕум устата 800-чэкэ иини хастым буолуо. Элбэх. Биир улахан тыа бөһүөлэгэр тэҥнээх. Улуус нэһилиэктэригэр көрдөстөхтөрүнэ барааччыбыт. Билигин иккиэ буолан сылдьабыт. Туохтан куттаныахпыный? Төһө да уратытын иһин, үлэ буоллаҕа. Ыарахан үлэ. Хата аныгы тэриллэр дэлэйэн, уруккуга тэҥнээтэххэ, үлэ тэтимэ түргэн. Урут тоҥ сири оттон, сирин хойгуонан алдьатан хаһар этибит. Билигин перфоратордаах, онно бензининэн үлэлиир генератордаахпыт. Хаачыстыбалаах тэрил сыаната үрдүк буолар. Онтон маннык үлэҕэ хаачыстыбалаах тэриллээх эрэ буоллахха эрэх сылдьаҕын. Бокуонньугу атаарыы барыта сиэрдээх-туомнаах, бириэмэлээх. Ону барытын сөп түбэһиннэрэн, аттаран үлэлиэхтээххин. Холобур, бу перфораторым 40 тыһ. солк, онтон генератор 100-тэн тахса тыһ солк сыаналаах. Төһө да хаачыстыбалаах тэрил эргэрэр, алдьанар. Инньэ гынан сыллата тэриллэрбитин көрөн саҥардынабын. Онно эмиэ үп ороскуоттанар. Аҥардас буор эрэ хаһыытынан буолбакка, тэбиэх мас, кириэс эмиэ оҥоробут".

"Бокуонньугу тиһэх суолугар атаарыы сиэрин-туомун үгүс дьон билээхтээбэт буолар эбит. Урукку кэмҥэ кэм кырдьаҕас дьон сүбэлиир-амалыыр этилэр. Билигин бэл хайа өттүнэн иини эргийэллэрин билбэт да түгэннэрэ баар буолар" диэн сэһэргэһээччилэрим санааларын этэллэр. "Сороҕор маннык бириэмэ кэлэн ааһааччы: субуруччу хастыы да киһи өлөр. Оччоҕо үлэ элбиир. Эппиккэ дылы, күнүстэри-түүннэри сылдьаҕын. Онтон сороҕор тохтоон хаалар. Кэмниир курдук. Дьикти баҕайы...", — Сэмэн кэпсэтиигэ кыттыһар.

Биһиги кылаабыһаттан тахсан бардыбыт. Сааскы былыттаах күн санааны баттыырга дылы. Бу соторутааҕыта билэр киһим биир түгэни кэпсээбитин санаатым. Убайа куоракка соһуччу өлбүтүгэр, дойдутугар таһааран көмөөрү массыына көрдөөн эрэйдэммиттэрин туһунан. Уонна бу аргыһым Семен Дьячковскай төһө да уустук, киһи баҕарда да ылсыбат дьарыгын санаатыттан ылсан эрэрин хайгыы, убаастыы көрдүм.

"Инникитин бокуонньугу тиһэх суолугар атаарар эбийиэк туттар санаалаахпын. Билигин сэлиэнньэ саҥа, куораттыы тииптээх хас да мэндиэмэннээх дьиэлэр тутуллан, куораттыы тииптээх буолан эрэр. Ону тэҥэ дьон өйө-санаата эмиэ уларыйар. Урут түөлбэнэн, аймаҕынан тутуһан олорбут эбит буоллахпытына, дьон билигин бэйэтэ дьаһанан, үлэлээн-хамсаан олорорун ордорор. Оннук олорбут киһи бу сиртэн бардаҕына, кинини тиһэх суолугар арааралларыгар бэл аҕыйах дьон сылдьар буолар эбит. Ити быһыыта, эппитим курдук, киэҥ сир-дойду тыына буоллаҕа. Манныкка бокуонньугу тиһэх суолугар атаарыы өҥөтүн оҥорор тэрилтэ, биитэр дьарыктаах киһи баар буола ирдэнэр. Биир үксүн ол иһин да ылсан эрдэҕим. Ким эрэ дьарыктаныахтаах буоллаҕа", — диэн Сэмэним санаатын хайдах баарынан этинэр.

Ханнык баҕарар үлэ наадалаах, үөскээбит соругу быһаарар аналлаах. Бүгүн кэпсэппит дьоннорум ураты идэлэрэ эмиэ оннук. Бу ураты дьарыктан толлубакка ылсыбыт дьыалалара түмүктээх уонна нэһилиэнньэҕэ туһата ис сүрэхтэн буоларыгар Сэмэҥҥэ баҕара хааллым.