Уопсастыба

Сэрии сылларыттан

Евдокия Горохова 1924 с., ахсынньы 12 күнүгэр оччолорго Усуйаана оройуонугар киирэр Бөрөлөөх нэһилиэгэр күн сирин көрбүт. Аҕата Николай Васильевич Дьааҥы Эҥэтиттэн, ийэтэ Анна Николаевна Томская Усуйаана Туматыттан төрүттээх дьон 1920-с сс. саҕаланыыларыгар Бөрөлөөххө көһөн кэлэн, табаны уонна ынах сүөһүнү тэҥҥэ ииттэн олорбуттар.

Чокуурдаах сэттэ кылаастаах оскуолатын 1940 с. бүтэрбит хомсомуолка кыыс баартыйа оройуоннааҕы кэмитиэтигэр парткэбиниэт бибилэтиэкэринэн үлэлээбит, онтон тиэхиньиичэскэй сэкиритээр буолбут. Сэрии хаамыытын туһунан иһитиннэрэр Совинформбюро бүллүтүөнэ тэлэгирээбинэн кэлэрин кумааҕыга элбэх гына суруйан, тэрилтэлэргэ, нэһилиэктэргэ тарҕатар эбиттэр.

Төһө да сэрии ыарахан кэмэ буоллар, өрөспүүбүлүкэ салалтата хотугу норуоттар ыччаттарыттан норуот үөрэҕириитин каадырдарын бэлэмнээһиҥҥэ болҕомтотун ууран, 1943 с. Булуҥҥа педучилище аһыллыбыт. Евдокия Горохова онно үөрэнэ киирбит. Училище дириэктэринэн кэлин РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх учуутала буолбут Андрей Никифоров үлэлээбит. Саха тылын уонна история биридимиэттэрин учуутала Иван Барашков устудьуоннарга кистии-саба Өксөкүлээх Өлөксөй уонна Былатыан Ойуунускай тустарынан кэпсиир эбит. Үөрэнэр да, олорор да усулуобуйа ыарахан буолан, оҕолор сыыҥкалаан, бааһыран ыалдьар эбиттэр, оттон Евдокия Аллайыахаҕа үлэлии сылдьыбыт Слепцовтар диэн ыалга олорон, этэҥҥэ үөрэммит.

Аллайыахаттан бастакы учуутал

1945 с. училищены сабан, устудьуоннары Дьокуускайга көһөрбүттэр, онон Евдокия Горохова 1946 с. ДьПУ-ну бүтэрэн, Аллайыаха дьонуттан бастакынан учуутал дипломун ылан, дойдутугар үлэлии тиийбит. Ол туһунан «Мин Аллайыахам» диэн кинигэтигэр Евдокия Николаевна маннык ахтыбыт:

-- Начаалынай кылаастарга учууталынан анаммытым. Саҥаны, сонуну туттан үлэлии сатыырым. Оччолорго оҕолор таҥастара-саптара бэрт мөлтөх, кирдээх буолара. Төрөппүттэри кэрийэ сылдьан, оҕолор баттахтарын кырыттаран, сууйтаран, таҥастарын тиктэрэн, солото суох мөхсөрүм. Түмүгэр санитарнай суумкалаах, нособуой платоктаах оҕолор кылааска олороллоро үөрүүлээх буолара.

Идэтигэр, дойдутугар бэриниилээх, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөх эдэр учуутал сотору кэминэн хомсомуол оройуоннааҕы кэмитиэтин сэкирэтээринэн талыллыбыт. Оройуону сайыннарарга араас идэлээх исписэлиистэр наадаларын өйдөөн, олохтоох ыччаттар сэттис, онус кылаас кэнниттэн анал орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөрэнэ баралларын туһугар сыратын ууран үлэлээбит. Дьокуускайтан Чокуурдаахха диэри сөмөлүөт сырыыта олохтонор буолбутугар, ыччаттары түмэн, субуотунньугунан аэропуорду туттарбыт. Ол түмүгэр, уһук хотугу оройуоннартан бастакынан Аллайыахаҕа улахан сөмөлүөттэр түһэр буолбуттар.

Сайдыы аартыгын арыйбыта

1948 с. Евдокия Николаевна хомуньуус баартыйа кэккэтигэр киирбитэ итиэннэ Москубаҕа, хомсомуол Киин оскуолатыгар үөрэнэ барбыта. Ити кэмтэн кини дьылҕата салайар үлэҕэ салаллыбыта. 1952-1956 сс. баартыйа Эдьигээннээҕи райкомун сэкирэтээринэн, Красноярскайдааҕы Үрдүкү партийнай оскуоланы бүтэрэн кэлэн, 1960-1977 сс. баартыйа Аллайыахатааҕы райкомун бастакы сэкиритээринэн үлэлээбитэ.

Евдокия Николаевна салайар сылларыгар улуус сайдыытыгар улахан хамсааһын тахсыбыта. Тутуу күүскэ ыытыллыбыта: Чокуурдаахха араас социальнай эбийиэктэр, элбэх кыбартыыраалаах уопсай дьиэлэр, нэһилиэктэргэ киин хочуолунайдар, дизельнэй электроыстаансыйалар үлэҕэ киллэриллибиттэрэ, эбээннэр түөлбэлээн олорор сирдэригэр толору хааччыллыылаах Оленегорскай бөһүөлэгэ тутуллубута. Ас-үөл, туттар табаар өттүнэн хааччыллыыга оройуон бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ. Аллайыаха табаһыттара, булчуттара өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан «Гроза» араадьыйа ыстаансыйанан, «Бураан» көлөлөрүнэн туһанар буолбуттара. Таба ахсаана 25 тыһыынчаҕа тиийбитэ! Оройуон сайдыытыгар сүҥкэн үлэтин сыаналааннар, Аллайыаха дьоно Евдокия Николаевнаны Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан биэс төгүл (VI, VII, VIII, IX, X ыҥырыыларга), 1980 с. РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талбыттара. Евдокия Николаевна 1980 с. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлэбитэ. 1985 с. бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта.

Дойдутун дьоно умнубаттар

Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Аллайыаха улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, 1979-1985 сс. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлэ Евдокия Горохова үбүлүөйдээх сылын дойдутун дьоно дьоһуннук көрүстүлэр. Ол туһунан Аллайыаха улууһун дьокутааттарын сэбиэтин чилиэнэ, РЭС начаалынньыга Альберт Местников маннык кэпсиир:

– Өрөспүүбүлүкэни салайсыбыт Эдьиийбитин биһиги умнубаппыт. Евдокия Николаевна олус дойдумсах этэ, кэмиттэн кэмигэр кэлэн, дьону-сэргэни кытары көрсөн, кэпсэтэн-ипсэтэн, сүбэлээн-амалаан барара. Кини өйөбүлүнэн, 1985 с. Чокуурдаахха саҥа оскуола дьиэтэ тутуллубута. Уоппускатыгар доҕотторугар, мин эбэлээх эһэбэр, Аграфена Прокопьевна уонна Дмитрий Алексеевич Потаповтарга кэлэн, учаастакка хас эмит хонон-өрөөн, сынньанан барара. Ону оччолорго 5 саастаах оҕо үчүгэйдик өйдүүбүн.

Улуустааҕы киин библиотека Евдокия Николаевна Горохова аатын сүгэр. Быйыл 100 сыллаах үбүлүөйүнэн элбэх дьаһал тэрилиннэ: улуустааҕы ыһыахпыт кини сырдык аатыгар анаммыта, библиотекаҕа уонна музейга кинигэ, хаартыска быыстапкалара, ахтыы киэһэлэрэ, оскуолаларга кылаас чаастара ыытыллаллар, «Саха» НКИХ салаата телебиэрии бэлэмнээн таһаарда. Бүгүн «Инди» култуура киинигэр киэһэ 5 чаастан «Аллайыаха чулуу кыыһа» диэн үөрүүлээх биэчэр ыытыллыаҕа.

Астына ахтабын

Аҕа саастаах биир идэлээҕин туһунан Ил Түмэн II, III, IV ыҥырыылаах мунньахтарын дьокутаата Альбина Поисеева маннык этэр:

– Мин Евдокия Николаевнаны бастаан дьахталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи сэбиэттэрин мунньаҕар көрөрүм, онтон Ил Түмэҥҥэ дьокутаат буолан баран, балачча чаастатык көрсөр буолбутум. Киһи кини аттыгар чугаһаатаҕына, бэйэтэ да билбэтинэн, хайдах эрэ наскыйан, чуумпуран хаалар, улаханнык да саҥарбат буолар эбит этэ. Оннук киэҥ-холку уонна сылааһынан илгийэр эйгэлээҕэ. Куолаһа да сүрдээх чуумпу, өр сылларга салайар үлэҕэ үлэлээбит диэтэххэ, сымнаҕас майгылаах быһыылааҕа. Чэ, ол биһиги көрсүһүүлэрбитигэр мөккүөр да буолбат этэ. Дьоннор олус ытыктыыллара, сүрдээх ылыннарыылаах тыллаах, Аллайыахата сайдарын, дьонун-сэргэтин олоҕо-дьаһаҕа тупсарын туһугар туруорсуулаахтык үлэлээбитэ уонна ханна туруорсубут сиригэр өйөбүлү ылара дииллэрэ. Туундара ортотугар Оленегорскай курдук толору хааччыллыылаах бөһүөлэги туттарбытын сөҕө-махтайа кэпсииллэрэ. Мин Аллайыахаҕа бара сылдьан, кини төрөөбүт дойдутугар Бөрөлөөххө, онтон балачча уһуннук вездеходунан айаннаан Русскай Устьеҕа тиийэ сылдьыбытым, Оленегорскай ол диэки баар диэн хайысхатын эрэ ыйбыттара. Кэлэн баран ол туһунан кэпсээбиппэр, Евдокия Николаевна: «Аныгыскы сырыыгар миигин илдьэ бараар, Оленегорскай барахсаны хайаан да көрүөхпүт», – диэн мааны оҕотун ахтыбыт киһи куолаһынан эппитэ. Ол кыаллыбатаҕа.

Кэлин доруобуйата мөлтөөн, көрсүһүүлэргэ кыайан кэлбэт буолбута. Хам-түм төлөпүөнүнэн чэпчэтии, биэнсийэ туһунан сураһара. «Бэрт боростуойа суох, дьон күннэтэ сулуйар эйгэтигэр үлэлиигин, бэйэҕин харыстана соҕус сырыт», – диэн баҕа санаатын этэрэ. Биирдэ төрөөбүт күнүгэр оччолорго саҥа тарҕанан эрэр туруупка-төлөпүөнү бэлэх ыыппыппын тутан, наһаа махтаммыта. «Сиэппэр уктан, араарбакка илдьэ сылдьабын», – диэн бэркэ үөрэн кэпсээн, миигин эмиэ наһаа үөрдүбүтэ. Саха биир чулуу дьахтарын истиҥ махталын ылбыппын, үтүө баҕа санаатын эппитин санаан кэллэхпинэ, бэйэм да астынабын.

Хаартыскалар эрэдээксийэ архыыбыттан ылылыннылар уонна Альберт Местников ыытта.