Уопсастыба

Өйдөбүнньүк остуолбата

Петр Константинович Окоемов 1912 сыллаахха Уус Алдан Курбуһаҕар Өтөх алааска элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүт. Кыра сааһыттан үлэҕэ-хамнаска эриллэн, туруу үлэһит буола улааппыт. Сиппитин-хоппутун көрө сылдьан биир дойдулаахтара, кистии-саба киэн туттан уонна таптаан, «Бурҕатар Бүөтүр» диэн ааттаабыттар. Маны тэҥэ эһэбит ыллыктаах тыллаах-өстөөх, дьоҥҥо сайаҕас сыһыаннаах, үлэҕэ кыайыгас-хотугас киһи быһыытынан биллибит. Төһө да үгүс сыл-хонук аастар, кини туһунан биир дойдулаахтара истиҥник саныыллара, уос номоҕо оҥостон кэпсииллэрэ долгутар.

«Октябрь» холкуос чилиэннэрэ эһэбитин холкуос бэрэссэдээтэлинэн талбыттар. Итинник үрдүк итэҕэли Бүөтүр Константинович түһэн биэрбэтэх, күүһэ-уоҕа кыайарынан холкуоһун салайбыт. Ол туһунан Кыайыы 60 сылыгар тахсыбыт «Курбуһахтар» (Петр Аммосов) диэн кинигэҕэ бэрт үчүгэйдик суруллубут.

Эһэбит биир дойдулааҕа Кэтириис кыыһы кэргэн ылан туспа ыал буолбут. Кыыс оҕо төрөөбүтүн Тамаара диэн сүрэхтээбиттэр. Эдэр ыал дьоллоох олохторо уһаабатах, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриитэ күүдэпчилэммит. Эһэм бэйэтэ тылланан, ытык иэһин толоро Ийэ дойду көмүскэлигэр аттаммыт. Курбуһахтан отучча буолан ыҥырыллыбыттар, бары эргиллэн кэлэр эрэл санааларын эппиттэр, хотторор хоргус санаата суох айаннаабыттар. 1943 с. кыһын эһэбит сураҕа суох сүппүтүн туһунан биллэрии кэлэн, биир дойдулаахтарын, бииргэ төрөөбүттэрин, аймахтарын аймаабыт. Холкуоһун дьоно Бурҕатар Бүөтүр төрөөбүт-үөскээбит Өтөх алааһыгар аатын-суолун суруйан, Өйдөбүнньүк остуолбаны туруорбуттар. Бүөтүрдэрэ эргиллэн кэлэригэр эрэллэрин ыһыктыбатахтар… Төһө да 80-тан тахса сыл аастар, ол остуолбаҕа «Усть-Алдан, Курбусах. П.К.Окоемов» диэн оҥо быһыы сурук чуолкайдык көстөр.

Кэргэнэ Кэтириис сэрии кэнниттэн Бэйдиҥэ киһитэ Спиридон Спиридонович Охлопковка кэргэн тахсыбыт. Кыыһа Тамаара абаҕатыгар Павел Константинович Окоемовка иитиллибит. 1959 с. биһиги аҕабытыгар, Иван Семенович Оконешниковка кэргэн тахсан, Чурапчы улууһун Алаҕарыгар сүктэн кэлбит. Төрөппүттэрбит сэттэ оҕону төрөтөн, үөрэттэрэн, ыал оҥортообуттара. Ийэбит холкуос-сопхуос бары үлэтигэр таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Аҕатын туһунан: "Холкуос бэрэссэдээтэлэ этэ", -- диэн киэн тутта кэпсиирэ, биһиэхэ холобур оҥосторо. Окоемовтары кытары мэлдьи аймаҕыргаһара, анарааҥҥылар да түгэн эрэ көһүннэр, билсэ-көрсө тураллара. Эһэбит биир быраата Константин Константинович Окоемов өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр сэбиэскэй-партийнай үлэһит, салайааччы этэ. Араас улуустарга, ол иһигэр Үөһээ Бүлүүгэ, Намҥа, Чурапчыга, Уус Маайаҕа оройуон сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, ССКП райкомун сэкирэтээринэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1975 с. биһиэхэ Чыаппараҕа анаан-минээн кэлэн, хонон-өрөөн барбыта. Сүрдээх мааны киһи курдук өйдүүбүн. Оччолорго Бүлүүгэ олорор быһыылаах эбит, миигин илдьэ баран Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэттэриэм диэбитин, дьонум баар эрэ көмөлөһөр киһибит, улахаммыт диэн ыыппатахтара. Барарыгар ийэлээх аҕабытыгар: «Кытаатан оҕолоргут үөрэхтээх дьон буолалларыгар кыһаллыҥ», -- диэбитэ.

Бииргэ иитиллибит бырааттара (Байбал Константинович уолаттара) ийэбитин олус үчүгэйдик саныыллар, билигин даҕаны:  " Тамараны бииргэ төрөөбүт эдьиийбит курдук саныырбыт, аҕабыт сэриигэ баран өлбүт убайын оҕото буоларын букатын кэлин билбиппит", – дэһэллэр. Ити курдук, биһиги аймахтарбыт, эһэбит, эбэбит тустарынан үчүгэй эрэ өйдөбүллээх үөскээбиппит. Ийэбит 1996 с. олохтон туораабыта.

Сураҕа суох сүппэттэр

Эһэбит быраата Владимир Константинович Окоемов 2010 сыллаахха «Арчы» хаһыакка сэрии кыттыыллаахтарын туһунан иһитиннэриигэ «Окоемов П.К.» диэн баарын ааҕан, Санкт-Петербурга эрэл санаалаах ыйытык сурук ыыппыта. Онуоха харда сурук кэлбитэ. Бачча тухары сураҕа суох сүппүтүнэн ааҕа сылдьыбыт эһэбит барахсан көмүс уҥуоҕа Ленинград уобалаһын Сланцы куорат хоту эҥээригэр братскай могилаҕа көмүллэн сытар эбит! Ону туоһулаан Санкт-Петербурга баар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастайааннай бэрэстэбиитэлэ Г.М.Макароваттан икки докумуон кэлбитэ. Бастакыта братскай могилаҕа сытар буойуттар испииһэктэрэ, онно эһэбит аата 748-с киһинэн сылдьар итиэннэ 1943 сыллаахха кулун тутар 20 күнүгэр өлбүтэ ыйыллар.

Иккис докумуон Галина Маратовнаҕа кэлбит: «Сланцевскай оройуоҥҥа көмүллүбүт буойуттар ааттарын «Северная окраина» мемориальнай плитаҕа киллэриэхпит, онно Саха Сириттэн ыҥырыллыбыт маннык ааттаах-суоллаах 13 буойун баар (ол иһигэр 1912 с. төрүөх рядовой Окоемов Петр Константинович)», -- диэн Сланцевскай оройуон баһылыгын солбуйааччы А.Г. Парамоненко суруйбут. Мемориальнай плита 2010 сыллаахха, ыам ыйын 9 күнүн көрсө туруоруллан, онно саха саллааттарын ааттара киллэриллибитигэр уонна ону өрөспүүбүлүкэ бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ хонтуруоллаабытыгар эрэнэбит. Онон, эһэбит 100 сааһын туолар сылыгар хаһан өлбүтэ уонна көмүс уҥуоҕа ханна сытара көстүбүтэ.

«Үтүө киһи аата үйэни уҥуордуур» диэн биир дойдулаахтара, аймах-билэ дьоно, сиэттэрэ Курбуһахха түмсэн, эһэбит Петр Константинович Окоемов сырдык аатын ахтан, үйэ сааһын бэлиэтээн ааспыппыт. Манна мустубут дьон-сэргэ эһэбит туһунан биһиги истибэтэх истиҥ тылларбытын эппиттэрэ, үтүө тылларын анаабыттара. Инньэ гынан, үөрэн-көтөн, эһэбит төрөөбүт-үөскээбит Өтөх алааһынан, Хамыдал сайылыгынан дьаарбайан, кини аатын үйэтитэр санаалаах тарҕаспыппыт. Ону толорон, Хамыдалга бэлиэ туруордубут, эһэбит туһунан «Саха» НИБХ саайтыгар уонна «Санаабыт бараммат ситимэ» кинигэҕэ киллэртэрдибит, оҕолорбут буойун хос эһэлэрин туһунан дакылаат оҥорон кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар, мэтириэтин тутан «Өлбөт үйэлээх полкаҕа» хаамаллар.

Олох салҕанар

Эһэбит, Ийэ дойду көмүскэлигэр сырдык тыынын толук уурбут буойун Петр Константинович Окоемов удьуорун салгыыр ыччаттардаах. Аймахтара Уус Алдан улууһугар, Курбуһах нэһилиэгэр үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьар халыҥ уустар.

Сиэннэрэ Чурапчынан, Тааттанан, куоратынан олоробут. Улахан кыыс Парасковья идэтинэн педагог, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Дьокуускайга олорор, икки оҕолоох ыал ийэтэ. Петр Чыаппараҕа олорор, үс оҕолоох. Семен эмиэ дойдутугар олорор. Иван Алаҕар нэһилиэгин баһылыга, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, физическэй култуура уонна успуорт туйгуна, үс оҕолоох ыал аҕата. Роман маассабай успуорт салайааччыта, физическэй култуура уонна успорт туйгуна, алта оҕолоох ыал аҕата. Тамара Таатта Боробулугар олорор, түөлбэ салайаачыта, алта оҕолоох ыал ийэтэ. Дария Бахсыга учууталлыыр, түөрт оҕолоох ыал ийэтэ.

Улуу Кыайыы 80 сылынан сэрии уонна тыыл бэтэрээннэрин, өрөспүүбүлүкэбит дьонун-сэргэтин, биир дойдулаахтарбытын ититик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Тус ситиһиигит симэх буолан симэннин, үөрүүнэн угуттаатын, санааны сайыннардын, үөрүүнү үксэттин. Сырдык санаа аргыстаныҥ, үтүө дьулуур ыырданыҥ диэн сүбэ-соргу тылларбын аныыбын.

Парасковья ПОПОВА-Тускулаана

Хаартыскалары ааптар хааччыйда.