Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Төрүт дьарыгынан олорор хотугу сиргэ үрдүк таһымнаах исписэлиистэри бэлэмниир сыалтан «Үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах үөрэхтээһин туһунан» СӨ сокуонугар уларытыыны киллэрдилэр.

Төрүт дьарыгынан олорор хотугу сиргэ үрдүк таһымнаах исписэлиистэри бэлэмниир сыалтан «Үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах үөрэхтээһин туһунан» СӨ сокуонугар уларытыыны киллэрдилэр.

Сокуон барылын норуот дьокутааттара Елена Голомарева, Александр Жирков, Феодосия Габышева, Виктор Губарев, Иван Андреев, Павел Пинигин, Петр Юмшанов, Матвей Евсеев, Мичил Николаев, Олег Пустовой, Иннокентий Романов уонна Любовь Явловская көҕүлээн киллэрбиттэр.

 Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтэ сокуон барылын бэлэмнээһин сүрүн үлэтин оҥорбут. Сокуон барылын кытта билиһиннэрэбит.

Сокуон барыла 2011 сылга тахсыбыт «Үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах үөрэхтээһин туһунан» СӨ сокуонун федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэр сыалтан оҥоһуллубут. «Тус үөрэхтээһини сайыннарар сыалынан федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии туһунан» диэн 2018 сыл атырдьах ыйын 3 күнүгэр тахсыбыт федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, РФ Аартыкатын түөлбэтигэр исписэлиистэри тардары мэктиэлиир РФ Бырабыыталыстыбата 2021 сыл муус устар 15 күнүгэр тахсыбыт дьаһалын олоххо киллэрии буолар.

РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалын биир соругунан Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыа сиригэр, сүрүннээн Аартыка улуустарыгар исписэлиистэри  тардар сыалтан тус сыаллаах үөрэтии хайысхаларын кэҥэппиттэр. Ол курдук, клиническэй мэдиссиинэ, үөрэх уонна педагогическай наука, информатика, тырааныспар технологиятыгар сыһыаннаах, тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрин үөрэтиигэ болҕомто ууруллуоҕа.

2020-2021 сс. үөрэх дьылыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ уйуммут тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан 1608 устудьуон үөрэнэр. Ол онтон өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин кыһаларыгар 733 киһи, киин үөрэх кыһаларыгар 875 устудьуон үөрэнэр. Саха сириттэн устудьуоннар Арассыыйа 32 куоратыгар үөрэнэллэр. Идэҕэ бэлэмнээһин икки таһымынан ыытыллар: тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан үөрэнэр устудьуоннартан 48,8 % бакалавриакка, 39,6 % специалитекка,  4,8 % магистратураҕа,  1,7 % ординатураҕа уонна 2,5 % аспирантураҕа үөрэнэллэр. Орто үөрэх кыһатыгар тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан 2,5 % устудьуон хабыллыбыт.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатааҕы улуустарыттан 117 устудьуон тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан үөрэнэр. Оттон Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын бэрэстэбиитэллэриттэн 71 киһи маннык бырагырааманан идэни баһылыыр.

Билигин үлэлиир сокуоҥҥа тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматыгар ылыыга хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарыгар киирсэр эдэр дьон улахан ураты быраабынан туһамматтар. Оттон  «Үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах үөрэхтээһин туһунан» СӨ сокуонун барыла билигин үлэлиир сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэр. Ол эбэтэр хоту сирин төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бэрэстэбиитэллэригэр тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан анал кубуота аныыр туһунан этиллэр.

Бу иннинэ Аартыка улуустарыттан сылдьар абитуриеннар үрдүк үөрэх кыһатыгар тус сыаллаах бырагырааманан үөрэххэ киирии куонкуруһун ааһаллара уустук этэ. Аартыка түөлбэтин, ордук  Хотугу сир төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттара үгэс дьарыктарынан олорор сирдэригэр үөрэтии хаачыстыбата намыһаҕынан, бу оскуоланы бүтэрээччилэр куонкуруһу ааһан үрдүк үөрэх кыһатыгар киирэллэрэ уустук. Оскуоланы бүтэрээччилэр биир кэлим эксээмэҥҥэ туттарбыт бааллара киин улуустар уонна куорат оскуолаларын бүтэрээччилэр киэннэриттэн намыһах буолар. Холобур, Абый улууһун оскуолатын үөрэнээччилэрин физикаҕа эксээмэннэрин бааллара, ортотунан,  26,8-ка тэҥнэһэр, Булуҥ улууһугар – 32,6 баал. Атын да предметтэргэ көрдөрүү эмиэ намыһах. Ол иһин Аартыка түөлбэтинээҕи улуустартан сылдьар абитуриеннар үрдүк үөрэххэ туттарсалларыгар ыарахаттары көрсөллөр, онон судаарыстыбаннай өйөбүл ирдэнэрэ уолдьаспытынан норуот дьокутааттара сокуоҥҥа уларытыыны киллэрдилэр.

Аартыка түөлбэтинээҕи улуустар экэнэмиичэскэй-социальнай салааларыгар анаан исписэлиистэри бэлэмниир тиһик оҥоһуллара болдьоспут. Саҥа сокуонунан Хотугу сир төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр судаарыстыбаннай бүддьүөттэн үбүлэнэр тус сыаллаах үөрэхтээһин бырагырааматынан кубуота кээмэйин СӨ Бырабыыталыстыбата быһаарар.  

Үрдүк үөрэх кыһаларыгар үөрэххэ ылыы РФ Наукаҕа уонна үрдүк үөрэххэ министиэристибэтэ олохтообут бэрээдэгинэн ылыллар. Ол бэрээдэгинэн бүддьүөт суотугар босхо үөрэх миэстэлэрин ахсаана ыйыллар. Бу ахсааҥҥа Хотугу сир төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр билиҥҥитэ кубуота көрүллүбэт. Оттон саҥа сокуон олоххо киирэн, төһө исписэлиис ирдэнэрэ быһаарылыннаҕына, кубуота көрүллэр буолуоҕа.

Санатар буоллахха, Хотугу сир төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттары тус сыаллаах үөрэх бырагырааматынан бэлэмнээһини РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин өйөөбүтэ. Кини хотугу сир устудьуоннарын тус сыаллаах үөрэхтээһиннэрин боппуруоһун көтөхпүтэ. Ол РФ Аартыкатыгар уонна хотугу оройуоннарыгар исписэлиис тиийбэтин дьэҥкэтик көрдөрөр. Ол иһин  РФ Аартыкатын түөлбэтигэр  кинилэри бэлэмнээһин биир сүрүн соругунан буолбут.

Дьокутаат кэмэнтээрийэ

 Елена Голомарева,  Ил Түмэн аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

Голомарева

--Хотугу сиргэ түөлбэлээн олорор аҕыйах ахсааннаах норуоттар үөрэхтээһиннэригэр 90-с сылларга улахан болҕомто ууруллара. Кинилэргэ тус сыаллаах үөрэххэ кубуота ананара. Ыраах улуустан кэлбит абитуриеннары бэлэмниир биир сыллаах куурустар бааллара. Ол барыта 90-с сыллар бүтүүлэригэр суох буолбута. Биһиги 90-с сыллартан хотугу сиргэ түөлбэлээн олорор аҕыйах ахсааннаах норуоттартан үрдүк үөрэх кыһатыгар туттарсан киирии анаарыытын оҥордубут. Билэргит курдук, 90-с сылларга хотугу улуустартан киин сиргэ көһүү көрдөрүүтэ улааппыта. Оскуолаларга учууталлар тиийбэттэрэ, ол барыта үөрэх хаачыстыбатын мөлтөппүтэ.  Хотугу улуустартан кэлбит эдэр дьон үөрэххэ киириилэрэ аҕыйаабыта. 2004 сыллаахха, Вячеслав Штыров өрөспүүбүлүкэни салайар, оттон Егор Борисов СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлинэн олорор кэмнэригэр, олус үчүгэй бырагыраама үлэлээбитэ. Хотугу улуустар оскуолаларын  каадырынан хааччыйарга, ону сэргэ үөрэх хаачыстыбатын тупсарарга туһуламмыт бырагыраама. Ол бырагырааманан хотугу улуустарга учууталлыы барааччыларга кыбартыыра ылалларыгар субсидия көрүллэрэ. Сүрүн предметтэри үөрэтэр учууталлар хапсаллара. Бу бырагыраама 10-ча сыл үлэлээбитэ. Онтон «Земскэй учуутал» диэн федеральнай бырагыраама олоххо киирбитэ, тыа сирин оскуолатыгар үлэлии барбыт учууталлар 1  мөл. солк. ылар кыахтаммыттара.

Кэлиҥҥи сылларга хотугу сиргэ түөлбэлээн олорор аҕыйах ахсааннаах норуоттар үрдүк үөрэх кыһаларыгар киириилэрин көрдөрүүтэ 0,03 % эрэ тэҥнэспит. Бу олус кыра. Тоҕо маннык намтаабытый диир буоллахха, БКЭ киирэн, ирдэбилэ үрдээн, ордук учууталлар тиийбэт оскуолаларыгар, выпускниктар сатаан куонкуруһу ааспаттар. Ол иһин биһиги тус сыаллаах үөрэх миэстэтин өрөспүүбүлүкэтээҕи үөрэх кыһаларыгар аныыр туһунан кэпсэппиппит.  Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин үөрэх кыһаларыгар тус сыаллаах үөрэх миэстэлэрин ахсаанын үс төгүл улаатыннарар туһунан сорудахтаабыта. Бу дьаһалга сөп түбэһиннэрэн биһиги (үөһэ этиллибит норуот дьокутааттара) хотугу сиргэ түөлбэлээн олорор аҕыйах ахсааннаах норуоттарга тус сыаллаах үөрэххэ кубуота көрүллэрин туһунан сокуон барылын бэлэмнээбиппит. Бары бииргэ үлэлэһэн, инникитин олус көдьүүстээх буолар улахан сокуон таҕыста. Сокуон барылын ааспыт пленарнай мунньахха тута ылыммыппыт. Билигин СӨ Бырабыыталыстыбата хотугу уонна Аартыкатааҕы  улуустарга төһө исписэлиис тиийбэтин, онно төрүөтүнэн туох буоларын уонна да атын хайысханан анаарыы үлэтин ыытыахтаах. Ол кэннэ кубуота кээмэйэ төһө буоларын быһаарыахпыт.  

Сокуон  2022 сылтан толору күүһүгэр киириэҕэ. Бу сылга даҕаны көрүөхтэригэр эрэнэбин, тус сыаллаах үөрэх миэстэтэ элбээбитинэн. Онон Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар оҕолоро үөрэхтээх буолалларын ситиһиэхтээхпит. Кэлиҥҥи сылларга аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэрэ наука өттүнэн барыылара аҕыйаата. Билигин таба иитиитин үөрэтэр учуонайдар, үрдүк квалификациялаах бэтэринээрдэр наадалар.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением