Ил Түмэҥҥэ

Үлэҕэ көхтөөхтөр бэлиэтэннилэр

Үгэс курдук, пленарнай мунньах үөрүүлээх чаастан саҕаланна. Маҥнай Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев судаарыстыбаннай уонна биэдэмистибэннэй наҕараадалары туттарда. Ол курдук, Бүтүн Арассыыйатааҕы норуодунай фронт үлэтигэр көхтөөх кыттыытын иһин Ил Түмэн дьиэ кэргэҥҥэ уонна оҕо аймах дьыалаларыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Махтал суругун тутта. Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев өр сыллаах таһаарыылаах үлэтин иһин Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Уһук Илин эрэгийиэн уонна Аартыка сайдыытыгар министиэристибэтин анал бэлиэтинэн наҕараадаланна. Өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын иһин Ил Түмэн Бочуотунай грамотатын Любовь Явловская ылла.

Уларыйыылар уонна саҥа ананыылар

Салгыы норуот дьокутааттарын аатыттан Судаарыстыбаннай Дума XIII ыҥырыылаах мунньаҕар талыллыбыт Петр Аммосовы эҕэрдэлээтилэр, саҥа таһымҥа үлэлииригэр ситиһиилэри баҕардылар. Спикер киниэхэ парламентаризм сайдыытыгар кылаатын иһин Ил Түмэн махталын биллэрэн туран, анал бэлиэни туттарда. Алексей Еремеев быйыл саас тэриллибит Саха сирин Конституционнай сэбиэтин бэрэссэдээтэлин дуоһунаһын сүкпүт Петр Гоголевка парламентарийдар махталларын уонна эрэллэрин этэн туран, саҥа боломуочуйатын туоһулуур дастабырыанньаны туттарда.

Ол кэннэ дьокутааттар парламент иһинээҕи тэрээһин боппуруостарын көрдүлэр. Ил Түмэн быһаарыытынан, Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна сокуону оҥорууга, итиэннэ олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэттэрэ холбостулар. Салайааччынан Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Владимир Прокопьевы бигэргэттилэр. Босхоломмут кэмитиэккэ бэрэссэдээтэлинэн бу иннигэр СӨ экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирэ Сахамин Афанасьев кэллэ. Маны таһынан М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет ректора Анатолий Николаев Ил Түмэн дьокутаатын быһыытынан боломуочуйатын бигэргэттилэр.

«Сиэрдээх Арассыыйа» бэлэтиичэскэй баартыйа икки атын баартыйаны кытта холбоһон, аатын уларытан, саҥалыы тэтимнээх үлэлиир былааннаахтарын туһунан Ил Түмэҥҥэ баартыйа фракциятын салайааччыта Софрон Афанасьев иһитиннэрдэ. Мантан ыла кинилэр «Сиэрдээх Арассыыйа – Патриоттар – Кырдьык иһин» диэн ааттанар буолуохтара. «Хамнас, истипиэндьийэ, социальнай төлөбүр үрдүүрүн туһугар үлэлиир, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр сарбыйыы үлэтин тохтотору туруулаһар соруктаахпыт», – диэтэ фракция салайааччыта.   

Конституционнай сүбэһиттэр уонна мировой судьуйалар

Саас Саха сирин Конституционнай сэбиэтин бастайааннай төрүккэ олоҕуран үлэлиир салалтата чопчуламмыт эбит буоллаҕына, бу пленарнай мунньахха Конституционнай сэбиэт састаабыгар чилиэн быһыытынан киирэр, ол эрэн уопсастыбаннай төрүккэ үлэлиир, сүбэһиттэрэ: Людмила Горева, Дмитрий Миронов, Василий Попов, Александр Седалищев, Альбина Степанова – боломуочуйалара бигэргэннэ. Бэлиэтээбиттэрин курдук, бары да суут производствотыгар, юрист да быһыытынан улахан уопуттаах, бэйэлэрин эйгэлэригэр аптарытыаттаах дьон ананнылар.

Кинилэр ортолоругар 85 саастаах аксакаал Дмитрий Миронов баар. Саҥа олохтоммут Конституционнай сэбиэт үлэтигэр ыҥырбыттарыгар дириҥник махтанна уонна «төрүт сокуон интэриэстэрин көмүскүүр аналлаах Конституционнай сууттан сэбиэт таһымыгар көһөн үлэлиирбитигэр, бэйэбин преемственноһы хааччыйар киһинэн ааҕынабын» диэн туран, икки судаарыстыбаннай тылынан андаҕар биэрдэ. Конституционнай сүбэһиттэр кандидатураларын билиһиннэрбит СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын салайааччыта Афанасий Владимиров түгэнинэн туһанан, Дмитрий Николаевиһы Аҕа баһылык Айсен Николаев аатыттан бүгүҥҥү үбүлүөйдээх төрөөбүт күнүнэн истиҥник эҕэрдэлээтэ. Санатар эбит буоллахха, Конституционнай сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн Петр Гоголев, онтон солбуйааччыларынан Алексей Ефимов, Олег Мироновскай, сэкиритээр-сүбэһитинэн Мария Павлова анаммыттара.

Бэбиэскэ быһыытынан, норуот дьокутааттара мировой судьуйалар кандидатураларын ырыттылар. «Кистэлэҥ» куоластааһын испииһэгэр Бүлүү улууһун суут учаастагар Лилия Олесова уонна Иван Соловьев, Горнай улууһугар Павел Федоров, Эдьигээн улууһугар Ольга Никитина, Томпо улууһугар Степан Васильев, Чурапчы улууһугар Илья Сотников уонна Дьокуускай куоракка Анна Прокопьева кандидатураларын киллэрдилэр. Куоластааһын түмүгэ эбиэт кэннэ биллиэ.

Бырабыыталыстыба чааһа

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев бэлиэтээбитинэн, пленарнай мунньах чэрчитинэн «Бырабыыталыстыба чааһа» маҥнайгытын ыытыллар. Маннык үлэ көрүҥүн киллэрии норуот дьокутааттара бары хайысхаларынан ылыллар судаарыстыбаннай бырагыраамалар туолууларын хаамыытын кэтээн көрөллөрүгэр, сыныйан, илдьиритэн, боппуруостар ис хоһоонноругар киирэллэригэр табыгастааҕын бэлиэтээтэ.

Былаан быһыытынан, маҥнайгы истиигэ Ил Түмэн СӨ доруобуйа харыстабылыгар миниистиринэн бу күҥҥэ диэри үлэлээбит  Елена Борисованы ыҥырбыт. Кини бэйэтин дакылаатыгар доруобуйа харыстабылын судаарыстыбаннай бырагырааматын туолуутун туһунан билиһиннэрдэ. Ол курдук, бырагыраама бэйэтин иһигэр 10 хос бырагыраамалаах. Ыйыллыбыт соруктары ситиһэргэ 56 дьаһал былааннаммыт. 2020-2024 сылларга 280 млрд. үп көрүллүбүт. Итинтэн 2021 сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 22 млрд., федеральнай киинтэн 8,9 млрд., онтон мэдэссиинэ страховкатын пуондатыттан 29,3 млрд. солк.

Елена Борисова дакылааттыы тахсыан аҕыйах мүнүүтэ иннигэр соһуччу кинини «атын үлэҕэ көһөрүнэн дуоһунаһыттан босхолуур» туһунан Ил Дархан ыйааҕа кэллэ. Онуоха дьокутааттар ыытыллыбыт үлэ хайысхатынан ыйытыыларга экс-миниистири, онтон сайдар саҕахтар туһунан ыйытыыларга доруобуйа харыстабылын сүрүннүүр Бырабыыталыстыба Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Ольга Балабкинаны хоруйдуурга көрдөстүлэр.

Норуот итэҕэллээхтэрэ санаторнай-курортнай ситими сайыннарар былааны, исписэлиистэр тоҕо олорор-үлэлиир миэстэлэриттэн баралларын, таһымнаах каадырдары хайдах тутан хаалары, коронавирустан утары быһыыны ылыы тэтимэ тоҕо түспүтүн, улуустааҕы кииннэммит балыыһаларга оҥоһуллар өҥө хаачыстыбатын бэрэбиэркэлээһин төһө ыытылларын чопчуластылар. Маны таһынан Мииринэйгэ оҕо төрүүр дьиэтэ ирдэбилгэ эппиэттээбэтин, ону тэҥэ гинеколог быраастар тиийбэттэрин, Сунтаар улууһун 8 нэһилиэгэр исписэлиистэр суохтарын, Нерюнгрига былырыын кэлбит исписэлиистэртэн быйыл үксүлэрэ төннүбүттэрин, бырагыраама эһиилги сыллаах бүддьүөтэ тоҕо аччаабытын, оптимизация доруобуйа харыстабылын алын сүһүөҕэр содуллаах буолбутун бэлиэтээн туран, араас ыйытыылары биэрдилэр.

Василий Кононов хаартыскаҕа түһэриилэрэ

Пленарнай мунньах туһунан сиһилии «Ил Түмэн» хаһыат сахалыы таһаарыытын алтынньы 22 күнүнээҕи нүөмэригэр ааҕыҥ.