Култуура

«Тыйаатырга анаммыт олох» тэрээһин төгүрүк остуолтан саҕаланна. Кинини кытары бииргэ үлэлээбит, алтыспыт, сыанаҕа оонньообут, кини оскуолатын ааспыт артыыстар билигин бэйэлэрэ норуодунай артыыс үрдүк аатын сүкпүт дьоһуннаах дьон.

Прасковья Адамова, CӨ норуодунай артыыската:

– Мин олоҕум суолун арыйбыт, артыыс буолар дьылҕабар көмөлөспүт аҕам кэриэтэ киһим Дмитрий Федорович буолар. Майаҕа үөрэнэ сырыттахпына хоһоон ааҕарбын истэн: «Тоойуом, артыыска буолуоххун баҕараҕын дуо?», – диэбитэ. Онтон тыйаатырга ыҥыртаран, артыыска буолуоххун наада диэн этии киллэрбитэ. Ол көрсүһүүгэ артыыс идэтигэр уһуйар Щепкин аатынан училище баарын, онно сүүмэрдээһин буолуохтааҕын туһунан эппитэ. Ол эрэн, сааспынан хапсыбатаҕым. Эһиилигэр «недобор» буолан, этэҥҥэ тургутууну ааһан, иккис куурустан Москубаҕа үөрэнэр дьолломмутум. Бүтэрэн кэлээт кууруспутунан Ньурбаҕа үлэлии барбыппыт. Миигин Саха тыйаатырыгар хааллара сатаабыттара, буолумматаҕым. Дмитрий Федорович Ньурбаҕа кэллэҕинэ биһиэхэ ыалдьыттыыра, өрүү хаартыскалары бэлэхтиир буолара. Биир күн арай хаартыскатын кэтэҕэр «Мин өлөн хааллахпына, талааҥҥытынан мин ааппын ааттатаарыҥ» диэн суруйан хаалларбыта. Бу этии биһиэхэ эрэ туһаайыллыы курдук буолбакка, айар куттаах үүнэр көлүөнэҕэ бүттүүнүгэр кэс тыл быһыытынан сыаналанар. 

Зоя Багынанова, СӨ норуодунай артыыската, П.А. Ойуунскай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата:

–      1966 с. Щепкин аатынан училищены бүтэрэн, Ньурбатааҕы көһө сылдьар драматическай тыйаатырга үлэлии тиийбиппит. 1969 сыл күһүнүгэр Саха тыйаатырыгар кэлбиппит. Биирдэ «Булугас өйдөөх кыыс таптала» диэн испэктээкилгэ маассабай сыанаҕа оонньоон баран, Дмитрий Ходуловы көрсө биэрдим. «Оо, тоойуом, үчүгэйдик да оонньоотуҥ!» – диэн хайҕаата. Оччолорго мин массовкаҕа кыттыыны оруол диэбэппин. Онтон Дмитрий Ходулов эмиэ маассабай сыанаҕа тахсыбытыгар, төһө да кыра оруоллааҕын иһин, сыана иһэ сырдаан, кэҥээн хаалбыкка дылы буолбута. Айылҕаттан айдарыылаах артыыс кыра да оруолга уһулуччутук көстөрүн онно билбитим. Билигин биир эмэ артыыс кини таһымыгар тиийэрэ дуу… Инньэ гынан биир репетицияҕа сылдьан, сыанаҕа бииргэ оонньоон, киниттэн элбэххэ үөрэммит дьоллоохпун.

Михаил Апросимов, СӨ үтүөлээх артыыһа:

–      Дмитрий Федоровиһы кытта, хомойуох иһин, бииргэ үлэлээбэтэҕим. Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпытына, Моорук Суолатыгар Саха тыйаатыра кэлэн гастроллаабытыгар, Дмитрий Ходулов Отелло оруолун толорбута. Онно «Артыыс буолбут киһи!» диэн баҕа санаа күлүм гынан ылбыта. Оскуоланы бүтэрэрбэр, дириэктэрим ыҥыран ылан, «Миисээ, эн уус-уран самодеятельноска көхтөөхтүк кыттаҕын. Щепкин аатынан училищеҕа туттарсан боруобалаан көрүөҥ этэ», – диэбитэ. Бэһис кылаастан оскуоланы бүтэриэхпэр диэри Күөх Көппөнү оонньообутум. Щепкиҥҥэ туттарсарбар билэрдии, баһылаабыттыы, Күөх Көппөбүн толордум. Онуоха Дмитрий Федорович бэлэмнэнэрбин көрөн баран: «Оо, Мэхээлээ, маннык сатаммат», – диэн хайдах хамсаныахтаахпын, оонньуохтаахпын көрдөрөн, сүбэлээн биэрбитэ. Дьэ, кини сүбэтин ылынан, артыыс идэтин баһылаан, 25 сыл Ньурба тыйаатырыгар үлэлээбитим. Кэлэ-бара Саха тыйаатырыгар сылдьарым, онно Дмитрий Федорович илиитин ууммутунан кэлэн: «Миисээ, дорообо! Хайаа, төһө бэркэ сылдьаҕын?», –   диэн ыйытар буолара.

Софья Сергучева-Баранова, СӨ үтүөлээх артыыската:

–      Дмитрий Ходуловы аан маҥнай 1960 сылларга биһиэхэ таайым Лааһар Сергучевтуун кэлбиттэригэр көрбүтүм. Көстүүмнээҕин, сэлээппэлээҕин уонна хара саппыкылааҕын өйдүүбүн. Уһуннук олорон кэпсэппиттэрэ, кэпсээннэрэ барыта ойууннааһын туһунан буолара. Мин аттыларыгар олорон сэргээн истибитим. Дьонум миигин утутаары хаайбыттарыгар Дмитрий Федорович: «Кыыскыт маарыҥҥыттан наһаа болҕойон истэр, олордун, улааттаҕына артыыска буолуо», – диэбитэ.  Ол кэннэ миэхэ туһаайан: «Тоойуом, ускуустубаны таптыахха наада», – диирин өйдөөн хаалбыппын. Түүн уһуктан кэлэн тэрээһэҕэ Дмитрий Федорович хараҕа уоттанан, ойууннуу сылдьарыгар түбэспитим. Онно ойууннааһыны маҥнай көрбүтүм. Онтон үөрэххэ туттарса сылдьан көрсүбүппэр, тута билбитэ: «Лааһар балтытаҕын дуо?», – диэн ыйыппыта. Дмитрий Федорович туттарсааччылар айымньы тылын уларытан, монолог ааҕалларын сөбүлээбэтэҕэ, кыыһырарга дылы этэ. Мин долгуйуу бөҕө буолбутум. Ол киирэн «Күкүр Уустан» Күннэй монологун толорбуппун биһирээбитэ. Ордук куоласпын хайҕаабыта.

Анатолий Николаев, РФ үтүөлээх артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа:

– Дмитрий Ходулов Саха тыйаатырын ускуустубатын Сэбиэскэй Сойуус үрдүнэн аан маҥнай ааттаппыт киһи буолар. Кини суолтата онно сытар. Сүдү талааннаах артыыс. Кини улахан суолтаны тылга-өскө эрэ буолбакка, туттууга-хаптыыга биэрэрэ. Дездемонаҕа ылан биэриэхтээх былаатын чааһы быһа бэлэмнэнэрэ. Саҥарара наһаа ыраас, тыла чуолкай буолара. Кэлин доруобуйатын туругунан тыйаатыртан тохтоон баран, «Отелло» испэктээкили сөргүтүөххэ диэн көрдөһө сылдьыбытын, салалта кинини харыстаан аккаастаабыт этэ. Урукку кэмҥэ тыйаатыр барыта куобах күрэҕэр тахсар үгэстээҕэ. 1976 сыллаахха өрүс уҥуор сылдьыбыппыт, онно киниэхэ хара куобах тахсан биэрбитэ. Нөҥүө сылыгар Аммаҕа барбыппыт. Кини доруобуйата биллэ мөлтөөбүт да буоллар, хаалбатаҕа. Айаннаан иһэн биһиэхэ, эдэр оҕолорго: «Туох эмэ буоллахпына, бу оптуобуска хаалларан, салгыы куобахтаан баран киирээриҥ», – диэбитин көр-күлүү курдук истибиппит. Үүтээҥҥэ хоно сытан Дмитрий Федорович истиҥник арыллан, былыргы тыйаатыр, урукку артыыстар тустарынан түүн хойукка диэри элбэҕи кэпсээбитэ. Ол кини бүтэһик сырыыта этэ. Сулҕаччы таһыгар сырдык тыына быстыбыта...

*       

Бу күн ахтыы түһүлгэтин сэргэ норуодунай тыйаатырдар икки ардыларынааҕы «Талааҥҥытынан мин ааппын ааттатаарыҥ!» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус кыайыылаахтарын наҕараадалааһын уонна Александр Островскай «Ойуур» испэктээкилин премьерата буолла.

Бэлиэтээн эттэххэ, бу пьеса Саха тыйаатырыгар 1949 сылтан аан маҥнай тахсарыгар, Сордоохоп оруолун Дмитрий Ходулов толорон, киэҥ биһирэбили ылбыта. 73 сыл анараа өттүгэр бастакы премьера эмиэ ахсынньы 10 күнүгэр буолбутун, оччотооҕу хаһыат суруйуулара туоһулууллар.

«Талааҥҥытынан мин ааппын ааттатаарыҥ!» куонкурус туһунан сиһилии матырыйаалы Сахапарламент.ру сайтка ааҕаарыҥ.