Общество

Кинилэр саха тылын учууталларын үгүс сылларга сыралаһан иитэн-үөрэтэн, такайан, ис сүрэхтэриттэн кыһаллан, сүбэлээн-амалаан үөрэппит, хас биирдии мустубут учуутал уруоктарын бэчээккэ таһааран, учуутал идэтигэр кынат анньыбыт дьоннорунан буолаллар.

Истиҥ тыл мааныта

Дьиҥ-чахчы ким тугу саныырын аһаҕастык этэр истиҥ кэпсэтии, ааспыты ахтыһыы, махтал киэһэтэ буолла.

Үөрүүлээх күҥҥэ эҕэрдэ тылын СӨ үөрэҕириитин туйгуна, “Арассыыйа бастыҥ учуутала” РФ бэрэсидьиэнин Гранын кыайыылааҕа, саха тылын уонна литературатын учуутала Акулина Николаевна Кузьмина олус истиҥ тыллары эттэ, учууталларыгар анаан айбыт хоһоонун доргуччу аахта, алгыс тылларын анаата.   

“ Сырдык суолга киллэрбит учууталларбыт, методистарбыт, биһиги үлэбит эһиги уһуйбут үтүө түмүккүтүнэн таһаарыылаах. Биһигини учуутал эрэ буолбакка, уопсастыбанньык буоларга өрүү үөрэтэргит. Ол курдук, Чурапчы оскуолатын дириэктэрдэрэ  9 буолан хоһоон доргуччу аахпыттара.

Быйыл 18-с төгүлүн «Көтүөххэ үрдүккэ хотойдуу» уоланнар ааҕыыларын ыыттым. Бу ааҕыылар саҕаланыыларыгар Матрена Алексеевна айбыт “Дойдум миэнэ Чурапчы” хоһоонун Чурапчы гимназиятын үөрэнээччилэрэ доргуччу ааҕан барыбытын долгуппуттара. Оттон Василиса Романовна улууспутугар кэлэ сылдьан уруоктары олус сөптөөхтүк, инникигэ туһалаахтык ырыппыта билигин даҕаны үлэбэр көмө буолар. Ол кэмнэртэн кинигэлэртэн, көрсүһүүлэртэн, куурустартан сайдан учуутал буолан турдахпыт”, - диэн эттэ.

Саха тылын күннэтэ туһаннахпытына тылбыт сүтүө суоҕа 

Бу ыстатыйабар, Егор Константинович Васильев эппит тылларыгар ураты болҕомтобун ууруохпун баҕарабын. Кини өр сылларга саха тыла сүппэтигэр кылаатын киллэрбит уопуттаах учуутал буолан, баар кыһалҕалары сытыытык эттэ.


-Саха тылын үөрэтии урут уруккуттан уустук дьылҕалаах. Барыта баҕаҥ хоту буолбат. Мин учууталлыырым саҕана саха тыла саамай көйгөтүллэн сылдьар  кэмэ этэ. Оҕо дьылҕатыгар туох даҕаны улахан көдьүүһэ суох, үөрэх бырагырааматыгар, былааныгар киириэн сөп дуу, суох дуу диэн буолара.   Сорох сирдэргэ сахалыы ырыа-тойук, тыл-өс иһиллэрэ даҕаны  кыбыстыылаах курдуга. Оннук кэмҥэ үөрэтэр учууталларга наһаа чэпчэкитэ суоҕа, ыктарыылааҕа.  Тыл бэлиитикэтин туруорса сатыыр дьон дьылҕаларын  толук уурбуттарын бэйэҕит билэҕит.

Эһиил биһиги үнүстүтүүппүт  85 сааһын туолар. Онно даҕатан эттэххэ  70 сыл устата саха тылын үөрэтиигэ сүнньүнэн 4 киһи методиһынан үлэлээбит: Гаврил Федотович Сивцев - 10 сыл, Роман Михайлович Поскачин - 24 сыл, Василиса Романовна Шишигина - 32 сыл уонна мин - 18 сыл. Онтон  атыттар быстах-остох үлэлээн ааспыттар. Онон бу 4 методист бэйэлэрин бириэмэлэригэр саха тыла сүтэн-симэлийэн хаалбатын турууласпыппыт эрээри, боростуой методист бэйэтэ  дьаһалы ылар кыаҕа суох. Салалта өйөөтөҕүнэ эрэ хамсааһын тахсар. Методист  куурустары тэрийэргэ, учуобунньуктар, бырагыраамалар, босуобуйалар тупсууларыгар көмөлөһөр. Маныаха көмө буолар билим киинэ, түмсүү билигин даҕаны  суоҕун кэриэтэ.  Университет учууталлара, гуманитарнай үнүстүтүүт учуонайдара уонна оскуола учууталлара баччааҥҥа диэри  хааччыйан кэллилэр. Ол курдук, саха тылын  үөрэтиигэ күттүөннээх, көдьүүстээх үлэ аҕыйах.  Систиэмэлээх үлэ ирдэнэр. Урут “Фильмотека” диэн тэрилтэ  үөрэтэр киинэлэри булан, талан оскуолаларга тарҕатара, ону учууталлар уруоктарга көрдөрөн туһаналлара. Суох буолбутун кэннэ, ол баазатыгар бэйэбитигэр компьютернай бырагыраамалары, арааһынай көрдөрөр- иһитиннэрэр тиэхиньиичэскэй  сириэстибэлэри, босуобуйалары оҥорор о.д.а. студия аһыахха диэн туруорсубуппутун  биир даҕаны салалта өйөөбөтөҕө.

Национальнай оскуолалар үнүстүтүүттэрин салаата урут баара. Егор Жирков концепциятыгар олоҕуран,  филиалы туспа үнүстүтүүт  оҥоруохха сөп диэн туруорсубуттааҕым. Ол билигин баарын-суоҕун билбэтим.

Ити бука барыта көнө илигинэ биһиэхэ улахан күттүөннээх  кыайыы кэлиэ суоҕа.

Мин биир саастыылаахтарым  сахалыы тыыҥҥа иитиллибит бүтэһик көлүөнэ буолуо. Мин сэрии сылын оҕото муус түннүктээх, саах сыбахтаах балаҕаҥҥа олорбут, көмүлүөк оһоҕу баттаспыт, суорунаҕа бурдук тардыбыт, талкыга тирии имиппит киһи олоробун. Олох дохсуннук уларыйда. Оҕолорбор, сиэннэрбэр кэпсээтэхпинэ  кырдьыктаныа суох курдуктар.

Онтон ыла бэлиитикэ, идеология уларыйда эрээри, саха тыла, саха дорҕооно мөлтөөтө диэн бэлиэтиибин. Тылы маассабайдык олох-дьаһах бары эйгэтигэр туттубат буоллахпытына, тыл мөлтүүр диэн толкуйдуубун. Тыл туттуллубат буоллаҕына суолтата суох буолар! Хаһыат, сурунаал матырыйааллара, араадьыйанан, тэлэбиисэринэн  биэриилэр быдан сэргэхсийдилэр, ол үрдүнэн сөптөөх таһымҥа тиийэрбит эрдэ дии саныыбыт.

 Билигин барыта баар. Судаарыстыба  болҕомто уурар, өйүүр. Өссө күүскэ ылсыһан саха тылын үөрэтиини  суолталыахха. Саха тылын учууталлара, саха тылын, кутун-сүрүн илдьэ  сылдьар дьон быһыытынан уруогунан  муҥурдаммакка, дьоммутугар-сэргэбитигэр ыйа-кэрдэ, бэйэбит холобурбутунан кинилэри уһуйа туруох тустаахпыт.   

Түмүккэ 

Манна санатан эттэххэ, былырыын саха тылын, литературатын уонна төрүт култууратын учууталларын II өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэс­тэригэр  биэс сүрүн этии киирбитэ: ийэ тылга уопсай тэрээһиннэр; каадырдары бэлэмнээһин; үөрэх уонна иитии хаачыстыбата;  бырайыактар; ийэ тылы кытта сибээстээх үлэ хаачыстыбата.

Сийиэс сыалынан  ФГОС саҥардыллыбыт усулуобуйатыгар үөрэх, таба суруйуу хаачыстыбатын үрдэтии; саха тылын учууталын престиһин үрдэтии; төрөөбүт тыл эйгэтин кэҥэтэргэ бары кыахтары түмүү буолбута.

Ил Түмэн спикерин солбуйааччы Александр Жирков Саха Сиригэр тылы сайыннарыыга, саҥардыыга уонна тупсарыыга үлэ саҕаламмытын, ону тэҥэ өссө да элбэх үлэ оҥоһуллуохтааҕын чопчулаабыта. Манан сибээстээн, кини СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтигэр туруоруллубут соруктары олоххо киллэриини хонтуруоллуур үлэһиттэр бөлөхтөрүн тэрийэргэ сорудахтаабыта. Онно министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ киирэллэрэ этиллибитэ. Онон инникитин сийиэс быһаарыылара олоххо киирэн, төрөөбүт тылбыт сайдан, үөрэтиллэн, чэчирии туруо диэн  эрэл баар.

Бэлиэтээһин: Егор Константинович Васильев  - СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара, “Саха Сирин методиһа” бэлиэ хаһаайына, “Саха-Азия оҕолоро” аан дойдутааҕы пуонда стипендиата, Уус Алдан Бээрийэ нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.

Матрена Алексеевна Попова - РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, уопсай үөрэхтээһин Бочуоттаах үлэһитэ, Учууталлар учууталлара, “Саха Сирин методиһа” бэлиэ хаһаайына, “Саха-Азия оҕолоро” аан дойдутааҕы пуонда стипендиата, “Барҕарыы” национальнай пуонда лауреата, Чурапчы улууһун икки нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.

Василиса Романовна Шишигина - РФ үтүөлээх учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, СӨ профессиональнай үөрэхтээһинин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин Бочуоттаах бэтэрээнэ, Учууталлар учууталлара, “Саха сирин методиһа”, “За доброе сердце профессии” бэлиэлэр хаһаайыннара, “Саха- Азия аан дойдутааҕы оҕо пуонадатын стипендиата, Амма улууһун Сатаҕай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.