Саха 10 ыалыттан талыллан
Соторутааҕыта Үөһээ Бүлүү улууһугар тыа сирин биллэр ыала Павел уонна Антонина Константиновтар, Саха Сирин 10 ыалыттан талыллан, документальнай киинэ дьоруойдара буолбуттарын туһунан сонун Интэриниэт куйаарын нөҥүө тилийэ көтөн, өрөспүүбүлүкэни толорбута.
Ахсынньы 28 күнүттэн тохсунньу 3 күнүгэр диэри, биир нэдиэлэ устата, Бүлүү өрүс сүнньүгэр сытар улуус биир тумус туттар Кэнтик нэһилиэгэр Германия дойдутун култуураҕа ханаалын хамаандата ыалдьыттаан барда. Көннөрү сырыы буолбакка, Арассыыйа үс эрэгийиэнигэр – Татарстааҥҥа, Саха Сиригэр, Уфаҕа уонна Улуу Устюгка – Саҥа дьыл бырааһынньыгын хайдах бэлиэтииллэрин сырдатар сыаллаах айар айан эбит.
Бу бырайыак норуоттар итэҕэллэрин, култуураларын, омук быһыытынан уратыларын арыйар, төрүт тылларын, үгэстэрин киэҥ эйгэҕэ көрдөрөргө туһуланар. Хата, Арассыыйа норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин сылыгар сөп түбэһиннэрэн, тас дойдулар үгүс элбэх ахсааннаах көрөөччүлэрэ Сахабыт Сирин олохтоохторун, «Чап уустара» аҕа ууһун удьуордарын утумнааччылары, элбэх оҕолоох Константиновтар дьиэ кэргэн олоҕун-дьаһаҕын көрүөхтэрэ.
Толорооччу продюсер Светлана Клюшина бэлиэтээбитинэн, документальнай киинэ уһуна 52 мүнүүтэлээх уонна ньиэмэстии-французтуу тылынан таҥыллар. Киинэ премьерата Саха Сиригэр өрөспүүбүлүкэ төрүттэммитэ 100 уонна Ийэ сылларын чэрчилэринэн ахсынньыга буолуоҕа. Сахабыт Сирин ыраах сытар тыа сирин боростуой ыалын төрүт үгэстэрин сырдатаннар, саха норуотун туһунан үтүө өйдөбүлү омук дьонугар иҥэриэхтэрэ, норуоттар икки ардыларынааҕы ураты сыһыаны салгыы олохтуулларыгар олук ууруллуоҕа.
«ARTE» ханаалтан махтал тыллара
Европа култууратын сырдатар «ARTE» ханаал 6 араас омук тылынан тахсар. Франция уонна Германия лицензиятын хомуурунан үбүлэнэр. Холобур, Францияҕа хас биирдии тэлэбиисэрдээх кэтэх ыалтан сыллааҕы төлөбүр 138 евро. Бу сыл тохсунньу 1 күнүттэн бырагыраама дириэктэринэн «ARTE GEIE» бырабылыанньа чилиэнэ Эмели де Йонг үлэлиир. Ханаал «Sundance-2021» аан дойдутааҕы бэстибээл «Бастыҥ документальнай киинэ» бирииһин хаһаайына.
Саха Сиригэр ыалдьыттаабыт хамаанда Германия дойдутун Лейпциг куоратыттан сылдьар. «Open house media» теле-хампаанньа үлэһиттэрэ: режиссер Катрин Молнар, иккис режиссер Мартин Штригель, оператор Патрик Майер-Клемент, итиэннэ Санкт-Петербуртан толорооччу продюсер, тылбаасчыт Светлана Клюшина. Кинилэр нэһилиэк олохтоохторо ыалдьытымсахтарын, документальнай киинэ уһуллуутугар үтүө өҥөлөрүн, төһүү күүс-көмө буолбуттарын иһин махтал тылларын биллэрдилэр.
Чуолаан киинэҕэ уһуллубут дьоруойдарга – Антонина Васильевна уонна Павел Антонович Константиновтарга, ону таһынан Н.К. Седалищев аатынан Кэнтиктээҕи орто оскуола кэлэктиибигэр, сүрүннээн дириэктэр Владислав Семеновка, учуутал Александр Прокопьевка уонна култуура дьиэтин үлэһиттэригэр.
Киинэ 10 сыл устата көстүөҕэ
Бу дьикти, устуоруйаҕа киирэр бырайыакка кэнтиктэр кыттаннар, сүргэлэрэ көтөҕүллүбүт. Германияҕа уонна Францияҕа «ARTE» ханаалыгар Саҥа дьыл үгэстэригэр анаммыт матырыйаалы 10 сыл устата Ороһуоспатааҕы бырааһынньык күннэригэр көрдөрүөхтэрэ. «Өссө даҕаны аан дойду араас муннуктарыттан туристары ыҥыра-угуйа туруҥ», – диэн баҕа санааларын эттилэр.
Чахчыта да, Кэнтик баай устуоруйатынан эрэ буолбакка, айылҕата кэрэтинэн, удьуор маастардарынан, араас саҥа тутууларынан биллэр. Нэһилиэк баһылыга Валерий Николаев киинэ уһуллуутун кэмигэр омуктар Сахабыт Сирин ураты көстүүлэриттэн соһуйбуттарын туһунан Интэриниэт ситимигэр суруйда. Холобур, 160 оҕолоох нэһилиэккэ икки этэстээх таас оскуола үлэлиириттэн, Саҥа дьылы көрсө, сыаналаах салюту ыппыттарыттан. Ону сэргэ бытархан тымныыга итии уунан «сахалыы фейерверк» ыһан көрдөрөннөр, саҥа киинэҕэ туспа уһулан киллэриэх буолбуттар.
Олус долгуйа, кэтэһэ хаалабыт
Сахабыт Сирин чиэһин көмүскээбит, бочуоттаах эрээри, эппиэтинэстээх оруолга түбэспит 7 оҕолоох ыал ийэтэ Антонина Константиноваттан санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт. Кини нэһилиэк култууратын дьиэтин тутаах үлэһитэ – звукооператор. Антонина кэпсииринэн, былырыын сэтинньи 1 күнүгэр нэһилиэк баһылыга Валерий Николаев дьаһалтаҕа ыҥыран ылан, Германияттан документальнай киинэ уста кэлэллэрин эппит. Онно кинилэр дьиэ кэргэни уһулалларын истэн соһуйбут.
– Бастаан сөбүлэспэтэҕим. Элбэх таҥас-сап, ас буһарыахха наада диэн. Аны үлэбэр-хамнаспар мэһэйдэтэрбин санаабытым. Баһылык үс хонукка болдьоон, толкуйдуурбар бириэмэ биэрбитэ. Дьиэбэр тиийэн, соһуччу сонуну кэргэммэр Павелга кэпсээбитим, куһаҕан-үчүгэй өрүттэрин барытын тэҥҥэ ырытан, түмүгэр холонон көрөргө быһаарыммыппыт.
Киинэ сүрүн оруолун кыра уолбут, үһүс кылаас үөрэнээччитэ, Эдик толорбута. Бастакы күннэргэ долгуйан, сатаан саҥарбакка эрэйи көрбүппүт. Уһуллубута үһүс хонугуттан оҕобут арыллан, олох да омук дьонун кытта холкутук быһаарсар буолбута. Үлэбиттэн көҥүллээбиттэрин үрдүнэн, киэһэтин кулуупка Саҥа дьыл тэрээһиннэригэр бэлэмнэниини биирдэ да көтүппэтэҕим. Эрдэтинэ тоҥ ас арааһын бэлэмнээбит буоламмын абыраммытым. Маладьыастарыҥ аска-үөлгэ хаппырыыстара суох, бор дьон эбит. Убаһа тоҥ этин, балыгы сүрдээҕин сөбүлээбиттэрэ. Ордук сугуннаах күөрчэҕи, сырылаччы буспут сылаас алаадьыны биһирээбиттэрэ. Сахалыы миини, ыһаарыламмыт эти, соркуойу, бэрэскини тутатына бүтэрэн иһэллэрэ. Оттон отон утаҕын уонна кофены испэтэхтэрэ дьикти.
Тохсунньу 31 күнүгэр ыалдьыттарбыт камераларын тутан баран, мин хайдах хамнанарбын, тугу астыырбын, хас хардыыбын барытын уһула сылдьыбыттара. Өр буолбатаҕым, онтон сылтаан сатаан астаабат да, оннооҕор бырааһынньыктааҕы салаат да сатаммат курдук түгэннэрэ үөскээбиттэрэ. Дьэ, ол иһин, хайдах эрэ, кыыһырыах санаам киирбитэ. «Таах сөбүлэспиппин», – диэх санаалар киирэн ылбыттара. Оннук дэлби сылайан хаалбытым. Бэйэҕит да толкуйдаан көрүҥ – кулуупка үлэм үгэнэ, аны оҕолорбор болҕомто уурабын, мааны ыалдьыттарбар ас арааһын буһаран күндүлүөхтээхпин. Онон толлубакка көнөтүнэн: «Эһиги миэхэ мэһэйдиигит», – диэн эппитим. Онуоха дьонум, камераларын араара охсон, аҕабыт тэлгэһэ иһигэр таһырдьа хаар оҥоһук кыһарын уонна уолум Эдик кырааскалыырын уста тахсыбыттара. Инньэ гынан, хата, барытын ситиспитим уонна нэһилиэк кэнсиэрин ыыта үлэбэр ойбутум.
Омуктары кытта кэпсэтэрбит туһунан сырдатар буоллахха, бастаан ангылычаан тылынан кэпсэтэр этилэр. Мин кинилэри онон-манан син өйдүүрүм. «Эһиги биһиги тугу кэпсэтэрбитин өйдүүгүт дуо?» — диэн токкоолоспуттара. Мин: «Английскай тылын оскуолаҕа үөрэтэбит», — диэбиппэр сөҕөн-махтайан, аны бэйэлэрин икки ардыларыгар ньиэмэстии кэпсэтэр буолбуттара.
Уопсайынан, саха норуота билиҥҥэ диэри балаҕаҥҥа олорор курдук санаабыттар. Тупсаҕай дьиэлэргэ олорорбутуттан сүрдээҕин диэн сөхпүттэрэ. Уһун, тымныы кыһыннаах тыйыс айылҕабытыттан саллан барбыттара. Дьиҥэр, кинилэр киинэ уһулар кэмнэригэр халлаан олох да сылаас этэ, баара-суоҕа күнүһүн -28-36 кыраадыс тымныылар турбуттара. Баралларын саҕана эмискэ -50 тымныылар түспүттэригэр, үлүйэ сыһан эрэйи көрбүттэрэ. Дьэ, хаатыҥканы сөбүлээн бөҕө буолбуттара (күлэр). Сүөһүлэр, сылгылар дьүһүннэриттэн, бөдөҥнөрүттэн эмиэ олус сөхпүттэрэ.
Бу кэлин санаан этэр буоллахха, бырайыакка саха ыалын уһулаары, хандьыдааттары биир сыл устата көрдөөбүттэрэ биллибитэ. Ол курдук, уон ыалтан ыраах сытар Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгиттэн биһиги дьиэ кэргэни талбыттар эбит.
Түгэнинэн туһанан, үүммүт сылга сахам дьонугар саха алмааһыныы кытаанах доруобуйаны, дьолу, үөрүүнү, үлэҕитигэр үтүмэн үгүс ситиһиилэри баҕарабын. Киинэни бары даҕаны олус долгуйа, кэтэһэ хаалабыт.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
