Сүрүн иһитиннэриини СӨ тутууга миниистирэ Павел Кылатчанов оҥордо. Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын иккис түһүмэҕэ 2019 сылтан 2025 сылга диэри ыытыллар. Бу сылларга 1151 тыһ. кв. м иэннээх хаарбах дьиэттэн 61 тыһ. киһи көһөрүллүөхтээх. Бу үлэҕэ уопсайа 105,9 млрд. солк. ирдэнэр, ол иһигэр ОДьКХ-ны реформалыыр пуондаттан –  81,6 млрд. солк. Бырагыраама өрөспүүбүлүкэ 36 муниципальнай оройуонун уонна куорат уокуругун хабыаҕа, уопсайа 209 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа баар хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүөхтэрэ. Аартыка түөлбэтин уонна уустук суоллаах-иистээх нэһилиэнньэлээх пууннар хаарбах дьиэлэриттэн 8 тыһ. киһини көһөрөрү былаанныыллар.

Миниистир Павел Кылатчанов иһитиннэрбитинэн, 2019-2020 сс. «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олорорго сөбө суох дьиэни аҕыйатыы үлэтэ» диэн федеральнай бырагыраама былаана  туолбут. Ол курдук, 117,02 тыһ. кв. м иэннээх хаарбах дьиэттэн 6,23 тыһ. киһи көһөрүллүбүт. 2019 сыллаах түһүмэх түмүктэммит. 2020 сыллааҕы түһүмэххэ 7826 киһи олорор усулуобуйата тупсарыллыахтаах. Судаарыстыбаннай хантыраак түһэрсиллэн, тутулла турар саҥа дьиэлэртэн 1739 уонна дьиэ атыытын иккис ырыынагыттан 101 кыбартыыралары атыыласпыттар. 2020 сыллаах түһүмэх үлэтэ бу сыл бүтүөр диэри ыытыллар.

2021 сыллааҕы түһүмэххэ 11810 тыһ. киһини хаарбах дьиэттэн көһөрүөхтээхтэр. Судаарыстыбаннай хантыраак түһэрсэн, 2 221,30 мөл. солк. суумаҕа кыбартыыралары атыылаһыахтара. Билиҥҥи туругунан, 536 кыбартыыраны атыыласпыттар. Бу түһүмэх болдьоҕо 2022 сыл ахсынньы 31 күнүгэр түмүктэнэр.

Павел Кылатчанов Ил Түмэн дьокутааттара «ОДьКХ реформатыгар көмөлөһөр пуонда туһунан» федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэрэри көҕүлээбиттэрин биһирээтэ. Санатар буоллахха, олунньу 17 күнүгэр буолбут XХIV пленарнай мунньахха бу туһунан СӨ парламенын уурааҕын бырайыагын ылыммыттара.

Маны таһынан, миниистир РФ дьиэҕэ кодексын 32-с ыстатыйатыгар уларытыы киллэрэр наадалааҕын ыйда. Ол курдук, дьиэни хаарбах уонна саахалланар туруктааҕынан билиммиттэрин кэнниттэн атыыласпыт дьоҥҥо, өскөтүн кинилэр атын олорор дьиэлэрэ суох буоллаҕына, тустаах бырагыраамаҕа хапсалларыгар сөптөөх уларыйыы киириэхтээҕин эттэ.    

Сүрүн иһитиннэрии кэнниттэн норуот дьокутааттара миниистиргэ ыйытыылары биэрдилэр. Алиш Мамедов тыа сиригэр дьиэни тутуу тэтимин туһунан интэриэһиргээтэ. Павел Кылатчанов эппитинэн, улуус дьаһалтата нэһилиэнньэлээх пууннарыгар бырагырааманан дьиэни тутан киллэрии болдьоҕун бэйэлэрэ быһаараллар. Кини нэһилиэктэргэ сотору тутуу саҕаланыаҕын эрэннэрдэ. Бырагыраама бастакы түһүмэҕэр арыый бэлэмнээх улуустар киирсибиттэр. Муниципалитеттар сайаапкаларын толоруохтарын иннинэ элбэх кыбартыыралаах дьиэ тутуллуохтаах сирэ-уота  эрдэ чуолкайданыллыбыт буолуохтааҕын ыйда. Маны таһынан, билигин дьиэ атыытын ырыынагар уларыйыылар киирэ туралларынан,  сыанаҕа кэккэ боппуруостар үөскүүллэрин эттэ.

«Стройкон» хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Иван Полушкин бырагыраама иккис түһүмэҕинэн тутуллар дьиэлэр кээмэйдэрин чуолкайдыыр наадатын ыйда, кини тутуу салаатыгар каадырдар тиийбэттэрин бэлиэтээтэ. Итини таһынан, кини Аартыка түөлбэтин оройуоннара таас дьиэни туталларыгар баҕалаахтарын иһитиннэрдэ. Онон хотугу улуустарга тутуллуохтаах дьиэлэр бырайыактарыгар тутуу министиэристибэтэ этиилэри киллэрэрэ ирдэнэрин ыйда. Павел Кылатчанов бырагырааманан тутуллар элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ биир кэлим бырайыак суоҕун эттэ. Ол эрээри, билигин бу боппуруоһунан дьарыктанан эрэллэр эбит.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Антонина Григорьева дьиэ биир кв. м сыанатын ыйытта. Кини нормативынан бу көрдөрүү намыһаҕын бэлиэтээтэ. Өскөтүн сөптөөх сыананан быһаллара буоллар, бырагырааманан дьиэ тутуутун куонкуруһугар кыттыан баҕалаах тэрилтэлэр элбиэ уонна олохтоохторго харчынан толуйуу үбэ улаатыа этэ диэтэ.  Антонина Григорьева саахалланар уонна хаарбах туруктаах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматынан ирдэнэр эргэ дьиэни сыаналааһын өҥөтө улаханынан сибээстээн, кыаммат араҥаҕа дьиэлэрин сыаналыылларыгар көмө баар буолуохтааҕын ыйда. Вице-спикер көһөөччү  эбии төлүүр кыахтаах буоллаҕына,  саҥа дьиэ кв. миэтэрэтин улаатыннаран биэриэххэ сөбүн туһунан эттэ.

Онуоха миниистир Павел Кылатчанов дьиэ кв. миэтэрэтин сыаната СӨ Сыанаҕа бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтин кытары сөбүлэһиллэн  олохтонорун ыйда.  Итини тэҥэ, сорох улуустарга тырааныспар ороскуота учуоттаныллан, атын коэффициенынан сыана бигэргэнэрин туһунан быһааран биэрдэ. Эбии кв. миэтэрэ туһунан этиигэ «Бырагырааманан көһөрүллээччигэ урукку дьиэтин иэниттэн эбии 10% кв. м бэриллиэхтээҕин былаанныы сылдьабыт», -- диэн хоруйдаата.  

Норуот дьокутаата Алена Атласова Ааҕар-суоттуур балаата бэрэбиэркэтин түмүгүн ыйытта. «СӨ олорор дьиэни тутууга дириэксийэ» генеральнай дириэктэрэ Игорь Ткаченко эппиэттээбитинэн, Ааҕар-суоттуур балаата бырагырааманы олоххо киллэриигэ улахан кэһии баарын булбатах.

Норуот дьокутааттара Евгений Перфильев, Валентин Семерков, Алдан куорат баһылыга Александр Бугай Нерюнгри уонна Алдан оройуоннарыгар бырагырааманы олоххо киллэриигэ баар кыһалҕалары бэлиэтээтилэр. Чуолаан кв. миэтэрэ сыаната уратылаһарын туһунан этиннилэр.

Ил Түмэн тутууга, хомунаалынай хаһаайыстыбаҕа уонна энэргиэтикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Яков Ефимов бырабыыталыстыба чааһын түмүктүүрүгэр «Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэттэн көһөрүү» өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагырааманы болдьоммут кэмигэр олоххо киллэрэргэ улахан үлэ барыахтааҕын туһунан эттэ. Бу үлэни сүрүннүүр тутуу министиэристибэтигэр нэһилиэнньэлээх пууннарга тутуллуохтаах дьиэлэр торумнарын бырагырааманан үлэлэһэр тэрилтэлэргэ эрдэ тиэрдэн билиһиннэрэллэригэр этии киллэрдэ. Яков Ефимов хаарбах уонна саахалланар туруктааҕынан биллэриллибитин кэннэ дьиэни атыыласпыт бас билээччилэр, өскөтүн кинилэр атын олорор дьиэлэрэ суох буоллаҕына, сокуонунан өйөбүллээх буолуохтаахтарын туһунан санаатын үллэһиннэ. Маны таһынан, дьокутаат тутуу матырыйаалын сыаната үрдүү турара, хаачыстыбата суох тутуулаах дьиэлэр дьэндэйбэттэрин туһугар, ол хайаан да учуоттаныллыахтааҕын бэлиэтээтэ.