Сүрэхтэнии кэмигэр Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай култуура уонна ускуустуба институтун 3-с кууруһун устудьуоннара Былатыан Ойуунускай “Сүүс сыллаах улуу былаан” диэн айымньытынан кылгас уус-уран дьүһүйүүнү туруоран көрдөрдүлэр (сал. бэрэпиэссэр Андрей Борисов, доцент Александра Мучина).

Бары билэрбит курдук, 2022 сылга Саха АССР тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсөбүт. Онуоха бу бырайыак өрөспүүбүлүкэ инники кэскилин туһунан өтө көрүүлэри хомуйар, түмэр сыаллаах. 2020 сыл сэтинньи ыйыттан Саха сирин суруйааччылара, бөлүһүөктэрэ, учуонайдара, экэнэмиистэрэ, уопсастыбаннай уонна судаарыстыбаннай диэйэтэллэрэ видео-интервью көрүҥүнэн аны 100 сылынан саха омук дьылҕата уонна өрөспүүбүлүкэ инники кэскилэ хайдах буолуохтарын сөбүн туһунан бэйэлэрин бөлүһүөктүү өтө көрүүлэрин билиһиннэрэллэр, кэпсииллэр. Бу интервьюлар сахалыы уонна нууччалыы тылларынан 100интервью.рф сайтка киирэн, эһиил бар дьон дьүүлүгэр тахсыахтаахтар.

Ил Түмэн иһитиннэриилэри киэҥник тарҕатар сириэстибэлэри кытта үлэлэһэр салаатын начаалынньыга Чокуур Гаврильев суруналыыстары кытта көрсүһүүгэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнин Михаил Ефимович Николаев тылларынан киирии тылы оҥордо.

– Платон Алексеевич Ойуунускай “Сүүс сыллаах улуу былаана” – уһулуччу айымньы... Кини бу айымньытыгар өрөспүүбүлүкэбит 2027 сылга диэри сайдыытын уон сыллаах кэрчиктэргэ арааран өтө көрбүт. Ааптар айымньытын 1921 сыллаахха, ол аата лоп курдук 100 сыл анараа өттүгэр суруйбут диэтэххэ, кини өтө көрүүлэрэ, бөлүһүөктүү санаалара аныгы кэми кытта сөп түбэспиттэрэ – барыбытын сөхтөрөр, – диэн Михаил Ефимович тылларын быһа тардан эттэ. 

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев: “100 сыл диэн – киһиэхэ уһун бириэмэ. Ол эрээри бэлитиичэскэй уонна правовой институттар сайдыыларыгар – кылгас кэм. Онон бырайыак ити көстүүнү чыҥха атыннык көрдөрөр сыаллаах”, – диэн бэлиэтээтэ.  

Санатан аһардахха, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннаһын үбүлүөйэ дойду баһылыгын өйөбүлүн ылбыта. РФ Бэрэсидьиэнэ В.В.Путин бэлиэ даатаны бүтүн Арассыыйа таһымыгар дьоһуннаахтык көрсөргө анал дьаһалга илии баттаабыта.

– Биһиги үксүгэр ааспыт кэми араас историческай матырыйаалларга олоҕуран сыаналыыбыт. Онуоха оччотооҕу дьон санааларын өйдүү, ырыта сатыыбыт. Бастатан туран, Максим Кирович Аммосов, Платон Алексеевич Ойуунускай, Исидор Никифорович Барахов, кинилэр үөлээннээхтэрин олохторунан, үлэлэринэн киэн туттабыт. Ил Түмэн дэлэгээссийэтэ улуустарга сырыттаҕына, мэлдьи кинилэр ааттарын кытта ситимнээх ытык сирдэргэ сүгүрүйэн ааһар үтүө үгэстээх. Кулун тутар ый саҥатыгар Тааттаҕа Муҥха Дэлбэрийбит диэн Платон Алексеевич Ойуунускай төрөөбүт сиригэр сырыттыбыт. Кыра Платон үөрэммит оскуолатын көрдүбүт”, – диэн Петр Гоголев кэпсээтэ.

Петр Васильевич Былатыан Ойуунускай “Сүүс сыллаах улуу былааныгар” аныгы киһини сөхтөрөр чопчу өтө көрүүлэр оҥоһуллубуттарын бэлиэтээтэ.

– Бүгүн биһиги Былатыан Ойуунускайы кытта тэҥнэһэр сыалы туруорбаппыт. Ол гынан баран, инникитин өрөспүүбүлүкэ духуобунай уонна материальнай сайдыыта хайдах буолуон сөбүн туһунан кэпсиир кыахтаах дьону хомуйдубут. Балар бырайыак иһинэн дьон олоҕо уонна технологиялар хайдах сайдыахтарын сөбүн туһунан санааларын, өтө көрүүлэрин үллэстиэхтэрэ, – диэн спикер быһаарда. Маны этэн туран, Петр Гоголев бырайыакка кыттыспыт дьоҥҥо барыларыгар барҕа махталын тиэртэ.

СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин дириэктэрин солбуйааччы Василий Борисов: “Биллэн турар, бу бырайыакка кыттыспыт дьон өтө көрүүлэрэ тус-туһунан буолаллара саарбахтаммат. Билигин Ил Түмэни кытта анал сайт оҥоро сылдьабыт. Онтубут инникитин историческай суолталаах докумуон буолар чинчилээх. Ону кэлэр көлүөнэлэр үөрэтиэхтэрэ, чинчийиэхтэрэ дии саныыбын. Киһи олоҕо олус кылгаһын бары өйдүүбүт. Ол да буоллар, бу бырайыак көмөтүнэн хас биирдии киһи сир үрдүгэр бэйэтин суолун хаалларар кыахтаах. Маннык санаалар биһигини сүрдээҕин кынаттыыллар. Онон бырайыак инникитин күүскэ сайдарыгар эрэллээхпит”, – диэн санаатын үллэһиннэ.

Тэрээһиҥҥэ СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Духуобунаһын академиятын академига, Арассыыйа суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, суруналыыс уонна суруйааччы Олег Сидоров, уопсастыбаннай диэйэтэл, публицист, тылбаасчыт уонна Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Владислав Доллонов, философия наукатын хандьытаата, учуонай Алексей Пудов кытыннылар. Кинилэр бырайыакка номнуо видео-интервьюлары биэрэн сылдьаллар.

Салгыы бэйэлэрин санааларын бырайыак айар бөлөҕүн кыттааччылара Галина Кутугутова, Иван Кривогорницын уонна Аина Прибылых бэйэлэрин санааларын үллэһиннилэр.

Бырайыак салайааччыта, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин үлэһитэ Галина Кутугутова уопсайа 20 видео-интервью хомуллубутун кэпсээтэ.

– Билигин 20 киһиттэн интервью ыллыбыт. Балар номнуо сайтка киирдилэр. Бу сыл устата өссө 80 киһиттэн интервью ылыахтаахпыт. Видеолары устан бүттэхпитинэ, электроннай кинигэ оҥорон таһаарыахпыт. Мин санаабар, ити кинигэ өрөспүүбүлүкэ 100 сыллаах үбүлүөйүгэр дьоһун бэлэх буолуоҕа. Кэлин бырайыак сайыннаҕына, хас биирдии Саха сирин олохтооҕо бэйэтин видео-интервьютун сайтка уган, кэлэр көлүөнэлэргэ ыытар кыахтаныаҕа.

Билиҥҥитэ кимнээхтэн интервью ыларбыт номнуо быһаарыллан турар. Бу дьон бары араас эйгэ бэрэстэбиитэллэрэ. Күн бүгүн кинилэри элбэх киһи тумус туттар. Онон аны 100 сылынан кинилэр өтө көрүүлэрэ кэлэр көлүөнэлэргэ интэриэһинэй буолуохтара дии саныыбын, – диэн Галина Кутугутова эттэ.

Түмүк оннугар

Ааптардар санааларыгар, кэлэр көлүөнэлэр “Саха сирин инники кэскилин туһунан 100 интервью” бырайыак көмөтүнэн XXI үйэ саҥатыгар олоро сылдьыбыт өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо кинилэр кэмнэрин туһунан туох санаалары этэн хаалларбыттарын сэргээн көрүөхтэрэ диэн бүк эрэллээхтэр.