Ирина Христофорова аччыгый бизнеһинэн хайдах дьарыктаммытай?

Ону көрсө хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта — Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр турар «Чебуречная №1» кафе дириэктэрэ Ирина Христофорова.

— Ирина Николаевна, кистэл буолбатах, киин куораппытыгар общепит тэрилтэтэ олус элбэх. «Чебуречная №1» кафены аһаргар, саҕалаабыт дьыалам табыллыа суоҕа диэн санаалар киирэ сылдьыбатахтара дуо?

— Биллэн турар, саҥа дьыаланы саҕа­лыыргар төбөҕөр араас санаа-оноо барыта киирэр. Ол эрээри бизнескэ туохтан да чаҕыйбат, хорсун дьон ылсаллара баар суол. Маны таһынан барыһырары эрэ санаабакка, дьон туһа диэн үлэлээтэххэ, хаһан эмэ син биир ситиһии кэлэр диэн тус санаалаахпын.

Ас астыырбын наһаа сөбүлүүбүн. Дьон тугу сөбүлээн аһыылларын билэбин. Саха дьоно үксэ эт аһы сөбүлүүр. Онон кафебытыгар хото эттээх астары астыыбыт. Чебуректары таһынан, «Сандалы» бэрэски, бэлимиэннэри, буотарак миинигэр, собоҕо тиийэ астыыбыт. Нуучча, Европа, саха куукунатын астара менюбутугар бааллар.

Өссө эбэн эттэххэ, үлэһиттэриҥ технологияны билэр профессионаллар буолуохтаахтар. Кылаабынайа, мааркаҕын тута сырыттаххына, дьон тэйбэт, арахсыбат.

— Эн бизнескэ хайдах быһыылаахтык киирбиккиний, саҕалаабыккыный?

— Аччыгый бизнескэ олох боростуойдук киирбитим (күлэр). 2011 сыллаахха маҕаһыын арыйан үлэлэппитим. 2017 сылтан бэрэски, чебурек атыылыыртан саҕалаабытым. «Ферма» маҕаһыыннарга туттаран, атыылаттарар этим. Күҥҥэ 1 тыһыынча бэрэскини астыырбыт. Ама да ааспытын иһин, наһаа да илистиилээх, сылаалаах этэ.

Онтон ааспыт сыллаахха «Строительнай» ырыынак аттыгар кафебытын аһан, сыл устата үлэлээбиппит. Ол миэстэбит кыараҕас этэ. Онон объект көрдөөбүппүт. Көрдөөн-көрдөөн, Ленин проспегар миэстэ буламмыт, үөрэн-көтөн, олунньуттан үлэбитин саҕалаабыппыт. Бастааҥҥыттан араадьыйанан, куйаар ситиминэн рекламаны күүскэ ыыппыппыт. Дьон-сэргэ сөбүлээбитэ.

Биһиги ыытар үлэбит-хамнаспыт сүмэтинэн сэбиэскэй саҕанааҕы чебуречнайдары сөргүтэн үлэлэтии буолар. Дьоҥҥо тута буһаран, араас истээх (ынах, убаһа, куурусса эттээх, баклажаннаах, кинзалаах, чесноктаах, о.д.а. уонтан тахса араас начыыҥкалаах) чебуректары сылаастыы сиэтэбит. Фаршынан «Мясной двор» тэрилтэ хааччыйар. 

— Ирина Николаевна, оччоҕо куорат киинигэр үлэҕитин саҥа саҕалаан эрдэххитинэ, пандемияттан хааччахтааһын буолбут эбит дии.

— Оннук. Бары да күүппэтэх өттүбүтүттэн олохпут-дьаһахпыт отуора уларыйда. Саҥа миэстэбитигэр үлэбитин саҥа саҕалаан эрдэхпитинэ, коронавирус тарҕанан, моһоллор саҕаламмыттара. Киллэрэр үппүт-харчыбыт аччаан киирэн барбыта. Үлэбитин тохтотуохпут, кафебытын сабан кэбиһиэхтэрэ диэн бүтэһиккэ диэри итэҕэйбэккэ олорбуппут. Эмискэ баҕайы олох уустук балаһыанньаҕа киирэн хааллыбыт.

Билэргит курдук, общепит тэрилтэлэрин  сабан кэбиспиттэрэ. Бастаан утаа икки нэдиэлэнэн эҥин аһыллыахпыт диэн эрэл санаа кыыма баара. Онтон маннык тугу да гыммакка олордохпутуна, табыллыа суох, хамсаннахха табыллар диэн толкуй киирбитэ. Аһы-үөлү дьиэҕэ тиэрдэр өҥөнү түргэнник толкуйдаан, олоххо киллэрбиппит.

— Дьэ итинник өҥөнү оҥорор хайдах эбитий?

— Кафеҕа үлэлии олорор курдук буолуо дуо, дохуот киириитэ биллэрдик аччаата. Ол эрээри таах олоруохтааҕар, хамсааһын баар. Манна хамаанда, коллектив оруола наһаа улахан. Күн ахсын кэриэтэ саҥаттан саҥаны толкуйдуубут, олоххо киллэрэбит. Үлэлиир коллектиппар наһаа махтанабын.

Маны таһынан обсерваторга олорор эмчиттэргэ ас астаан тиэрдибиппит. Ити туһунан Санкт-Петербурга олорор биир дойдулаахтарбыт үөрэ истибиттэр этэ. Кинилэр биһиги обсерваторга сытар эмчиттэрбитин аһатарбытыгар анаан харчы хомуйаннар ыыппыттара. Сып-сылаас чебуректары, эт аһы астаан, эмчиттэрбитигэр илдьэн биэрэн үөрдүбүппүт, санааларын көтөхпүппүт. Кинилэр мэлдьи биир астан хал буолаллара чуолкай. 

— Тэрилтэҕэр төһө үлэһиттээххиний? Билигин хамнастарын хайдах быһыылаахтык төлүүгүн?

— Уонтан тахса үлэһиттээхпин. Истибэт, инбэлиит эдэр дьону асчытынан эмиэ үлэлэтэбин. Шеф-асчыппар табылынным дии саныыбын. Кини — талааннаах, айдарыылаах асчыт Алексей Максимов. Биһиэхэ кини ааспыт сайын үлэлии кэлбитэ. Алексей саталлаах салайыытынан кафебыт үлэлиир.   

Хамнастарын төлүү сатыыбын. Биллэн турар, үлэбит төлөбүрэ, барыбыт киэнэ түстэ. Үлэһиттэрим бары ипотекалаахтар, кредиттээхтэр. Ону өйдөөн, ким кредитин төлүүр күнүгэр биир сүбэнэн, ол киһиэхэ киирбит харчыбытын мунньан биэрэбит. (Ордук уустук кэмҥэ, хайа баҕарар таһымҥа салайааччы оруола өссө улаатан биэрэр. — Авт.)

— Ирина Николаевна, пандемиянан сибээстээн судаарыстыбаттан туох чэпчэтиилэринэн туһанан эрэҕитий?

— Судаарыстыбаттан көрүллэр хамнаска субсидияҕа докумуоммутун нолуок сулууспатыгар бэлэмнээн туттардыбыт. Туох чэпчэтии баарынан, киирсэн иһэбит.

Билигин судаарыстыба производствонан дьарыктанар, өҥөнү оҥорор предпринимателлэргэ сүрдээҕин көмөлөһөр, өйөбүл буолар. Бизнес-былааны үчүгэйдик оҥоруохха наада. Миэхэ аччыгый бизнес фондата оборудование ыларбар улаханнык көмөлөспүтэ.

Оборудование ыларбытыгар баантан кредит ылбыппыт. Куһаҕана диэн баан кредиппитин төлүүр болдьохпутун уһаппата.

— Куортамҥыт боппуруоһа хайдаҕый?

— Куортаммыт боппуруоһун харантыын саҕаланаатын кытта тута быһаарсыбыппыт. Чэпчэтии оҥорбуттара. Коммунальнай өҥөнү төлүү олоробут.

— Бизнеһинэн дьарыктаныаҥ иннинэ тугу үлэлээбиккиний? Ааҕааччыларга бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэр эрэ.

— Аччыгый бизнеһинэн дьарыктаныам иннинэ, «ЯТЭК» хампаанньаҕа үлэлээбитим. Миграционнай сулууспаҕа, «Билмарт» эргиэн киинигэр эмиэ үлэлии сылдьыбытым. Юрист идэлээхпин.

Итинник үлэлии сылдьан, атыыга-эргиэҥ­ҥэ сыһыаннаахпын билбитим, өйдөө­бүтүм. Үөрэнэ сылдьан, киһи туохха дьоҕурдааҕын билбэт. Үлэлээтэххинэ, дууһаҥ ордук туохха сытарын өйдүүр эбиккин. Үлэҥ, дьарыгыҥ эйиэхэ дуоһуйууну аҕалар буоллаҕына, бу — дьол.

Күн сирин Хаҥалас улууһун Булгунньахтаах сэлиэнньэтигэр көрбүтүм. Оҕо сааһым Горнай улууһун Маҕараһыгар ааспыта.

— Көҥүлү сөбүлүүр буолуохтааххын…

— Сөпкө этэҕин. Көҥүлү, кимтэн да тутулуга суох буолууну сөбүлүүбүн.

— Киһи барыта урбаанньыт буолуон сөп дуо?

— Күүскэ баҕарар киһи бизнеһинэн дьарыктаныан сөп дии саныыбын. Дууһаҕар сытар, сөбүлүүр дьыалаҕынан дьарыктаннаххына, киһи арыллар. Саҥа дьыаланы саҕалаатаххына, киһи олус астынар. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, астыырбын наһаа сөбүлүүбүн. Ол сөбүлүүр дьарыкпынан үлэлии-хамсыы сылдьабын.

Ити гынан баран бизнес диэн мээнэ киһи ылсыбат дьыалата. Хайаан да түһүүлээх-тахсыылаах буолар. Чугас дьоҥҥун умнан туран, этэргэ дылы, үлэҕэ умса түһэҕин.

— Кистэл буолбатах, харчы бэйэтэ туспа тыыннаах. Сатаан дьаһамматаххына, харчы тыынын уйбатаххына, төһө да элбэх үп-харчы кэлбитин курдук, олус түргэнник баран, суох буолуон сөп.

— Оннук. Харчы туспа тыыннаах. Кылаабынайа, бу олоххо киһилии сиэри сүтэримиэххэ наада. Дьоҥҥо көмө, сүбэ-ама, өйөбүл буолуохтааххын. Санааны түһэрбэккэ, үөрэ-көтө олоруохтааххын. Сиэри-туому тутуһа, Үрдүкү Айыылартан мэлдьи көрдөһө-ааттаһа, махтана сылдьаҕын. Кыра үп-харчы киирдэ да, төбөҥ эргийиэ суохтаах.

— Түһүүтэ суох үлэлиир биир эмэ предприниматель баара буолуо дуо?

— Суох. Бизнескэ син биир таҥнары түһүү баар буолар. Ити ыарахаттар эн толкуйгун, өйгүн-санааҕын кэҥэтэллэр. Биһиги эмиэ түһүү-тахсыы бөҕөтүн ааспыппыт. Сорохтор ити мэһэйи кыайбакка, дьарыктарын, дьыалаларын тохтотон кэбиһэллэр.

Итинник түгэҥҥэ ыһыктынан кэбиспэккэ, атын дьыаланы толкуйдуу охсуохтааххын.

— Кэпсэтиибит түмүгэр тугу этиэҥ этэй?

— Коллективынан кафебыт аһылларын тэһийбэккэ-тулуйбакка күүтэбит, кэтэһэбит. Харантыын төһөнөн уһуур да, соччонон аччыгый бизнес күүстээх охсууну ылар.

— Ирина Николаевна, сиһилии кэп­сээ­ниҥ иһин махтанабын, кэлэн иһэр идэлээх бырааһынньыккытынан эҕэрдэ­лиибин. Уустук кэми мүлчү түһэн, үлэҕит-хамнаскыт тахсыыланарыгар, ситиһии­лэнэ­ригэр баҕа­рабын.