Саҥа быраабыланан ааҕыллыбыт бастакы хамнаһы миэдиктэр ылыахтара

Эрэгийиэннэр былаастарын оннугар үлэ төлөбүрүн систиэмэтин ааҕыы ирдэбиллэрин  РФ Бырабыыталыстыбата олохтуур буолла. Ол аата дойду бары эрэгийиэннэригэр быраастар биир тэҥ ааҕыллыбыт хамнаһы ылаллар дуо? Дьиҥинэн, оннук буолбатах.  Бырабыыталыстыба оҥорор схемата уустуктардаах. Саҥа быраабыланан ааҕыллыбыт бастакы хамнаһы миэдиктэр ылыахтара, тустаах сокуон аактата хайыы-үйэ оҥоһуллубут. 

«Гармонизация» төрдө

Бырабыыталыстыба сүрүн соругунан бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын быһарга биир кэлимник уонна бигэтик олохтонуохтааҕын ситиһии буоларын  туһунан  РФ  үлэҕэ миниистирин солбуйааччы Андрей Пудов РФ Үлэҕэ кодексыгар тустаах уларытыылары киллэрэргэ  Госдума бастакы ааҕыытыгар көрүү кэмигэр быһаарбыта. Бу  иннинэ олохтоох былаас бүддьүөт үлэһиттэрэ төһө хамнас ылалларын быһаараллара. Ол эрээри, боломуочуйалары тэрилтэлэр бэйэлэрэ көрөн уларыталлара. Мантан сиэттэрэн, миэдиктэр уонна учууталлар биир таһымнаах үлэлэрин иһин эрэгийиэннэринэн ураты кээмэйдээх хамнаһы аахсаллар диэн Госдумаҕа «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа фракциятын салайааччытын бастакы солбуйааччы Андрей Исаев бэлиэтээбитэ.

Үлэ төлөбүрүн систиэмэтигэр салааларынан биир ирдэбилгэ киллэрии бэрээдэги олохтуо диэн РФ Госдуматыгар үлэҕэ-хамнаска, социальнай бэлиитикэҕэ уонна бэтэрээннэр дьыалаларыгар кэмитиэтин салайааччы Ярослав Нилов эрэнэр. «Хамнас биир тэҥ буолуо суохтаах, оннук буолуо да суоҕа. Холобур, хотугу эрэгийиэннэргэ эбилик кээписиэннэр туһаныллыахтара. Онон хамнас хайдах да кыччыа суоҕа», — диэн  Ярослав Евгеньевич эппит. Бу туһунан дьокутааттарга РФ  үлэҕэ миниистирин солбуйааччы Андрей Пудов эмиэ итэҕэппитэ. Кини этэринэн, эрэгийиэннэр саҥа ирдэбиллэринэн бүддьүөт үлэһиттэригэр хамнаска ороскуоттара улаатар түгэнигэр федеральнай бүддьүөттэн компенсацияланар.

«Ханнык да түгэҥҥэ хамнаһы намтатыы көрүллүбэт, төттөрүтүн, үлэ төлөбүрүн ороскуотугар улаатыннарыы  баар буолуо­ҕа. Ол аата хамнас үрдүөхтээх,  кыччыа суохтаах», — диэн РФ үлэҕэ миниистирин солбуйааччы Андрей Пудов иһитиннэрбитэ.

«РФ Үлэҕэ кодексыгар саҥа көннөрүүлэри ылынныбыт. Бу уларыйыылар олох ирдэбиллэрин быһыытынан оҥоһулуннулар. РФ Бырабыыталыстыбата тустаах салааларынан үлэһиттэр хамнастарын ааҕыы өлүүтүн быһаарар сөптөөх ирдэбиллэри туруоруо. Бастатан туран, доруобуйа харыстабылыгар бэрээдэк олохтонуоҕа. Бу бырайыак  идэлээх сойуустар, үлэни биэрээччилэр уонна бырабыыталыстыба хамыыһыйаларын сөбүлэҥин ааһыахтаах. Хас биирдии эрэгийиэн  экэниэмикэтин кээписиэннэрэ  учуоттаныллан,  эбилик уонна компенсационнай төлөбүрдэр   кээмэйдэрэ  уонна хамнас акылаата быһаарыллыахтара. Бигэргэммит докумуону күүтэбит.  Хамнаһы ааҕыыга бэрээдэк  олохтоноро билиҥҥи кэм ирдэбилэ. Бу уларыйыы бүддьүөт бары эйгэтин сэргэ судаарыстыбаннай уонна муниципальнай сулууспалаахтар хамнастарын эмиэ таарыйыаҕа. Уларыйыы сыыйа-баайа киириэ, миэдиктэртэн саҕалыах­пыт», — диэн Госдума  дьокутаата Ярослав Нилов быһаарбыт.  Эспиэрдэр этэллэринэн, саҥа халыып үлэһит ноҕуруускатын үс төгүл намтатыахтаах. 

Хамнас хайдах ааҕыллар?

Саҥа сокуон быһыытынан, хас биирдии бүддьүөт эйгэтин салаатыгар бырабыыталыстыба туспа ирдэбиллэри оҥорор уонна ону сокуон аакталарынан бигэргэтэр. Дуоһунас хамнаһын акылаатын кээмэйэ идэни квалификациялыыр бөлөхтөрүн (ПКГ- профессиональные квалификационные группы) таһымнарыгар олоҕуран быһыллар. 2007 сылтан 2012 сылга диэри РФ доруобуйаҕа харыстабылын уонна социальнай сайдыы министиэристибэлэрэ идэни квалификациялааһын бөлөҕөр  доруобуйа харыстабылын, үөрэхтээһини, тыа хаһаайыстыбатын, информацияны маассабайдык тарҕатар  сириэстибэлэри уонна спорду киллэрбиттэрэ.  Ону таһынан салайааччылар, сулууспалаахтар уонна оробуочай идэлээхтэр диэннэри квалификациялыыр бөлөхтөр эмиэ бааллар.

Холобур, доруобуйа харыстабылыгар түөрт бөлөх баар: алын уонна орто мэдиссиинискэй үлэһиттэр, быраастар, үрдүк үөрэхтээх салайааччылар. «Суһал көмө» быраастара уонна терапевтар үһүс,  хирург уонна анестезиолог  төрдүс квалификационнай таһымнаахтар.

Бырабыыталыстыба хас биирдии бүд­дьүөт эйгэтигэр биир кэлим компен­сационнай уонна эбилик төлөбүрдэр кээмэйдэрин быһаарыаҕа. Ол эрээри эрэгийиэннэр бэйэлэрин эбилик төлөбүр­дэрин киллэрэр бырааптаныахтара.

Санатар буоллахха, РФ Бырабыыта­лыстыбата мэдиссиинэ үлэһиттэригэр эрэ хамнастарыгар саҥа ирдэбили киллэрэр былааннаах этэ.  Онтон итинтэн сиэттэрэн, бүддьүөт эйгэтин атын салааларыгар хамнас кээмэйин   уларытарга быһаарбыттара. 
Эрдэ этэн аһарбыппыт курдук,  уларыйыыга  бастакы уочаратынан миэдиктэр  хапсаллар.  Бырабыыталыстыба кинилэр хамнастарын суоттааһыҥҥа туһаныллыахтаах ирдэбиллэри бигэргэтэр уураах бырайыагын хайыы-үйэ оҥордо. Докумуоҥҥа суруллубутунан, эрэгийиэннэр бары тэрилтэлэригэр дуоһунас акылаатын кээмэйэ биир кэлим  ирдэбилинэн олохтонуохтаах.  Ону тэҥэ бигэргэммит ирдэбилинэн быраастар, фельдшердэр, сиэстэрэлэр хамнастара  кыччыа суохтаах. Саҥа ирдэбилинэн хамнаһы ааҕыы 2021 сыл тохсунньу 1 күнүттэн олоххо киирэр. 

Эксперимент дуу, сөптөөх  көҕүлээһин дуу?

Исписэлиистэр этэллэринэн, дойду үрдүнэн үлэлээх нэһилиэнньэ  дьадайан эрэр. Манна «базовай дуоһунастаах акылааттар» суохтара сүрүн төрүөтүнэн буолар диэн быһаараллар.  Санатар буоллахха, 2011 сыллаахха биир тарыып сеткатын (ЕТС) суох оҥорбуттарын кэннэ саҥа базовай дуоһунастар акылааттарын киллэриэхтээхтэр этэ. Ол гынан баран,  ити баччааҥҥа диэри оҥоһуллубатах. Дьиҥэр, 2012 сылга РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан, РФ Үлэҕэ министиэристибэтэ үлэһиттэр идэлэрин бөлөҕүнэн базовай акылаат төһө буолуохтааҕын ырытан оҥоруохтаах уонна онно сөптөөх этиилэри  киллэриэхтээх эбит.  Судургутук өйдүүр буоллахха,  биир тарыып сеткатын көтүрбүттэр уонна, этэргэ дылы, умнууга хаалбыт.

 РФ Бырабыыталыстыбата базовай дуоһунастар акылааттарын анаабатаҕын үрдүнэн  исписэлиистэргэ хамнас  төлөнө турар.  Икки ньыманан эрэ  төлөнүөн сөп.  Эрэгийиэннэр былаастара, кинилэр боломуочуйалара буолбатаҕын үрдүнэн, хамнаһы сокуоннайа суох аныыллар  эбэтэр  үлэ төлөбүрүн систиэмэтин холобуругар олоҕуран ылыналлар. РФ Үлэҕэ министиэристибэтин быһаарыытынан, эрэгийиэннэр былаастара «үлэ төлөбүрүн систиэмэтин холобура» диэн ааттаах докумуону бигэргэтэн ылыннахтарына, ол сокуонунан мэктиэлэнэр. Ити курдук халлаантан ылыллыбыт 10 тыһ. солк. базовай дуоһунас акылаатынан ааҕан төлүү сылдьаллар.  Хамнас  акылаатын итинник ааҕыы   аан дойду билиҥҥи быраактыкатыгар ханан да эппиэттээбэт.   Хамнаһы  саҥаттан ааҕар докумуоннар чунуобунньуктар хосторун  хас да сылы быһа  кэрийэ сылдьыбатыгар эрэниэххэйиҥ. Бюрократия миэлиҥсэтигэр киирэн умнууга хаалбата буоллар.  Ол эрээри, РФ Бырабыыталыстыбатын  Бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин мэдиссиинэ үлэһиттэрин хамнастарын  2021 сыл тохсунньу 1 күнүттэн саҥаттан ааҕан төлүөхпүт диэн эрэннэрбитэ. Кэтээн көрүөхпүт.

Василий ПРОКОПЬЕВ