Ыам ыйын 25 күнүгэр Япония премьер-миниистирэ Синдзо Абэ дойдуга муус устарга киллэриллибит ыксаллаах быһыы-майгы режимин тохтотор туһунан иһитиннэрдэ. Ол эрээри ити режиминэн улахан хааччахтар көрүллүбэтэхтэр – рестораннартан саҕалаан парикмахерскайдарга диэри араас тэрилтэлэр үлэлии турбуттара, оттон дьон хамсааһына хааччахтамматаҕа, диэн Bloomberg иһитиннэрэр агентство суруйар. Арыыга олорор судаарыстыба сиригэр-уотугар олохтоохтор кэлиилэрин-барыыларын кэтээн көрүү суоҕа. Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын баһылыга Тедрос Аданом Гебрейесус маассабай тестээһиҥҥэ ыҥырбытын үрдүнэн Япония былаастара нэһилиэнньэ 0,2% эрэ тест оҥорбуттар — бу сайдыылаах дойдулар ортолоругар биир саамай намыһах көрдөрүү.

Ол үрдүнэн Японияҕа күннэтэ ыарыыга сыстыбыт дьон ахсаана уонунан эрэ ааҕыллар буолбутун, Токиоҕа хас да күн устатыгар уонтан аҕыйах түгэн бэлиэтэммитин Bloomberg иһитиннэрдэ. Джонс Хопкинс Университетын дааннайдарынан, пандемия кэмин тухары Японияҕа коронавирус 16 550 түгэнэ булуллубут, оттон киһи өлүүтүн уопсай ахсаана 820 тэҥнэспит. Ити «улахан сэттэ» дойдуларыгар саамай намыһах көрдөрүүнэн буоларын агентство бэлиэтиир.

Ситиһии 43 төрүөттээх

Япония тэҥнэбилгэ ыарыыны чэпчэки соҕустук аһарыыта дьүүллэһиини эрэйэр. Оттон, дьиҥэр, ыарыы бастакы көрдүгэнигэр, Кытайга, чугаһа, саастаах дьоно элбэҕэ дойдуга балачча кутталы үөскэтэрэ. Ол эрээри итини дьүүллэһиигэ кыттааччылар дойдуга «кытаанах сценарий» олоххо киирбэтэҕин соҕотох төрүөтэ суоҕун, манна араас чахчылар оруоллаахтарын этэллэр.

«Киһи өлүүтүн көрдөрүүлэрин көрөөт да, Япония ситиһиилээх буолла диэн этиэххэ сөп», — диир Васэда Университетын профессора Микихито Танака. Кини ол төрүөтүн экспердэр  даҕаны билбэттэрин эбэн эттэ.

Сонуну тарҕатар ситимнэргэ ахтыллар сабаҕалааһыннарынан сирдэттэххэ, бүтүн 43 төрүөтү булан ылыахха сөп: маасканы кэтии култуурата уруккуттан баарыттан, японецтар уойарга сыһыаннара суоҕуттан саҕалаан оскуолалары балачча эрдэ саппыт быһаарыыларыгар диэри. Итиннэ саамай дьикти сабаҕалааһын кытта баар — атын тыллаах дьоҥҥо тэҥнээтэххэ, японскай тылынан саҥарааччылар кэпсэтиигэ вируһунан сутуллубут аҕыйах хааппыланы таһаараллар диэн.

Bloomberg ыйыппыт экспердэрэ эмиэ араас санааны этэллэр. Япония вируһу утары ыытар политикатын атын дойдуларга хайдах туһаныахха сөбүн туһунан ким даҕаны быһаарар кыаҕа суох эбит.

Медицинскэй үлэһиттэр харабылга мэлдьи тураллар

Bloomberg бэлиэтииринэн, ыалдьыбыт дьон ахсаана үрдээбитигэр эрдэтинэ маассабайдык хоруйдаабыттара быһаарыылаах суолталаммыт. Тохсунньуга аан бастаан коронавирус көстүбүтүгэр, ыалдьыбыт дьон сибээстэрин кэтээн көрүү ньыматын экспердэр үрдүктүк сыаналаатылар.  Ол курдук, Японияҕа доруобуйа харыстабылын уопсастыбаннай кииннэрэ үлэлээбиттэрэ ырааппыт. Ыарыыга сыстыбыт дьон сибээстэрин кэтээн көрүүгэ уопуттаах 50000 медицинскэй үлэһит аҥаарыттан ордуга өссө 2018 сыллаахха ити кииннэргэ үлэлиирэ. Көннөрү кэмҥэ кинилэр грипп уонна сэллик ыарыылара тарҕаныытын кэтээн көрөллөр эбит.

«АиФ» суруйбутунан, дойдуга больничнай ылбаттар, онон киһи ыарыйдаҕына даҕаны, үлэтигэр сылдьар эбээһинэстээх эбит. Бырабыыталыстыба медицинскэй мааскаларынан уонна антисептиктарынан үспүкүлээннээһини таһаарбатах – кинилэр аптекаҕа сөптөөх ахсаанынан атыыламмыттар, ардыгар уулуссаҕа босхо да түҥэппиттэр. Японецтар чэбэрдэрэ эмиэ көмөлөспүтэ биллэр. Токиоҕа тротуардарын мэлдьи кылбаччы сууйаллар эбит, кыра да бөх суох. Дьон уулуссаттан киирээт да илиилэрин, сирэйдэрин сууна охсоллор.

Биллэн турар, улахан суолталааҕынан Японияҕа медицина хаачыстыбата буолар. Аан дойдуга саамай уһун үйэлээхтэр манна олороллор – ортотунан 84 сыл. Сыллата дойду гражданнара судаарыстыба суотугар булгуччулаах профилактическай көрүүнү бараллар, 65-тэн үөһэ саастаахтарга пневмонияны утары пневмококковай вакцинаны оҥороллор эбит. Бырабыыталыстыба үбүлээһининэн медицинскэй страхование системата бары кырдьаҕас дьоҥҥо, кими да көтүппэккэ, тарҕанар. Киһи бэйэтин баҕатынан мэлдьи кэтээн көрөр бырааһы талар кыахтаах. Арыый эдэр дьоҥҥо быраас өҥөтө төлөбүрдээх, ол эрээри кинилэр эмтэниигэ ороскуоттарын 70% судаарыстыба толуйар. Медицинаҕа национальнай дохуот 6% ыытыллар эбит. Россияҕа ити сыалга 2,7% ананар. Өссө XX үйэ 90-с сылларыгар Японияҕа балтараа мөлүйүөн балыыһа куойката, 333 000 медсестра, массажка уонна акупунктураҕа 200 000 исписэлиис баара ааҕыллыбыт. Чуолаан, ити иһин коронавируска сутуллубут дьон үчүгэй көрүүнү-истиини ылбыттар уонна гостиница курдук бокстарга толору изоляцияҕа сыппыттар, диэн «АиФ» суруйар.

Ыам ыйын 27 к. туругунан сутуллуу

16 623+42

Үтүөрүү

13 810+198

Киһи өлүүтэ
846+16

Лайнерга ыарыһахтары кытта үлэ уопута

Япония Diamond Princess круиз лайнерыгар ыарыыга сыстыбыттары кытта үлэлииргэ күһэллибитин кэннэ, кинилэр коронавируһу кытта охсуһууларын ньымаларыгар уопсастыбаннас аан бастаан болҕомтотун хатаабыта. Хараабыл маршрутун бүтэһик миэстэтинэн Йокогама порт буолуохтаах этэ, ол эрээри коронавирустан сылтаан ити хараабыл 3700 кэриҥэ пассажирга уонна экипаж чилиэннэригэр «түрмэҕэ» кубулуйбута.

Эрдэ саҕаламмыт лайнер историята Япония исписэлиистэригэр вирус хайдах тарҕанарын туһунан сыаналаах сибидиэнньэлэри биэрбитэ итиэннэ уопсастыба өйүгэр-санаатыгар куттал үөскээбитин бигэргэппитэ.

«Японияҕа ити дьиэҥ таһыгар умайа турар массыынаҕа холооннооҕо», — диэн бэлиэтээтэ Васэда Университетын профессора Танака.

Үс быраабыла

Хара ааныттан экспердэр нэһилиэнньэҕэ үс суолтан туора туттуналларыгар сүбэлээбиттэр: сабыылаах эйгэттэн, дьон элбэхтик мустар сириттэн уонна ыкса чугасаһартан. Маныаха дьону барытын дьиэҕэ олордуу суох эбит. «Социальнай дистанция үлэлиир кыахтаах, ол эрээри сөптөөх социальнай олох салҕанарыгар кыах биэрбэт», — диир Хоккайдо Университетын профессора Судзуки. Кини үс быраабыла көдьүүстээх буолбутун этэр.

Экономикаҕа содуллар уонна иккис долгун

Бу дойдуга дьон доруобуйатыгар мөлтөх содуллар, баҕар,  улаханнык тахсыбатахтарын да иһин, дойду экономикаҕа ыарахаттары тумнубатах. 2015 сылтан аан бастаан  быйылгы сыл бастакы үс ыйыгар Япония экономикатын үүнүүтэ бытаарбыт.

Дойду бэйэтин кыраныыссаларын саппытын кэннэ, муус устарга туристар ахсааннара 99,9% түспүт. Ити индустрия сайдыытын туормастаабыт.

Ыксаллаах быһыы-майгы режимэ түмүктэммитин да кэннэ олох урукку хаатыгар төннүө суоҕа диэн олохтоох былаастар сэрэтэллэр. Оттон иккис долгун кэллэҕинэ, аан дойдуга саамай кырдьаҕас нэһилиэнньэлээх Японияҕа куттал үрдүк буолуоҕа диэн, онно олорон биэрбэккэ бэлэмнэнэргэ сүбэлииллэр.