Киһи килбиэннээҕэ

 Зоя Гуляева, 95 саастаах тыыл бэтэрээнэ:  «Эйэҕэс майгылаах, көрдөөх-нардаах буолан, дьону бэйэтигэр сыһыарара, тардара…».      

Февронья Левина, 89 саастаах тыыл бэтэрээнэ: «Бэрт майгылаах, үтүө суобастаах киһи этэ. Кинини дьон-сэргэ умнубат…».                                            

Анна Васильева, СӨ үтүөлээх учуутала: «Чахчы да, Т.Сметанин чаҕыл гынан ааспыт кылгас үйэтин аһары да таһаарыылаахтык дьаһанан олорбут, айбыт эбит”.

Яков Сметанин: «Үлэни сатаан тэрийэрэ, үтүө суобаһынан, чиэһинэйинэн, майгы-сигили, өй-санаа өттүнэн, ырааһынан, дьулуурунан дьоҥҥо-сэргэҕэ сөбүлэтэрэ, таптатара».

Суруйааччы

Күннүк Уурастыырап, норуодунай поэт: «Саха алыптаах уус-уран тылын баһыйа тутан суруйбут, саха литературатыгар бэлиэ миэстэни хаалларбыт суруйааччы. Кини үгүс геройдарын тыллара-өстөрө номоххо киирдилэр».

Сергей Васильев-Борогонскай, суруйааччы: «Норуот айымньытын истиҥник таптаан, дириҥник сыаналаан үөрэтэр, олоҕу билэ сатыыр ыччаттан биирдэстэрэ этэ».

 Софрон Данилов, норуодунай суруйааччы: «Сылтан сыллар солбуллан, саҥаттан саҥа көлүөнэлэр кэлэн иһиэхтэрэ. Ол дьон илиилэриттэн хайаан да арахсыахтара суоҕа -- Тимофей Сметанин кинигэлэрэ».

Оҕо суруйааччыта

Тамара Петрова, профессор: «Оскуола оҕото урут саамай таптаан ааҕар кинигэтэ «Мэхээлэчээн булчут» буолара. Ааптар оччотооҕу оҕо быһыытын-майгытын уот харахха суруйбут. Дьиэ таһыгар тиргэлээн-туһахтаан, кустаан-куобахтаан, булчут буола улаатара, саха буола сайдара».

Буойун-поэт

  Иван Петров, доҕopo: «Тима «Саллаат сүрэҕэ» диэн фроннааҕы хоһооннорун хомуурунньуга тахсыаҕыттан ылата икки сыл иһигэр, үөрэнэ-үөрэнэ, «Егор Чээрин» сэһэнин, «Лоокуут уонна Ньургуһун» драманы, онтон да атын айымньылары биэртэлээн, норуокка киэҥник биллэн, улаханнык биһирэммитэ».

Николай Николаев, фроннааҕы доҕоро: «Сэриигэ быыс буолла да, хоһоон суруйара, бүк тутуллубут тэтэрээккэ боростуой харандааһынан суруйара».

Иван Рожин: «Саллаат сүрэҕэ» кинигэтин барытын кэриэтэ Өлүөнэҕэ иһэн айбыта. «Саллаат сүрэҕэ» хомуурунньуга 1945 сыллаахха тахсыбыта».

Драматург

Дмитрий Ходулов, норуодунай артыыс: «Кини төрөөбүт дойдутун, норуотун таптыыр, өрүүтүн үтүөҕэ баҕарар, инники диэки дьулуһар, кэскилгэ эрэнэр, онон эрэ оргуйа төлөннүрэр киһи этэ. Ити кэрэ-бэлиэ хаачыстыбата кини бары айбыт айымньыларыгар да биллэр».

 Ирина Максимова, САССР үтүөлээх артыыһа: «Тимофей Сметанин Ньургуһун уобараһыттан ордук балачча толорутук чочуллан айыллыбыт уобараһы көрө иликпин».

Кэргэнэ М.Г. Тарасова: «Аҕабыт айан-суруйан кэбиспитин умнуллубат кэриэһин курдук саныыбын, сахабыт тыла сайдар кэскиллэниэн баҕарабын».

Публицист

 П.Н. Репин, Кэбээйитээҕи кыраайы үөрэтэр мусуой дириэктэрэ: «Т.Е. Сметанин холкуос олоҕуттан уочаркалары («Михаил Федорович сэрии кэнниттэн», «Лена хочотугар», «Хачыкаакка», «Колхоз ууһа») суруйталаабыта. Ити айымньыларыгар оччотооҕу тыа сирин олоҕун саамай тыын боппуруостарын ылан көрдөрбүтэ».

Булчут

  Иван Петров: «Оччотооҕуга саас биһиги күөллэрбитигэр кус толору мустара. Улахан оҕолор бары сааланарбыт. Биирдэ Тима, оскуолатыгар кэлэн иһэн, аҕатын туурка саатынан тыһылаах атыыр икки чыркымайы биирдэ ытан ылбыта».

  Ксенофонт Левин, доҕоpo: «1931 сыллаахха күһүөрү сайын Тималыын кус оҕолуу барбыппыт. Кини сааланар быраабы ылан, туурка саалааҕа. Ити күн биһиги Чомчуһаҕынан, Нуучча Булуҥунан, Буурҕа көлүйэтинэн сылдьыбыппыт. Тима саалаах буолан, наар ытара, оттон миэхэ дэҥ кэриэтэ ыттарара».

Уруһуйдьут

Петр Сметанин, бииргэ төрөөбүт быраата: «Түмэппий айылҕаттан уруһуйдуур талааннааҕа. Потребкооперация техникумугар үөрэнэ сылдьан, куорат оформлениетыгар кыттыбыта. Кини боростуой киистэнэн уруһуйдаабыт мэтириэттэрин оскуолаҕа киирдэхпинэ көрөрүм».

Николай Николаев: «Сэриигэ уолаттар Тимофейга бэйэлэрин уруһуйдата-уруһуйдата, билсэр кыргыттарыгар ыыталлара (оччотооҕуга чааска ким да хаартыскаҕа түһэрбэтэтэ)».

Дмитрий Таас, суруйааччы: «Разведкаҕа кинини инники былааны уруһуйдаан устарга анаабыттара...»

Мусукаан

Февронья Степановна Олесова (Сметанина), эдьиийэ: «Тима сатаабатаҕа диэн суоҕа буолуо. Кини үҥкүүлүүрэ, ыллыыра, ону тэҥэ балалайкаҕа олус үчүгэйдик оонньуура».

Артыыс

Иван Петров, доҕopo: «Төрдүскэ Г.И. Егоров-Биилин диэн учуутал үөрэтэ сылдьыбыта. Тима хоһоон ааҕааччы, көрүдьүөһү кэпсээн, дьону күллэрээччи буолара. «Күкүр Уус» драматтан Түптүр Хара уобараһын толорбутун оҕонньоттор умнубаттар.

Ф.С. Олесова (Сметанина): «Оскуола сыанатыгар кини бастыҥ артыыс. «Ини-бии», «Күкүр Уус», о.д.а. пьесаларга оонньообута билиҥҥэ диэри умнуллубат».

   Уол оҕону иитиигэ

 Эр киһи аҕыс кырыылааҕа Тимофей Сметанин айымньыларыгар уол оҕо олоххо аналын туһунан суруйар.

Былыр-былыргыттан кырдьаҕаһы ытыктыыр үтүө үгэс баар. Кырдьаҕас киһи эдэр дьон күүстээх тапталыгар сүбэ-ама биэрэн, олох оҥостоллоругар алгыс этэрин Т.Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» драматыгар көрөбүт.

Уол оҕо ийэтин таптыыр, убаастыыр, ытыктыыр буоллаҕына, кыыска сыһыана эйэҕэс, амарах, болҕомтолоох буолар. Таптал киһи олоҕор улахан суолталааҕын уонна таптыыр сүрэх туохтааҕар да күүстээҕин «Лоокуут уонна Ньургуһун» драманы ааҕан билэбит.

Саха киһитэ үлэни үрдүктүк тутар. Үлэнэн аһыыр аскын-таҥаскын булунаҕын. «Көрсүһүөхпүт» сэһэнигэр хоту артыал булчут дьонун үлэтин-хамнаһын, үлэһиттэрин туһунан кэпсэнэр. Онон, уол оҕо аһы-таҥаһы булааччы, дьиэ хаһаайына, иитээччитэ буола үүнэригэр бу айымньылар эмиэ улахан суолталаахтар.

Саха эр киһитин саамай былыргы ас-таҥас булар, үлэ курдук дьарыга бултааһын буолар. Суруйааччы «Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрин» ааҕан, кыра саастаах уол оҕо булт абылаҥар ылларыыта ордук күүһүрүөн сөп. Былыргы өбүгэбит айылҕаны, көтөрү-сүүрэри бэркэ харыстаан бултуура. Ол курдук, «Лоокуут уонна Ньургуһун» драмаҕа Лоокуут икки кыыл табаттан биирдэстэрин өлөрүөн санаата буолбат. Ити курдук, уол оҕо өбүгэтин үгэһин ылынан, айылҕаны, көтөрү-сүүрэри харыстаан бултуохтаах, бэйэтигэр эрэллээх, хорсун, сүрэхтээх буолуохтаах.

«Егор Чээрин» сэһэҥҥэ Чээрин: “Сэрии диэн үлэ эбит ээ. Ким күүстээх, ким үлэҕэ кыайыылаах -- ол үчүгэй саллаат. Оҕо эрдэхтэн үлэлии үөрэниэххэ баар эбит”, -- диэн санаата олус сөптөөх. Ааптар Чээрин үтүө майгытын, хорсун сүрэҕин сэргэ сэһэҥҥэ саха саллаата кыраҕы харахтааҕа, тулуура, дьулуура, үлэһитэ уол оҕоҕо холобур буолуон сөп.

 Чээрин Гурьяновтыын доҕордоһуута уол оҕо атын омук дьонугар истиҥ доҕордуу сыһыанын  көрдөрөр.

Саха киһитэ  Ийэ дойдутугар уһулуччу бэриниилээх патриот, дойдутун аатын үрдүктүк тутар, түһэн биэрбэт. Онон уол оҕо Ийэ дойдутугар бэриниилээх буолуохтааҕын суруйааччы сэрии кэминээҕи поэзиятыттан, айымньыларыттан холобурдуохха сөп.

 Уол оҕо кыра эрдэҕиттэн аһыныгас, атаҕастаммыты көмүскэһэргэ, дурда-хахха буоларга аналын өйдүөхтээх. «Лена долгуннара» кэпсээнигэр эдэр саха уола Өлүөнэ өрүскэ киирэн туран, маннык тыллары саҥарар: “...Бу сылларга мин өйдөөтүм олох сыанатын... Бу олох элбэх сыаналаах, күндү олох...”.

 Уол оҕо доҕордоһууну үрдүктүк тутар. Элбэх доҕордоох киһи күүстээх, бөҕөх, эрэллээх буолар. Доҕордоһуу бииргэ түмсүүгэ, сомоҕолоһууга тиэрдэр. Т.Е. Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» драматыгар эдэр ыччаттар бары биир санаалаахтар, үтүөнү, кэрэни түстүүллэр.

Билиҥҥи киһи олоххо аналын толорон, киһилии сиэрин-майгытын сүтэрбэккэ, үөрэхтэнэн, үлэлээн-хамсаан, ыал буолан, оҕолонон-урууланан, дьоллоохтук олорорго дьулуһуохтаах. Олох киһиэхэ биирдэ бэриллэрин, олох сыанатын уонна олох күндүтүн өйдүөхтээх. 

                                                               Сережа Семенов, Х ”б” кылаас,

Кэбээйи.