Биһиги мөлүйүөнү арыый кыайбат өрөспүүбүлүкэбит тыатын сиригэр, статистика сыыппаратыгар сигэннэххэ, нэһилиэнньэ үстэн биирэ олорор. Баччалаах дьону-сэргэни сүрүн хамсатар күүһүнэн дьахталлар буолаллар. Сопхуостар эстиэхтэриттэн тыа сиригэр дьахталлар “былааһы ыллылар”. Оскуолаҕа тиий, кулуупка киир, хонтуораҕа сырыт – дьахтар аймах толору. Оттон ким хамнастаах – ол хотун-тойон үйэтигэр олоробут. Тыа хаһаайыстыбатын ылан көрдөххө, улахан тэрээһиннээх хаһаайыстыбалары эбэтэр бааһынай хаһаайыстыбалары салайар дьахтар элбэх. Ол гынан баран, бүгүн эһиэхэ үлэ киһитин, хоһуун дьахтары билиһиннэрэр баҕалаахпын. Кини – Мария Реворьевна Чугунова, Мэҥэ Хаҥаласка “Хорообут” ХЭУо чулуу ыанньыксыта.

Мария орто оскуола кэнниттэн 1991 сыллаахха дойдутугар Намҥа “Хатыҥ Арыы” сопхуоска ыанньыксыттыы тахсыбыта. “Хорообут” хаһаайыстыбаҕа 2006 сыллаахтан үлэлиир. Үлэһит киһи ханна баҕарар сирдэрбэт. Хаһаайыстыба салалтата Мария Реворьевнаны биир тутаах үлэһит быһыытынан үрдүктүк сыаналыыр, бииргэ үлэлиир дьүөгэлэрэ кининэн киэн тутталлар, холобур оҥостоллор. Ыанньыксыт Мария Чугунова 31 ынахтааҕыттан 2019 сыл түмүгүнэн хас биирдии ынаҕыттан 2888 киилэ үүтү ыан, сыллааҕы былаанын 107 бырыһыан толорбута. Быйыл даҕаны үрдүк көрдөрүүгэ суоттана сылдьар.

Хаһаайыстыбатыттан, нэһилиэгиттэн, улууһуттан элбэх махтал-хайҕал суруктардаах, быһата, таһаарыылаах үлэтинэн “былааһы ылбыт” Мария Реворьевна дьиэтигэр-уотугар түбүгэ-садьыга эмиэ баһаам. Кини – улахан дьиэ кэргэн далбар хотуна. Кэргэнэ Иван Иванович Чугуновтуун түөрт оҕону төрөтөн-иитэн, нэһилиэк биир быр-бааччы олохтоох-дьаһахтаах ыалын ахсааныгар сылдьаллар. Улахан кыыстара ХИФУ-га устудьуоннуур, кыралара оскуолаҕа үөрэнэллэр. Чугуновтар хаһаайыстыба, оскуола уонна нэһилиэк уопсастыбаннай олохторун тэҥҥэ дьүөрэлээн, мэлдьи көхтөөхтүк кытталлар.