Чахчыта да, сэриигэ сылдьыбыт, тыылга үлэлээбит, төрөөбүт дойдубут туһугар кылааттарын киллэрбит дьоммутун билии, кинилэр ааттарын үйэтитии, сырдык мөссүөннэригэр сүгүрүйүү дьиэ кэргэн иһиттэн саҕаланар. Оҕо төрдүн-ууһун үөрэтэн, кимтэн кииннээҕин, хантан хааннааҕын хасыһан, аҕа көлүөнэҕэ ытыктабыллаах буолар. Эбэлэрин-эһэлэрин ийэ дойду көмүскэлигэр дьоруойдуу быһыыларын, холкуоска сыралаах үлэлэрин  сырдатар ахтыылары ааҕан, оччотооҕу кэм хаартыскаларын көрөн, удьуор утумнарын төрүччү гынан оҥорон, көлүөнэ ситимин олохтууллар, ааспыт кэм аартыктарын арыйаллар, бу дьоллоох олох төһөлөөх сиэртибэнэн кэлбитин өйдүүллэр уонна махтана саныыллар.

    Ити үлэни барытын сүрүннүүр “Иитии кыһата” диэн түмэли бу үөрэх дьылыгар саҥардан, киэҥ-куоҥ саалаҕа аһыллар үөрүүлээх түгэнэ Саха гимназиятыгар буолан ааста.

Мусуойу 2005 сыллаахха кылаас биир муннугар Татьяна Артамоновна Скрябина төрүттээбитэ. Ол муннук сыыйа улаатан-кэҥээн, 2009 сыллаахха оскуолатааҕы мусуой буоларын туоһулуур сибидиэтэлистибэнэн бигэргэммитэ.

 Саҥа “уйаламмыт” түмэли аны мантан ыла саха тылын учуутала Анжелика Алексеевна Антонова көрүө-истиэ, салайан үлэлэтиэ.

--Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу, Кэриэстэбил уонна Албан аат, итиэннэ Төрүччү сылларынан мусуойбут экспонаттарын байыттыбыт. Оҕолор эһэлэрэ-эбэлэрэ олорон ааспыт олохторун биллиннэр диэн, эргэ маллары мунньан саҕалаатыбыт. Билиҥҥитэ учууталлар радиола, чымадаан, иистэнэр массыына, о.д.а аҕалан, көрдөрүүгэ уурдулар.

Кыайыы 75 сыла хас биирдии оҕо өйүгэр-санаатыгар хатанан хааларын, туох эрэ саҥаны саҕарын, Аҕа дойду Улуу сэриитин туһунан өйдөбүллэрин дириҥэтэрин туһуттан, быйыл үлэбитин сэрии ырыаларын үөрэтиигэ туһаайдыбыт. Ол курдук, “Кыайыыга кынаттаабыт ырыалар” диэн ырыанньыгы кылаастар илиинэн суруйан оҥордулар. Барыта 75-тии ырыа киирдэ. Ону төрөппүттэрин, учууталларын кытта ыллаатылар. Бу бырайыак үөскээбит төрүөтэ диэн, бастатан туран, аныгы оҕолор сэрии ырыаларын билбэттэриттэн. СӨ норуодунай артыыһа Александр Самсоновы ыҥыран ыалдьыттата сылдьыбыппыт. Сэрии сылларын ырыаларын толорбута. Хомойуох иһин, биһиги үөрэнээччилэрбит тэҥҥэ ыллаһар кыахтара суоҕа. Ол иһин быйыл олох дьаныһан туран, сэрии ырыаларын үөрэтэллэрин ситистибит. Төһөлөөх ыар сыллар, харах уулаах кэмнэр кэлэн ааспыттарын, сэрии алдьархайын-иэдээнин, норуот хорсун быһыытын, төрөөбүт дойдуга бэриниитин ырыа матыыбыттан, тылларыттан өйдөөтүлэр. Маныаха ырыанньыгы оҥорууга холобур быһыытынан биһиги мусуойбут экспонатын, гимназиябыт дириэктэрэ Валентина Васильевна Софронеева аҕата, сэрии кыттыылааҕа  Василий  Титович Ильин ырыанньыгын көрдөрбүппүт. Бу тэтэрээккэ сэрии кэмин ырыалара үксэ баар, тэбис-тэҥ кэчигирээбит буочарынан сурулла-тиһиллэ сылдьаллар, -- диэн кэпсиир Анжелика Алексеевна.

Түмэл биир ураты экспоната – 4 атахтаах чороон. Маннык чороону эһиги ханна эмэ көрбүккүт дуо?

--Былырыын 2019 сыл алтынньытыгар Германияттан партнербут Матиас Бурхард кэлэ сылдьыбыта. Кинини кэрэ-бэлиэ сирдэринэн дьаарбаттыбыт. Үчүгэй баҕайы суоппарга түбэспиппит. Ол киһи омук ыалдьыппытын олус сэҥээрбитэ уонна: “Мин Матиаска бэлэх оҥоруохпун баҕарбын”, -- диэбитэ. Эппит тылыгар туран, Матиас көтөөрү турдаҕына, аэропорка кэлэн, туох эрэ суулааҕы туттаран кэбиспитэ. Арыйан көрбүппүт – 4 атахтаах чороон. Мин олус дьиибэргээбитим, ол эрээри ыксала бэрт буолан, соннук ыытан кэбиспитим. Ол гынан баран, өйбүттэн төрүт ити чороон тахсыбатаҕа. Үс атахтааҕы, биир атахтааҕы билэбин, оттон түөрт атахтааҕы бастакыбын көрөбүн. Санаам буолбакка, Матиастан төттөрү илдьэ кэлэригэр көрдөспүтүм. Онуоха кини: “Ол иһин, хайдах эрэ, Сахатын сирин ахтар курдук”, -- диэбитэ. Бу кулун тутарга кэлэригэр аҕалбыта. Ити курдук дьикти-дьиибэ чороон ыраах Гамбург куораттан Саха гимназиятыгар төннөн кэллэ. Кини устуоруйата, дьиктитэ манна туран арыллыа, билэр дьон номоҕун сэһэргиэхтэрэ диэн эрэнэбин, -- диир гимназия дириэктэрэ Валентина Васильевна Софронеева.

Ити курдук хас биирдии экспоната кэрэхсэбиллээх кэпсээннээх “Иитии кыһата” түмэл аана хаһан да сабыллыбакка, өрүү сэҥээрэр көрөөччүлээх, сэргиир истээччилээх буоллун. Кырдьыга да, ааспытын билбэт киһи сарсыҥҥыта суох. Онон Саха гимназията эмиэ биир бэртээхэй бырайыага ситиһиилээх буоллун!