Ити гынан баран, саха ааҕааччылара хамсык кэмигэр дьиэҕэ хаайтаран олорон, хаһыат-сурунаал ааҕа саатыыр сырдык санаалаахтара үөрдэр. Ол курдук, «Кыым» хаһыат 2021 сыл бастакы аҥаарыгар 11557 сурутааччыланан, былырыыҥҥы туһааннаах көрдөрүүтүн 8 бырыһыанынан куоһарда. «Саха сирэ» хаһыат 1678 (былырыын баччаҕа 1473) сурутааччылаах. «Аар тайҕа» хаһыат былырыыҥҥытын тута сылдьар (1515). Сурунааллартан «Байанай» 1109 (былырыыҥҥы таһымтан 98,49%), «Байдам» 1774 (92,06%), «Күрүлгэн» 1507 (94,48%). «Далбар хотун» 1219 (95,25%), «Чолбон» 628 (84,52%) сурутааччыланнылар. Онон, саба быраҕан көрдөххө, билиҥҥи хамсык аргыстаах уустук кэмҥэ ортоһуор соҕус, онуоха-маныаха диэри оттон-мастан тутуһан олоруохха сөп.

Ааҕааччыга эрэ суоттанабыт

Итинник этэр «Туймаада» хаһыат эрэ­дээктэрэ Александр Яковлев. Хаһыат 2021 сыл бастакы аҥаарыгар 2335 сурутааччыланна. Былырыыҥҥы туһааннаах кэми кытта тэҥ­нээтэххэ, кыра эбиллиилээх (101,57%). Ма­ны таһынан биир итиччэ ахсааннааҕы розничнай атыыга анаан таһаарар. «Биһиги сурутууттан уонна атыыттан киирэр эрэ үбүнэн олоробут, — диир Александр Петрович. – Ким даҕаны сирэйин-хараҕын кэтээбэппит. Дьон санаатын суруйарын таһаарабыт. Кими даҕаны эккирэтиспэппит, сакаастаһан суруйтарбаппыт, «эйиэнэ сүөргү, онон таһаарбаппыт» диэн хааччахтаабаппыт. Ааҕааччы баарын тухары хаһыаты оҥорон таһаарыахпыт».

Үп — кэмчи, бэчээт — ыарахан

«Эхо столицы» хаһыат эрэдээксийэтэ МУТ иһинэн үс хаһыат тахсар: «Эхо столицы», «Киин куорат» уонна «Эхо официально». МУТ дириэктэрин э.т. Галина Новикова билигин хаһыат нууччалыы уонна сахалыы таһаарыыларын 2-лии тыһ. ахсаанынан бэчээттэтэллэрин этэр. «Бүддьүөппүт кыра. Оттон «Якутия» медиа-холдинг бэчээттиир өҥөтө олус ыарахан, — диир дириэктэр. – Ол иһин халтай ороскуоту таһаарымаары, нууччалыытын 2 тыһ. диэри аҕыйаттыбыт, урут муҥутаан тираһа 16 тыһ. тиийэ сылдьыбыта. Дьон аанньа аахпат буолла. «Дьокуускай куорат салайааччылара өйүүр буоланнар, «Киин куорат» хаһыаты уруккутун курдук 2 тыһ. ахсаанынан таһаара турабыт. Сахалыы атыыга үчүгэйдик барар».  

 «Бичик» кинигэ кыһата аны «Айар» диэн ааттанна

Тэрилтэ 1992 сыллаахха национальнай статуһу ылбыта, онтон ыла СӨ «Бичик» национальнай кинигэ кыһата диэн ааттанар буолбута. Биллэрин курдук, 2007 сыллаахха СӨ Бэрэсидьиэнин анал Ыйааҕынан кыһаҕа полиглот учуонай, саха гражданскай алпаабытын төрүттээбит Семен Андреевич Новгородов аата иҥэриллибитэ. Кини «Бастааҥы сурук-бичик» букубаарын аатыттан ылыллан, кыһа бэйэтин кэмигэр «Бичик» диэн ааттаммыта. Аны билигин кэлэктиип кэм-кэрдии ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн, саҥа технологиялар олоххо хото  киирэллэринэн, аныгы ааҕааччы көрдөбүлэ уларыйан иһэринэн, кыһаҕа бэчээттэнэр кинигэлэр дойду киэҥ ырыынагар тахсар буолбуттарынан сиэттэрэн, тэрилтэ саҥа ааты ылынна. Онон аны билигин саха кинигэтэ саҥа таһымҥа, киэҥ эйгэҕэ тахсыытын, сайдыытын кэрэһилиир С.А.Новгородов аатынан «Айар» национальнай кыһа диэн ааттанар буолуоҕа.

СӨ норуоттарын төрөөбүт төрүт тылларын уонна литератураларын, Арассыыйа хотугулуу-илиҥҥи норуоттарын үгэстэрин харыстыыр, сайыннарар национальнай кинигэ кыһатын сүрүн анала ребрендинг кэнниттэн өссө кэҥиэ. Араас омуктар түмсэн олорор улуу дойдуларыгар култуура уонна үгэстэр араастарын, утумнааһыны, тулалыыр эйгэни харыстааһыны, бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыллаах сыһыаны, өйөбүлү өрө тутан, ааптар уонна ааҕааччы икки ардыларыгар ордук итэҕэйсэр истиҥ сыһыаны күүһүрдэн, хас биирдии киһи тахсар кинигэҕэ, айымньыга бэйэтигэр туһалааҕы буларын, олоҕор туһанарын туһугар кыһаллан, кыһа араас тылынан таһаарыылары айан-тутан, бэчээттээн, кумааҕы да, электроннай да кинигэ көрүҥнэринэн киэҥ эйгэҕэ таһаарыа.

С.А.Новгородов аатынан национальнай кинигэ кыһата ребрендини саҕалаабытын туһунан тэрилтэ салайааччыта Август Васильевич Егоров маннык билиһиннэрдэ: 

— Кириисис кыһарыйан, олох укулаата уларыйан, ааҕыы үгэһэ мөлтөөбүтэ, нэһилиэнньэ атыылаһар кыаҕа намтаабыта кинигэ таһаарыытыгар эмиэ улаханнык оҕуста. Ол гынан баран, ханнык да харгыс кинигэни таһаарыы сайдарын намтаппат. Билиҥҥи кэмҥэ бэчээт, кинигэни таһаарыы үлэтин көрүҥэ өссө сайдан, аныгы технологиялар көмөлөрүнэн күүскэ уларыйан иһэр. Ребрендинг туһунан этэр буоллахха, биһиги бу быһаарыыны өр толкуйдаан, ымпыгын-чымпыгын ырытан баран ылынныбыт. Онон уларыйыы быстах эбэтэр ылбычча санааттан саҕаламмыт буолбатах. 

«Бичик» диэн аат саха ааҕааччыларыгар биллэр бренд буолбута, ону бары өйдүүбүт, үрдүктүк сыаналыыбыт. Устуоруйаттан көрдөххө, 1926 сыллаахха кыһа тэриллэн баран, араастаан ааттана сылдьыбыта: Саха сиринээҕи судаарыстыбаннай издательство (Якутгосиздат), Дьокуускайдааҕы кинигэ издательствота (Якутиздат) эҥин. Национальнай өй-санаа, суверенитет туругурбут кэмиттэн «Бичик» диэн суругу-бичиги бэлиэтиир дьоһун ааты ылынан таһаарыылаахтык үлэлээн-хамнаан кэлбиппит номнуо 27 сыл буолла. Бэйэбит олохтоох норуоттарбыт тылынан элбэх кинигэни, киэҥ ааҕааччыга аналлаах араас  бырайыактары оҥорон таһаардыбыт. «Бичик» диэн аат тустаах кэмигэр бэйэтин аналын толордо дии саныыбыт.

Дьон-сэргэ бары билэр аатын тоҕо уларыттылар диэн мунаарыахтарын сөп. Сайдыы баран иһэр, олох биир сиргэ турбат. Айар, суруйар, бэчээттиир хайысхабыт, тиэмэлэрбит кэм-кэрдии хаамыытынан кэҥээн, уларыйан иһэллэр. Ааҕааччыларбыт туохха наадыйалларын, тугу интэриэһиргииллэрин биһиги мэлдьи кэтээн көрөбүт, кичэйэн чинчийэбит. Кинилэр интэриэстэрэ, көрүүлэрэ, састааптара биллэ уларыйда, нуучча тылынан ааҕар киһи, ыччат, оҕо лаппа элбээтэ. Иккиһинэн, өрөспүүбүлүкэ иһигэр тарҕанар кинигэ ахсаана биллэ аҕыйаан, кинигэни тарҕатарга дойду киэҥ ырыынагар тахсарга күһэллэбит. Арассыыйа атын эрэгийиэннэригэр уонна өссө киэҥ эйгэҕэ таһаарар баҕалаахпыт. Арассыыйа таһымыгар тахсан биһирэбили, кэрэхсэбили ылбыт биирдиилээн бырайыактар билигин номнуо бааллар. Норуоттарбыт баай, ураты култуураларын, литератураларын, олохторун-дьаһахтарын, төрүт үгэстэрин, биллэр дьонун туһунан киэҥ ааҕааччыга билиһиннэриэ, биллэриэ этибит. 

Национальнай кыһа саҥа аатын болҕом­толоохтук, кыһаллан, өр толкуйдаан,  хас даҕаны барыйааннары көрөн баран «Айар» диэни таллыбыт. Бу тыл олоҕо «ай», «айыы» диэн. Биһиэхэ «айыы» диэн тыл сүрдээх улахан суолталаах, онтон «ай» — саҥаны, кэскиллээҕи, кэрэни саҕалыыр диэн өйдөбүллээх. «Айар» диэн тыл нууччалыы да, английскайдыы да иһиллиитэ эмиэ ордук. Биһиги тэрилтэбит аата уларыйбытыттан үлэбит ис хоһооно тосту уларыйар диэн буолбатах. Сахабыт, олохтоох хотугу омуктарбыт тылларын-өстөрүн, литератураларын, уус-уран айымньыларын сайыннарыыга, төрүт үгэспитин харыстыырга инникитин даҕаны таһаарыылаахтык үлэлэһиэхпит.

Сыл бастыҥ суруналыыстарыгар – Сойуус наҕараадалара 

Саха сирин Суруналыыстарын сойууһа Бэчээт күнүн көрсө күрэс түмүк­тэрин таһаарда. Кыайыылаахтарга наҕараадаларын тохсунньу 13 күнүгэр туттардылар. Хамсыгы утары бэйэни хааччахтаныы эрэсиимин тутуһан, быйыл Пресса баала ыытыллыбата, наҕараадаламмыт дьону эрэ Бэчээт дьиэтин медиа-киинигэр ыҥыран эҕэрдэлээтилэр.

 «Кыһыл көмүс бөрүө» бириэмийэни биһиги кэллиэгэбит, «Ил Түмэн» хаһыат суруналыыһа Аламжа Будаев ылла. Араадьыйа суруналыыстарыгар аналлаах «Кыһыл көмүс микрофон» бириэмийэни «Саха» НКИХ араадьыйанан биэриигэ дириэксийэтин эрэдээктэрэ Прокопий Хабаров тутта. Тэлэбиидэнньэ үлэһиттэригэр «Көмүс микрофону» «Саха» НКИХ Алданнааҕы филиалын шеф-эрэдээктэрэ Руслан Павлов ылла.

«Сыл дебюта» номинацияҕа «Саха» ГТРК «Сахам сирин сарсыардата» биэриитэ кыайда. «Сыл бастыҥ дизайна» ааты биһиги «Ил Түмэн» хаһыаппыт нууччалыы таһаарыытын таҥааччыта Николай Копылов ылла. «Сыл таһаарыыта» ааты Мэҥэ Хаҥалас улууһун «Эркээйи» хаһыатыгар анаатылар. «Көдьүүстээх суруйуу» ааты Уус Алдан улууһун «Мүрү саһарҕата» хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрэ Екатерина Захарова ылла.

«Бастыҥ уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнинэн» Маргарита Винокурова ааттанна. «Бастыҥ пресс-сулууспа» диэн Суруналыыстар сойуустарын анал бирииһинэн Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин информацияҕа, уопсастыбаннаһы кытта сибээскэ бөлөҕө (сал. Ксения Рахматуллина) наҕараадаланна. «Сыл медиаперсоната» аат «Саха сирэ» хаһыат саамай саастаах суруналыыһа Иван Ксенофонтовка иҥэрилиннэ. Биир идэлээхтэрбитин сыралаах үлэҕит сыаналаммытынан эҕэрдэлиибит!