Түгэнинэн туһанан, аҕыйах тылы кинилиин кэпсэттибит. Афганистаҥҥа Сэбиэскэй сэриилэр  1979 сыллаахха ахсынньыга киирбит буоллахтарына, У.Н.Алексеев батальона 1984 сыллаахха киирэн пограничнай завеса оҥорон, 4 ый кэриҥэ буулдьа, миинэ быыһынан сылдьыбыт. Батальон сүрүн сыалынан-соругунан  -- Пакистан-Иран кыраныыссатын сабан, Ирантан Афганистаҥна тиэрдэр Сульфагарскай аартык диэн былыр-былыргыттан караваннар суолларын бүөлээһин этэ.

-1979 сыллаахха Афганистаҥҥа сэрии саҕаламмытыгар,  ССРС-ка куттал суох буолуутун кэмитиэтин  бэрэссэдээтэлэ   Юрий Андропов пограничнай чаас офицердара бары бойубуой быраактыканы ааһыахтаахтарын туһунан  бирикээһэ тахсыбыта. Онтон аккаастанар туһунан өйгө да суоҕа, офицер аккаастаата да, этэргэ дылы, байыаннай сулууспата барыта күппүлүү барар буоллаҕа. Ити саҕанааҕы ыччат иитиллиитэ чыҥха атын этэн. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр аҕаларбыт, эһэлэрбит биһиги туспутугар  олохторун толук биэрэн туран сэриилэспиттэрин бары бэркэ диэн өйдүүрбүт – диэн Усементай Николаевич кэпсиир. – Ол саҕанааҕыга патриотическай иитии олус күүстээҕэ. Биһиги Афганистаҥҥа 1984 сыл күһүнүгэр тиийбиппит. 32 саастааҕым, сыбаанньам майор этэ. 305 киһилээх мотоманевреннай батольену салайбытым. Байыаннай бэлэм өттүнэн куһаҕана суох этибит. Тоҕо диэтэххэ, биһиги ити иннинэ Кытай уонна Сэбиэскэй сойуус кыраныыссатыгар сулууспалаабыппыт. Ити кэм саҕана Кытайы кытта сыһыаммат наһаа бэрдэ суох этэ.

Афганистан килиимэтэ олус ыарахан этэ. Төһө да күһүнүн иһин күлүккэ 50 кыраадыс итиитэ, кумахха сымыыт буһара. Ити айылаах итиигэ БТР курдук тиэхиньикэлэринэн айанныыр хайдахтаах ыараханын санаан көрүҥ. Тимир буоланнар, адьас оһох иһигэр олорор курдук этибит. Саллааттар утуйуохтарын иннинэ инчэҕэй бырастыынанан бүрүнэллэрэ даҕаны, ол да улаханнык абыраабата, 10-15 мүн. кууран хаалара. Мин сыл аҥаара сулууспалаабытым. Атыттар хас да сыл сылдьыбыттара. 

- Усементай Николаевич,  билигин ити буолбут сэриини туох диэн сыаналыыгын? Сэбиэскэй сойуус сөптөөх кыттыыны оҥорбут дуо? Билигин, этэргэ дылы, устуоруйаны атыннык токурутуу баар. Оннооҕор Аҕа дойду Улуу сэриитигэр араастык бары тыллаһаары гынааччылар элбээн иһэллэр.

- Сэбиэскэй сойуус Афганистаҥҥа киириэн инниттэн итиннэ дьоҕус сэриилэр, айдааннар буолаталыыллар этэ. Ол эбэтэр сэриини тоҕо тарда сатыыллара (провокация). Аны туран, Сэбиэскэй сойуус сэбилэниилээх күүстэрэ киирбэтэхтэрэ буоллар, Эмиэрикэ тоҕо анньан киириэхтээҕэ чуолкай этэ. Онон Сэбиэскэй сойуус кимэн киириитэ саамай сөптөөх стратегическэй суолталаах  байыаннай  дьаһал буолар.  Стратегическэй суолтатынан Памир хайата  улахан оруоллааҕа. Эмиэрикэ урут киирэн былааһы ылбыта буоллар, аракыаталарын Памир хайатыгар туруоран баран, Сэбиэскэй сойууһу ытыска ууран сытардыы кыҥыы сытыа этэ.

Усементай Николаевич 1951 сыллаахха Сунтаар улууһун Кутанатыгар күн сирин көрбүтэ. Орто оскуола кэнниттэн тута Уһун Илиннээҕи уопсай байыаннай командование училищетыгар үөрэнэ киирбитэ. Түөрт сыл үөрэнэн  лейтенант сыбаанньаны ылан, пограничнай  байыаннай чааска сулууспалыыр чиэскэ тиксибитэ. Сэрииттэн төннөн кэлээт да, иккитэ сүрэҕинэн ыалдьыбыта. 11 ый байыаннай госпитальга эмтэммитэ. Уол оҕото син этэҥҥэ буолбут. Кырачаан оҕолорун уонна кэргэнин санаан төннөргө санаммыт. Эйэлээх олоххо үктэнэн, бастаан утаа нолуок полициятыгар үлэлээбитэ. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

Усементай Алексеев 2017 сыллаахха Афганистан сэриитин туһунан  “Карези-Ильяс» диэн кинигэтэ бэчээттэнэн тахсыбыта. Кинигэҕэ 293 саллааттан 65 киһи туһунан матырыйаалы түмэн киллэрбитэ. Карези-Ильяс» анал таһаарыыга Афганистан уоттаах сэриитэ туох баарынан ойууланар, этэргэ дылы, буулдьа ыйылыыр, хамаанда ыһыыта-хаһыыта, миинэ, снаряд дэлби тэбэр тыастара бу баардыы иһиллэргэ дылылар...