Күнү-дьылы кэтээн көрөөччүлэр сорох учаастактарынан муус харыыта үөскүөҕүн билгэлииллэрин таһынан, ордук хоту оройуоннарга хаар нуорматтан элбэҕин этэллэр. Дьэ, быйыл быһыы-майгы хайдах буолуоҕай? Сааскы халааҥҥа бэлэмнэнии үлэтэ хаһааҥҥыттан ыытыллыай? Бу туһунан Уу ресурсаларын федеральнай агентствотын Өлүөнэ тардыытынааҕы ууга  салалтатын салайааччытын эбээһинэһин толорооччу Петр Аргунову кытары кэпсэттибит.

- Петр Михайлович,  билиҥҥи туругунан өрөспүүбүлүкэҕэ быһыы-майгы хайдаҕый? Өрүстэргэ муус төһө халыҥаата?

- Дьокуускайдааҕы күнү-дьылы билгэлиир киин чахчыларынан көрдөххө, Өлүөнэ, Алдан уонна Бүлүү өрүстэр алын тардыыларын аахсыбатахха, өрүс мууһа сорох сиринэн нуорматтан 10-40 см халыҥ. Тохсунньу 20 күнүнээҕи туругунан, Алдан, Амма, Өлөөн, Халыма, итиэннэ  Өлүөнэ, Дьааҥы өрүстэргэ икки учаастакка хаар саппааһа элбэх (ыйдааҕы нуорматтан 100-200 %).

Ыам ыйын барыллаан көрдөххө, хоту, хотугулуу арҕаа уонна соҕуруу оройуоннары аахсыбатахха, ыйдааҕы температура нуормаҕа эппиэттиир. Онтон ити үөһэ ыйыллыбыт оройуоннарга 1 кыраадыһынан нуорматтан намыһах буолара сабаҕаланар. Маны таһынан хаар, инчэҕэй хаар, ардах өрөспүүбүлүкэ үгүс оройуонугар түһүөҕүн билгэлииллэр.

Муус харыыта Өлүөнэ өрүскэ Ленскэй, Нам, Кэбээйи  улуустарынан, Дьокуускай таһынан үөскүөн сөп. Оттон Алдаҥҥа – Уус Алданынан, Халымаҕа – Дьааҥы уонна Орто Халыма улуустарын сиринэн. Санатан эттэххэ, бу этитэлээбит учаастактарбар муус халыҥа нуорматтан  20-30 см үрдүк.

Халаан биһиги үлэбитигэр улахан болҕомтону ылар. Урут биһиги сааскы халаан диэн тылы үгүстүк туттар буоллахпытына, аны сайыҥҥы, күһүҥҥү халааннар диэн өйдөбүллэр үөскээтилэр. Кэнники сылларга сааскы халаан ааспытын кэннэ сайыҥҥы, күһүҥҥү халааннар моһуоктуур буоллулар. Өрүс эстэн, устан ааһар кэмигэр халаантан хоромньу тахсыбатын туһугар балтараа ый курдук мууһу кэбирэтии үлэтин ыытабыт.

-Таҥара сэрэҕи сөбүлүүр дииллэринии, кэлиҥҥи сылларга харыы үөскүүр сирдэринэн мууһу эрбээһин, хараардыы үлэлэрэ эрдэттэн ыытыллар буоллулар. Онон Өлүөнэ мууһа этэҥҥэ ааһар. Быйыл төһө кээмэйдээх үлэ ыытыллаары турарый?

Мууһу кэбирэтии үлэлэрин 2006 сылтан, Арассыыйа Ыксаллаах быһыыга-майгыга министиэристибэтин института бигэргэппит ньымаларынан туһанан ыытабыт. Быйыл «Ленарегионводхоз» диэн биһиги биэдимистибэбит иһинэн былырыын тэриллибит тэрилтэ мууһу кэбирэтии үлэлэрин Саха сирин 8 оройуонугар ыытыаҕа. Маннык кэбирэтии үлэлэрэ Өлүөнэ уонна Халыма курдук улахан өрүстэргэ, харыы тахсар 46 учаастагар ыытыллыаҕа. Ол курдук, 486 гектар иэннээх учаастакка  хараардыы үлэтин (39 учаастак) ыытыахпыт, 41 км уһуннаах учаастагы эрбиэхпит.  Бу кэбирэтиигэ уопсайа 26,339 мөл. солк. көрүлүннэ.

- Петр Михайлович, кэпсээниҥ иһин махтанабын!

Урут ханнык сылларга халаан уута урусхаллаахтык

кэлэн ааспыт эбитий?

Халаан уута айылҕа быһылааныгар киирсэр. Онон киһи хайдах да 100 бырыһыан билгэлиир кыаҕа суох.

Улахан содулу аҕалбыт халааннаах дьыл  1998 сыллаахха буола сылдьыбыт. Онно 9084 олорор дьиэ ууга барбыт, 1800 кэриҥэ сүөһү өлбүт. Уопсай хоромньу 1,2 млрд. солк. тэҥнэспит.

2001 сыллаахха Ленскэй куораты ылбыт улахан уу туһунан бары өйдүүр буолуохтааххыт. Манна 8907 дьиэ ууга барбыт, 1667 сүөһү былдьаммыт. 7,08 млрд. солк. хоромньу оҥоһуллубут.

2010  сыл  сааһыгар ула­хан эбэлэр урусхаллыыр күүстээхтэрин эмиэ көрдөрбүттэр. 3000-тан тахса дьиэ ууга барбыт, 2500 сүөһү өлбүт. Уопсайа 1,34 млрд. солк. хоромньу оҥоһуллубут.

2017-2018 сс. Аллараа Халымаҕа уонна Орто Халымаҕа халаан уута улахан содулу аҕалбыта. Ол курдук, Орто Халыма улууһугар Арҕахтаах, Березовка, Сыбаатай сэлиэнньэлэрэ эмсэҕэлээбиттэр. Бу нэһилиэктэри чөллөрүгэр түһэриигэ уопсайа 212109,12 тыһ. солк. ороскуоттаммыт. 464 тонна тутуу матырыйаалын тиэйэн илдьибиттэр

2018 сыллаахха Амма, Алдан өрүстэр уулара хааларыттан тахсан, үгүс нэһилиэнньэлээх пууннары ууга ыыппыта. Бу сыл халаан уута аҕалбыт хорумньута 1,2 млрд. солк. курдук буолбут. 

Бэлэмнээтэ Сайаана Львова