Аҕам Климент Степанович Неустроев орто туруу дойдуга баара-суоҕа 63 сыл олорон ааспыта. Күндү киһибит биһигин ыйаабыт сирэ Уолбаттан Уус Таатталыыр айан суолун кытыытыгар турар Быгыалай диэн алаас. Аҕата Степан Игнатьевич Неустроев оччотооҕуга үөрэхтээх киһи эбит. Тааттаҕа райисполком бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан үлэлии сылдьан, Лазарев диэн киһилиин Өймөкөөн улууһугар баран, оройуону олохтообуттар.
- Өймөкөөҥҥө. 1931 с. Ийэтэ Д.И.Кузьмина, Килимиэн 4-тээх, аҕата С.И. Неустроев.
Аҕата, мин эһэм Степан Игнатьевич Неустроев бииргэ төрөөбүт быраата Семен Игнатьевич Неустроев сэбиэскэй-партийнай бөдөҥ салайааччы этэ. Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлин култуураҕа уонна үөрэххэ солбуйааччынан үлэлии сылдьан, 1956 с. Саха судаарыстыбаннай университетын сүүрэн-көтөн астарбыта. Ол туһунан Кулантайдаах ахтыылара баар. СГУ ректорыгар улахан доҕорун, биир дойдулааҕын Авксентий Мординовы кэпсэппитин туһунан ахтыытыгар баар.
1957 сыллаахха Москваҕа буолбут Саха култууратын уонна литературатын киэһэлэрин тэрийэр хамыыһыйатын бэрэссэдээтэлинэн ананан, үрдүк таһымнаахтык тэрийбитин билиҥҥэ диэри ахталлар. Хрущев, Микоян, Ворошилов, Суслов, Булганин уо.д.а. салайааччылар сылдьыбыттарын туһунан суругар кэпсэнэр, хаартыскаҕа түспүттэр. Ол тэрээһиҥҥэ төрөөбүт Тааттатыттан элбэх киһини кытыннарбыта. Ол кэнниттэн “Кыым” хаһыат эрэдээктэринэн, Саха сиринээҕи кинигэ издательствотын дириэктэринэн үлэлээбитэ.
Аҕам ийэтэ Дария Ивановна Кузьмина поэт Макар Хара бииргэ төрөөбүт эдьиийэ.
Климент Степанович 1945 сыллаахха Чурапчытааҕы педагогическай училищены бүтэрбитэ. Салгыы Дьокуускайдааҕы пединститут физмат салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Ол гынан баран, аҕата куһаҕан буолан, кыра оҕолордоох соҕотох хаалбыт ийэтигэр көмөлөһөөрү, үөрэҕин быраҕан, дойдутугар төннүбүтэ.
- Чурапчы педучилищетыгар. 1944 с. Биир дойдулаахтара А.А. Слепцова, Е.И. Маркова.
Уолбаҕа кэлэн, оскуолаҕа учууталлаан, хамнас аахсан, бырааттарын, балтыларын иитэр. Дьэ, онтон ыла 46 сыл устата оҕону иитиигэ-үөрэтиигэ эҥкилэ суох үлэлээбитэ.
Чурапчы педучилищетыгар бииргэ үөрэммит Аграфена Константиновна Таппырова диэн Тыараһаттан төрүттээх кыыстыын 1946 сыллаахха ыал буолар, аҕыс оҕону утуу-субуу төрөтөллөр.
Ийэлээх аҕам иккиэн да бэйэ-бэйэлэригэр айылҕаттан ананан төрөөбүт курдуктара. Аҕабыт сүрдээх киэҥ билиилээҕэ, мындыр өйдөөҕө, үчүгэйдик уруһуйдуура, уһанар дьоҕурдааҕа. Ийэбит буоллаҕына уран тарбахтаах иистэнньэҥ, асчыт ааттааҕа этэ, остуол, аан сабыыларын, хартыыналары бэртээхэйдик быысыбайдыыра. Иккиэн үчүгэйдик ыллыыллара. Сүбэлэһэн, ону-маны оҥороллорун, таҥас тигэллэрин көрөн, биһиги олус сөҕөрбүт, астынарбыт. Ыһыахха, Саҥа дьылга төрөппүттэрбит бэлэмнээбит сиэдэрэй көстүүмнэрин, дьикти маскарааттарын кэтэрбит — оҕо сааспыт умнуллубат үтүө өйдөбүлэ.
Аҕабыт күнүн улахан аҥаарын оскуолаҕа атаарара. Букубаар ойууларын үүт-үкчү гына үтүктэн уруһуйдаан, уруокка көрдөрөр матырыйаал быһыытынан туһанара. Үлэ уруогар уолаттары уһанарга үөрэтэрэ. Туойунан фигуралары, лобзик эрбиинэн быһан, фанераттан шкатулкалары, паннолары, килиэп иһитин оҥороро. Оҥоһуктарын мэлдьи быыстапкаҕа илдьэллэрэ. Кини өссө бэртээхэй остуоруйаһыт, хомоҕой тыллаах кэпсээнньит этэ. Интэринээккэ иитээччинэн, учууталынан үлэлии сылдьан, оҕолорго умсугутуулаахтык остуоруйалары кэпсиирин туһунан дьон-сэргэ билиҥҥэ диэри иһирэхтик ахтар.
1949-1956 сылларга Уус Таатта оскуолатыгар үлэлээбитэ. Ити кэмҥэ оскуолаҕа Евдокия, Михаил Кулачиковтар, Марина, Семен Андросовтар, Мария Бучугасова, Афанасий Федоров, Степанида, Петр Колодезниковтар, Александра Захарова уо.д.а. талааннаах учууталлар үлэлээбиттэрэ.
Оччолорго учууталлар нэһилиэк туох баар үлэтигэр көхтөөхтүк кытталлара, олохтоохтору сырдыкка-билиигэ тардаллара, култуураҕа уһуйаллара. Уус Тааттаҕа үөрэппит оҕолоруттан наука, култуура үтүөлээх үлэһитттэрэ иитиллэн тахсыбыттара. Ол курдук, аҕабыт киэн тутта кэпсиирэ филологическай наука кандидата И.П.Винокуров, суруйааччылар В.А.Тарабукин, Ҥ.Е. Винокуров-Урсун, Ф.Ф. Постников-Арчы, математическай наука доктора И.А.Голиков уо.д.а. тустарынан.
Уус Таатта олохтооҕо, үлэ, тыыл бэтэрээнэ Варвара Голикова маннык ахтар: “Мин учууталбын К.С. Неустроевы олох умнубаппын. Хара бараан, уһун соҕус сирэйдээх, интеллигентнэй киһи кыһанан-мүһэнэн үөрэтэ турара бу баардыы харахпар көстөр. Хаһан да оҕону мөхпөт-эппэт этэ, кимиэхэ эмэ күргүйдээбитин да өйдөөбөппүн. Кини үөрэнээччи уруогун билбэт буоллаҕына, уруок кэнниттэн хаалларан, матырыйаалы өйдөтөн ыытара”.
Уус Таатта оскуолатын учууталлара. Тураллар: Н.К. Макаров, С.К. Андросов, К.С. Неустроев. Олороллор: М.Р. Кулачиков, А.И. Федоров (суруйааччы).
1956 сылтан ыла төрөөбүт төрүт түөлбэтиттэн харыс да сири хамсаабакка айымньылаахтык үлэлээбитэ. Аҕабыт биир үтүөтүнэн Уолба оскуолатын музейын атаҕар туруорбута буолар. Үөрэхтээһин систиэмэтигэр национальнай концепция киириэн быдан иннинэ кини биир бастакынан кыраайы үөрэтэр музейы тэрийбитэ, эдэр көлүөнэ ыччат төрүт култууратын, историятын, омугун үтүө үгэстэрин, сиэрин-туомун, дойдутун, үтүөкэн дьонун билэ улаатарыгар сүҥкэн кылааты киллэрбитэ.
- Уолба, 1957 с. Тураллар: Д.Д. Матвеев, М.Т. Таппыров, П.Караканов, И.Ф. Рахлеев, К.С. Неустроев. Олороллор: А.Афанасьева, А.В. Хоноехова, Г.Г. Нелунов, Х.А. Слепцова.
Дьохсоҕон олохтооҕо, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Мария Бысыина ахтар:
--Уруогун кылаас иһигэр эрэ буолбакка, үгүстүк айылҕаҕа уонна кыраайы үөрэтэр музейга ыытара. Ол музейга сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин кытта көрсүһүүлэри тэрийэллэрэ. Умайбатаҕа буоллар, оҕону төрөөбүт норуот үтүө үгэһигэр иитэргэ бэртээхэй база этэ.Сылдьыбыт эрэ барыта кэрэхсиир музейа маннык салааларга арахсара:
- Улуу сирдьиппит В.И.Ленин.
- Аҕа дойду Улуу сэриитэ.
- Олоҥхо педагогиката.
- Өбүгэлэрбит олохторо-дьаһахтара, туттар тэриллэрэ
- .Саха сирин кыыллара, көтөрдөрө.
- Саха сирин хостонор баайа.
- Нэһилиэк олохтоохторун, бэтэрээннэрин ахтыылара.
Уолба оскуолата Ленин аатынан буолан, Н.Н. Крупская суруктара, В.И.Ульянов соратниктарын ахтыылара бааллара. Учуутал А.В.Хоноехова “Бочуот Знага” уордьанын Москваҕа баран, Калининтан бэйэтиттэн хайдах ылбытын, оскуола Ленин аатын сүгэр буолбутун туһунан докумуоннар хараллан сыталлара.
Климент Степанович оҕону тыа сиригэр сахалыы ииттэххэ, норуот педагогикатын төрүттэригэр эргилиннэххэ эрэ, кэнчээри ыччат инникигэ эрэллээх буоларын ким хайа иннинэ урут өйдөөбүт талааннаах учуутал буолар.
Барыны бары сатыыр талааннаах учуутал, норуот педагогикатыгар олоҕуран, музей баай матырыйаалын туһанан, оҕону сахалыы тыыҥҥа иитиигэ айымньылаахтык үлэлээбитэ, айбыта-туппута, хомуйбута бэйэтин кэмигэр ситэ сыаналамматаҕа биһигини хомотор.
- Педагогическай үлэ бэрээннэрэ: П.Х. Андросов, М.Р. Кулачиков, К.С. Неустроев.
Климент Степанович нэһилиэк уопсастыбаннай олоҕор мэлдьи көхтөөхтүк кыттара. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр тыыннарын толук уурбут биир дойдулаахтарын ааттарын үйэтитиигэ элбэх үлэни ыыппыта. Ахтыылары, хаартыскалары хомуйбута. 1985 сыллаахха Кыайыы 40 сылынан сибээстээн, Уолба илин томторугар турар пааматынньык икки өттүгэр сэриилэспит хас биирдии буойуҥҥа керамическай хаартыскалаах, тимир былаахтаах остуолбалары бетонтан кутан оҥорбута.
Ол билигин да умнуллубат өйдөбүнньүк буолан турар. Үбүлүөйнэй ыһыахтарга оҥорбут сэргэлэрэ, Курган үрдүгэр туруорбут бетон чорооно кинини санаталлар.
Аҕабытын кытта Уолба оскуолатыгар бииргэ үлэлээбит үтүөкэн учууталлар А.В.Хоноехова, Г.Ф. Нелунов, И.Ф. Рахлеев, Д.С. Колесов, С.В. Винокуров, А.А., Н.И. Алексеевтар, М.Т. Таппыров, Р.Н. Корнилова, Х.А., А.А. Слепцовтар, Д.Д. Матвеев биһиги дьиэ кэргэҥҥэ куруук истиҥник ахтыллаллар.
- Кургаҥҥа хаар оҥоһук оҥоро сылдьан
Аҕам доҕорунуун, физика учуутала Дмитрий Деевич Матвеевтыын, оччотооҕу оҕолорго умнуллубат үтүө өйдөбүллэри хаалларбыттара. Ол туһунан Тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина Егор Васильевич Захаров ахтар: “Уолба оскуолатын учууталлара олус түмсүүлээхтэрэ. Кылгас кэмҥэ үөрэнэрбэр араас дьикти дьарыктаах учууталлары билбитим. Саахымат диэн баран муннукка ытаабыт фанаттар да бааллара. Ол — Климент Степанович Неустроев, Мэндэ Тихонович Таппыров. Кинилэр үөрэнээччилэр, учууталлар ортолоругар турнирдары тэрийэллэрэ. Мин олохпор умнуллубат кэрэ түгэнинэн Уолба оскуолатыгар Саҥа дьылы көрсүбүтүм буолар. Оскуола иһэ-таһа остуоруйа дойдутун курдуга. Таһырдьа эйигин муустан оҥоһуллубут Тымныы Оҕонньор, Хаарчаана уруйдууллар, оскуолаҕа киирдэххинэ, көрүдүөргэ харахтара, айахтара уотунан сырдыргыыр кыыллар, көтөрдөр көрсөллөр. Дьэрэкээн уоттар күлүмнүүллэр, үөһэттэн хаар кыыдамнаан түһэр, араас үчүгэй маскарааттар остуоруйа дойдутугар сирдээн киллэрэллэр. Маннык кэрэни, дьиктини оҕолорго Климент Степанович бэлэхтиирэ”.
Аҕабыт нэһилиэк фестивалларыгар декорация, оформление оҥорон, пьесаҕа оонньоон, артыыстары гримнээн, күн солото суох сылдьарын өйдүүбүт. Сыл аайы Саҥа дьылга көрдөөх хоһооннору айара, үбүлүөйнэй эҕэрдэ суруктары наар киниэхэ суруйтараллара. Сайынын дьиэ кэргэн кытта оттуура, кирпииччэ үктүүрэ. Күһүн, саас балыктыырын, кустуурун,куобахтыырын олус сөбүлүүрэ. Өйдүүбүт ээ, сайын аайы дириэктэри солбуйан, оскуолаҕа өрөмүөн ыытарын, куораттан таһаҕас тиэйэн, элбэхтик сүүрэрин- чууталларга куруук сүбэ-ама, көмө буолара. Кинилэр кэлин аҕабытыгар махтаналларын элбэхтик истибиппит.
- Интэринээт үлэһиттэрэ. Тураллар: Сивцева, А.Никонова, М.Андросова, М.Неустроева. Олороллор: А.Слепцова, К.Неустроев, Т.Андросова-Кусатова.
Климент Степанович олоҕун анаабыт музейа күлгэ-көмөргө кубулуйбута олус хараастыылаах, кыһыылаах. Санаатахпына, харыһыйан ытыахпын баҕарабын...
Оскуола үбүлүөйүгэр музейга аатын иҥэрэннэр үөрдүбүттэрэ. Ол үөрүүбүт уһаабатаҕа... Билигин сөргүтэ сылдьаллар да, уруккутун курдук историческай суолталаах былыргы экспонаттар суох буолаллара чахчы.
Арай харахпын симтэхпинэ, балаҕаҥҥа олорор мас киһитэ, муспут чороонноро, үрүҥ көмүс иһиттэрэ, туос тыыта, саалара, илиитинэн суруйбут истиэндэлэрэ, чуучулалара бу баардыы көстөллөр...
Кыыһа Светлана Архипова,
СӨ Үөрэҕириитин туйгуна,
Учууталлар учууталлара,
Дьохсоҕон, Уолба нэһилиэктэрин
Бочуоттаах гражданина
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0