Дойду сокуоннара уларыйбыттарынан

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтигэр 15 сокуон барыла киирбит. Ол онтон 13 сокуон барылын бүтэһик ааҕыыга ылыммыттар. Ханныктары?

Ил Дархан Айсен Николаев уонна норуот дьокутаата Владимир Прокопьев көҕүлээн киллэрбит «СӨ судаарыстыбаннай экологическай надзорун туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонун 3-с, 10-с ыстатыйаларыгар уларытыы киллэрэр туһунан» сокуон барылын ылыммыттар.

Бу сокуон федеральнай сокуоҥҥа киирбит уларыйыыларга сөп түбэһиннэрэн оҥоһуллубут. Ол курдук, тулалыыр эйгэҕэ буортулаах эттиктэри тарҕатар үлэнэн дьарыктанар юридическай сирэйдэргэ уонна чааһынай предпринимателлэргэ сыһыаннаан, федеральнай сокуоҥҥа судаарыстыбаннай экологическай хонтуруолу тэрийии бэрээдэгэ чопчуламмыт. Айылҕаҕа буортулаах эттиктэри таһаарар эбийиэктэр судаарыстыбаннай реестргэ булгуччу киллэриллэр буолбуттар.

2021 сыл олунньу 17 күнүгэр Ил Дархан уонна норуот дьокутааттара Владимир Прокопьев, Евгений Перфильев көҕүлээн киллэрбит «СӨ сиригэр оҥорон таһаарар тэрилтэлэр бөхтөрүн туһунан» СӨ сокуонугар уларытыы киллэрэр туһунан» сокуон барылын ылыммыттар. Атылыы федеральнай сокуоҥҥа кытаанах тобохтортон хаттаан оҥорон таһаарыыны судаарыстыба салайар үлэтигэр киллэрэр туһунан уларытыы киирбитинэн, өрөспүүбүлүкэ сокуонугар эмиэ уларыйыылар киирбиттэр. Чуолаан I уонна II кылаас кутталлаах тобохтору хаттаан оҥорон таһаарыы салаатыгар аныгы тиһиги тэрийии, итиэннэ саҥа өйдөбүллэр баар буолбуттар, тобохтору харайыы схемата уларыйбыт.

«СӨ Сир кодексыгар уларытыы киллэрэр туһунан» СӨ сокуонун барылын бүтэһик ааҕыыга ылыммыттара. РФ Сир кодексыгар уларыйыы киирбит – өскөтүн муниципальнай эбэтэр судаарыстыбаннай бас билиигэ баар сири РФ дуоһунастаах сирэйэ култуурунай-социальнай уонна хомунаалынай эбийиэктэри тутууга, инвестиция бырайыагын олоххо киллэрэргэ туһанар туһунан дьаһал биэрбит буоллаҕына, юридическай сирэйдэргэ арендалыыр дуогабар аны мантан ыла аукциона суох тута

оҥоһуллар. Маныаха юридическай сирэйдэр аукциона суох аренда дуогабарын түһэрсэллэригэр, олохтоммут 7 киритиэрийтэн 3-гэр эппиэттиир буолуохтаахтар. Ылыныллыбыт СӨ сокуонунан, тутуу кээмэйиттэн көрөн, киритиэрийдэри наардаталыыр буолбуттар: 100 тыһ. нэһилиэнньэлээх куоракка -- 40-20 тыһ. кв. миэтэрэ, 20-100 тыһ. олорор киһилээх нэһилиэнньэлээх пууҥҥа -- 20-10 тыһ. кв. м, 20 тыһ. аҕыйах киһилээх нэһилиэнньэлээх пууҥҥа 10-5 тыһ. кв. м иэннээх эбийиэктэр тутуулара көҥүллэнэр.

Экологическай экспертиза туһунан

Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ 12 уурааҕы бэлэмнээн, Ил Түмэн көрүүтүгэр киллэрбит.

Холобура, «Уу биологическай ресурсаларын харыстааһын уонна балыктааһын туһунан» федеральнай сокуон барылыгар көннөрүү киллэрэр туһунан» сокуон киирбитинэн, кэмитиэт электроннай ньыманан торг ыытар туһунан уурааҕа олоххо киирбит.

«Экологическай экспертиза туһунан» федеральнай сокуон 14-с ыстатыйатыгар уларытыы киллэрэр туһунан федеральнай сокуон барылын туһунан» Ил Түмэн уурааҕа кулун тутар 29 күнүгэр тахсыбыт.

2018 сыл ахсынньы 25 күнүгэр «Экологическай экспертиза туһунан» федеральнай сокуон 14-с ыстатыйатыгар уларыйыы киирбит. Ол курдук, ханнык эбийиэктэргэ судаарыстыбаннай экологическай экспертиза ыытыллыбатын чопчулуур докумуоннар бырайыактара чуолкайдамыт. Экологическай экспертиза оҥоһуллубат, өскөтүн эбийиэк 2019 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри үлэҕэ киирбит эбэтэр тутууга көҥүл ылбыт буоллаҕына. Маннык эбийиэктэр бырайыактарын докумуоннара «Сир баайын туһунан» РФ сокуонунан 2019 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри бэлэмнэммит уонна бу сиргэ гаас уонна ньиэп хостуур буоллахтарына.

2019 сыл от ыйын 1 күнүгэр «РФ Тутуутун кодекса» докумуон 55-с ыстатыйатын 9-с пуунугар уларыйыы киирбит. Онно этиллэринэн, эбийиэги үлэлэтиигэ көҥүл ыларга экологическай надзор оҥорор судаарыстыбаннай боломуочуйалаах уоргантан экологическай ирдэбилгэ эппиэттиирин туһунан түмүк ылар буолбуттар. Ол иһин 2019 от ыйын 1 күнүттэн үлэҕэ киирэр эбийиэктэр, «РФ Тутуутун кодекса» докумуон 55-с ыстатыйатын 9-с пуунугар этиллэринэн, судаарыстыбаннай экологическай экспертиза эбийиэктэринэн буолбаттар.

Итини таһынан Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ бэлэмнээн киллэрбит уурахтара үгүстэрэ федеральнай сокуоҥҥа уларыйыылар киирбиттэринэн, онно өрөспүүбүлүкэ нормативнай докумуоннарын сөп түбэһиннэрии туһунан буолар.

Федеральнай таһымҥа ыытыллыбыт үлэ

Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев кулун тутар ыйга Госдума айылҕа баайыгар, бас билиигэ уонна сир сыһыаннаһыыларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевтыын, экологияҕа уонна тулалыыр эйгэни харыстааһын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Николай Валуевтыын уонна бэйэбит дьокутааппыт Галина Данчиковалыын, сенатордар Егор Борисовтыын, Александр Акимовтыын көрсөн, кэккэ боппуруостары быһаарсыбыта.

Госдума дьокутаата Николай Николаевы кытта айылҕа ресурсаларыгар, сир сыһыаннаһыыларыгар хайысхалаах РФ сокуоннарын ырыппыттара. Владимир Михайлович Саха сирин олоҕун-дьаһаҕын, килиимэтин учуоттуулларыгар, итиэннэ ирбэт тоҥу сөптөөхтүк туһаныыга аналлаах оробуочай бөлөҕү тэрийэргэ этии киллэрбитэ.

Владимир Прокопьев булт хаһаайыстыбаннай сөбүлэҥнэрин түһэрсиигэ кыһалҕалаах боппуруоһу көтөхпүтэ. Чуолаан өрөспүүбүлүкэҕэ булт кэлэр сезонугар уһун болдьохтоох лицензиялар төрүттэригэр олоҕуран бултуур булчуттарга квота көрүллүбэт быһыыта-майгыта үөскээбитин бэлиэтээбитэ. Госдума туһааннаах кэмитиэтигэр уһун болдьохтоох лицензияларынан туһанар булчуттары булт хаһаайыстыбаннай сөбүлэҥнэрин түһэрсибит булчуттарга тэҥнииргэ, аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттар бэрэстэбиитэллэрин булт хаһаайыстыбаннай сөбүлэҥнэрин түһэрсиигэ киллэриэхтээх биир кэмнээх төлөбүртэн босхолуурга, бултуур сир иэнин иһин төлөбүр ыстаапкатын кыччатарга, “Бултааһын, булт ресурсаларын харыстааһын уонна РФ сорох нуормалаах быраап аахталарын тустарынан” федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэри көҕүлүүргэ этиилэрин туруорсубута.

Санатар буоллахха, бу боппуруос Уһук Илин эрэгийиэннэригэр сыһыаннаан этэҥҥэ быһаарыллыбыта. Быйыл ыам ыйыгар РФ Уһук Илинин, Сибиирин, Хоту сирин аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын холбоһуктарыгар уонна чааһынай тэрилтэлэргэ аукциону ыыппакка эрэ бултуурга сөбүлэһии түһэрсэргэ, итиэннэ бултуур учаастак иэнин иһин ыстаапканы ньуул (0) оҥорор туһунан быһаарыыны РФ Экологияҕа уонна айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтэ ылыммыта биллибитэ.

Маны таһынан бу көрсүһүүгэ өрөспүүбүлүкэ парламентарийа РФ “Сир аннын туһунан” сокуонун, сир аннын туһанааччылар субъектар уонна муниципальнай тэриллиилэр социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларыгар кыттыгастаах буолууларын, техногеннай сир аннын баайа үөскээбит сирдэри, инвестицияны тардар кыахтарынан уонна экологическай өттүлэринэн көрөн, олохтоох суолталаах сир аннын учаастактарыгар киллэрии туһунан ирээтигэр уларытыылары киллэрии боппуруоһун көтөхпүтэ.

Субвенцияны тыырыы ньымата уларыйыаҕа

Быйыл сайын ойуур баһаара күүскэ туран, экологияҕа, тулалыыр эйгэҕэ, дьон доруобуйатыгар улахан хоромньуну оҥордо. Ойуур баһаара маннык киэҥник тарҕаммыт биир төрүөтүнэн ойуур хаһаайыстыбатын үлэтин федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһин кыратыгар сытара биллиннэ. Бу итэҕэһи туоратыыга СӨ Бырабыыталыстыбата, өрөспүүбүлүкэ парламена улахан үлэни ыыталлар.

Ил Дархан Айсен Николаев дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ойуур баһаардарын боппуруостарынан онлайн-мунньаҕар кыттан, ойуур сыһыаннаһыыларын үлэтин сүнньүнэн кэккэ этиилэри оҥорбута.

Саха сиригэр биир гектар сиргэ 6 солкуобай 10 кэппиэйкэни биэрэллэр. Уһук Илиҥҥэ ортотунан 25 солк., оттон Арассыыйаҕа ортотунан 200 солк. буолар. Сорох субъектарга биир гектар сирдэригэр букатын да 1200 солк., 900 солк. көрүллэр. Салалта оннук балаһыанньаны кытары сөпсөһөн олорботоҕо. Субвенцияны ааҕыы ньыматын, Саха сиригэр сыһыаннаан, олох сөбө суоҕун дакаастаан, СӨ Ил Дархана, ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ, Ил Түмэн дьокутааттара, чуолаан Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтэ: “Субвенцияны ааҕыы ньыматын хаттаан көрүөххэ наада”, -- диэн туруорсубуттара. Саха сирин усулуобуйата кытаанаҕа, тырааныспарын схемата уустуга, килиимэтин уратыта бу ааҕыы ньыматыгар учуоттамматаҕа ырылхайдык көстө сылдьарын, киэҥ сиринэн тайаан сытар тайҕабытыгар уот турдаҕына, умуруорар кыахпыт суоҕун тоһоҕолоон эппиттэрэ. Бу сылга диэри ол этиилэрэ РФ Бырабыыталыстыбатын таһымыгар иһиллибэтэҕэ. Оттон бу сайын, алдьархай ааҥнаабытын кэннэ, сирбит-уоппут куруҥҥа кубулуйар куттала үөскээбитигэр, дойду Бэрэсидьиэнэ болҕомтотун уурбутун эрэ кэннэ, РФ Бырабыыталыстыбатын таһымыгар хамсааһын тахсан эрэр, субвенцияны ааҕыы ньыматын саҥаттан көрөр буоллулар.

*****

Кэмитиэт сыл аҥаардаах үлэтэ түмүктээҕэ көстөр. Этиллибит кэрдиис кэмҥэ кэмитиэт 8 мунньаҕы, 11 оробуочай мунньаҕы, «төгүрүк остуоллары», “бырабыыталыстыба чаастарын”, 53 көрсүһүүнү, ол иһигэр улуустарга 29-һү, тэрийэн ыыппыт.