Сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ  Павел Петров мунньаҕы аһар тылыгар «эспиэр чааһа» РФ Федерациятын сэбиэтин «Время эксперта» диэн анал тэрээһиннэригэр майгынныырын, ол эбэтэр тустаах боппуруоска араас хайысхаларга үлэлии сылдьар уопуттаах исписэлиистэр санааларын үллэстиэхтэрэ диэн быһааран биэрдэ. «Бүгүн ырыталлар тиэмэ уустугунан сибээстээн, хас даҕаны исписэлииһи ыҥырдыбыт», -- диэн быһаарда.

Бастаан утаа Арассыыйа академиятын Сибиирдээҕи отделениетын ньиэп уонна гаас кыһалҕаларыгар институтун сүрүннүүр инженерэ Владимир Таран өрөспүүбүлүкэ киин улуустарын гааһынан хааччыйыы кыһалҕаларыгар сыһыары тутан, инвестиционнай бырагыраамалары олоххо киллэриигэ санаатын эттэ. «Тыйыс усулуобуйалаах сиргэ ресурсаны сөптөөхтүк туһаныы тиэмэтэ кэлиҥҥэ кэмҥэ элбэхтик иһиллэр буолла. Ити кыһалҕа ордук «ЯТЭК” ПАУо гааһы тас дойдуга таһаарар боппуруоһу көтөхпүтүттэн күөрэйдэ”, -- диэн эттэ.

Эспиэр тустаах салаа исписэлиистэрэ, научнай уонна Саха сирин уопсастыбаннаһа «ЯТЭК» ПАУо хампаанньа инвестиционнай бырайыактарыгар Саха сирин гааһын тас дойдуга таһаарыы туһунан баарыттан долгуйалларын бэлиэтээтэ. Санатар буоллахха, тас дойдуларга таһаарыыга туһаныллыахтаах «күөх төлөн» Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сиргэ баар.  Бүгүҥҥү күҥҥэ бу учаастак Дьокуускай куораты сэргэ Саха сирин киин улуустарын гааһынан хааччыйар соҕотох базанан буолар. Бу учаастак туһаныллыбыта ыраатта, онон итиннэ баар сир баайын харыстаан туһаныллыахтааҕын туһунан эспиэр эттэ.

Орто Бүлүүтээҕи скважиналартан гаас Дьокуускайга диэри ханнык да анал компрессорнай ыстаансыйа көмөтө суох үөс утахтарынан кэлэр.  Ол аата скважинаттан тахсар дабылыанньа күүһэ маннык улахан оруолу ылар. Ол эрээри, диирбитигэр тиийэбит.  Ити этиллэр гаас пластовой дэниллэр дабылыанньата сылтан сыл кыччаан иһэрэ биллэр. Ол аата дабылыанньа гаас хостонноҕун аайы кыччаан иһэр  аналлаах. Онон пластовой дэниллэр дабылыанньа кыччыыр түгэнигэр, гааһы Дьокуускайга диэри хачайдаан аҕаларга компрессорнай ыстаансыйалар хас да сиргэ баар буолуохтаахтар.  Бу маны  бэрт аҕыйах сылынан тутуохтара.  Эспиэр быһаарбытынан, 2021 сыл бүтэһигэр диэри Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сиргэ барыта  45 млрд. куб.м. «күөх төлөн» мунньуллуохтаах.  Дьокуускай куораты сэргэ киин улуустары хааччыйыыга сылга, ортотунан, 1,7 млрд. куб. м гаас туһаныллар буоллаҕына, ити 45 млрд. куб. м «күөх төлөн»  син балачча сылга  тиийэр кыахтаах курдук.

Эспиэр быһаарбытынан, компрессорнайа суох хостооһун түһүмэҕэ тохтуон иннинэ мунньуллубут гаастан табаарга эппиэттиир 40 млрд. куб. м гааһы эрэ ылыахха сөп. Ол аата 440 млрд. куб. м саҕа элбэх хаһаастан баара-суоҕа 40 млрд. куб. м гааһы улахан ороскуота суох хостуур кыах баар эбит. Онон  компрессорнай дэниллэр хостооһуҥҥа тэхэньиичэскэй өттүнэн үчүгэй хааччыллыы наадата эрэйиллэр, ол аата итини ситиһэргэ үтүмэн үп-харчы тыырыллыахтаах.  

Салгыы эспиэр быһыытынан ХИФУ геологическай-чинчийэр факультетын доцена, геологическай-минералогическай наука хандьытаата, сир баайын туһаныыга  Евразиятааҕы сойуус чилиэнэ Алексей Сивцев кэпсэтиигэ кыттыста. Кини дакылаатыгар  «ЯТЭК» ПАУо  Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сиртэн төһө гааһы хостуон  сөбүн уонна  саҥа учаастактар кыамталарын туһунан сиһилии кэпсээтэ. Өскөтүн ити учаастакка гааһы элбэх кээмэйинэн хостоотохххо,  тастан уу оборуллан киирэн, бэрдэ суох быһыыны-майгыны үөскэтиэн сөп.  Ирдэбил быһыытынан биир скважинаттан элбэх гаас хостонуллуо суохтаах эбит. Аны туран, аттынааҕы сирдэри чинчийиигэ, биллэн турар, үтүмэн уонна ону олоххо киллэрэргэ бириэмэ наада.

Арассыыйа академиятын Сибиирдээҕи ньиэп уонна гаас кыһалҕаларыгар институтун ыстаарсай научнай үлэһитэ Александр Погодаев бэлиэтээбитинэн, Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сир   Саха сирин киин улуустарын уонна Дьокуускай  куораты гааһынан хааччыйар сүрүн учаастагынан буолар. Кини манна үтүмэн элбэх гаас саппааһа сытар диир.  Бу учаастагы 1986 сыллаахха Маастаахтааҕы  учаастак гааһа аҕыйыыр түбэлтэтигэр туһанар сыалтан үлэҕэ киллэрбиттэрэ.   Бырайыак быһыытынан сылга ити учаастактан 4  млрд. куб.м гаас хостонуллуохтаах буоллаҕына, билигин киин улуустары уонна Дьокуускайы хааччыйыыга сылга, ортотунан,  1,7 млрд. куб. м. гаас туһаныллар.   Ити сиргэ мунньуллан сытар 45  млрд. куб. м гаас, ортотунан, 35 сылга тиийэр кыахтааҕа биллэр. Бу туһунан эспиэр Владимир Таран эмиэ чуолкайдык эппитэ.

Билигин ити учаастакка 40-тан тахса скважина үлэлии турар.  Биир скажинаттан сууккаҕа, ортотунан, 300 тыһ. куб. м. гаас ылыллар, ол аата бары скажиналартан сууккаҕа 12 мөл. куб. м. гаас хостонуллар.   Гаас хостонуута дьыл кэмиттэн улахан тутулуктаах, холобур, сайын үгүс  скважина үлэлээбэккэ турар. «Онон гааһы эбии туһаныы кээмэйэ улаатара буоллар, баар скважиналар кыахтара тэҥҥэ  туһаныллыахтарын сөп.  Итини тэҥэ, үлэлээбэккэ өр турбут скважиналары  хаттаан «тилиннэрэргэ» ыарахаттары көрсүөхтэрэ суох этэ», - диэн  кини  арыый атыннык быһааран биэрдэ.

Салгыы  ньиэби уонна гааһы хостооһуҥҥа куттал суох буолуутугар эспиэрэ Петр Макаров санаатын эттэ. Кини  чуолаан гаас баайдаах сирдэри кимтэн да, туохтан да тутулуга суох институттар чинчийиэхтээхтэрин, хонтуруоллуохтаахтарын туһунан эппитэ саамай сөп. «Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сир бу суос-соҕотох улахан базовой учаастагынан буолар. Аҥаардас ити эрэ төрүөтүнэн  Саха сирин стратегическай суолталаах сүрүн эбийиэгинэн буоларын итэҕэтэр», - диэн чуолкайдык быһааран биэрдэ.

«Сахатранснефтегаз» АУо магистральнай  гаас утаҕын линиэйнэй-производственнай управлениетын начаалынньыга Владимир Заровняев  гааһы аҕалыы систиэмэтин туһунан иһитиннэриитигэр,  гаас утаҕа лаппа эргэрбитин   санатта.  Ити кыһалҕаны быһаарар инниттэн  ол эбэтэр  Саха сирин киин улуустарын уонна Дьокуускай куораты тохтоло суох гааһынан хааччыйар сыалтан  Кыһыл Сыыр-Мастаах хайысхатынан  үһүс үөс утах хайаан да  тардыллыахтааҕын эттэ. Бу ситим уһуна 84 км буолуохтаах.  Итини тэҥэ, Бэргэ-Дьокуускай хайысханан бастакы үөс утах уларытыллыахтаах, бу уһуна 200 км.  Мастаах-Бэргэ-Дьокуускай хайысханан иккис утахха ситэ оҥоһулла илик эбийиэктэр хайаан ситэриллиэхтээхтэр. Бу сүрүннэрин эрэ билиһиннэрдибит.

Мунньахха «Сахаметан» хампаанньа  салайааччытын солбуйааччы Руслан Шипков этиитэ ааҕылынна, тоҕо диэтэххэ, мунньахха кыайан сылдьыбата.  Кини 2021 сылтан  Орто Бүлүүттэн  Мастаахха диэри 84 км уһуннаах үһүс үөс утах тутуутун хайаан да саҕалыыры эппит. Итини тэҥэ,   90-с сыллар эргин  Саха сирин гааһын Кытайга тиэрдиигэ аналлаах тэхэниичэскэй-экэнэмиичэскэй быһаарыы  (ТЭО) баарын санатан туран,  Саха сирин гааһынан хааччыйыыга аналлаах докумуону Ил Түмэн ылынарыгар сүбэлээбит.  РФ Бырабыыталыстыбата оччолорго   Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сири  Саха сирин киин улуустарын гааһынан хааччыйарга аналлаах сүрүн стратегическай суолталаах эбийиэгинэн ааҕарга диэн быһаарыы ылыммыт эбит.  «Сибиир күүһэ» гаас ситимин тутууга  Орто Бүлүүтээҕи гаас баайдаах сир  гааһын туһанан Кытайга тиэрдии туһунан киллэриллибэтэх. «Орто Бүлүүтээҕи гааһы Саха сирин  норуота уонна экэниэмикэтэ сайдарыгар туһаныахтаах», -- диэн  сөптөөхтүк бэлиэтээбит.

Ил Түмэн экэнэмиичэскэй, инвестиционнай уонна бырамыысыланнаска бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Петров «эспиэр чааһын» түмүгүнэн муус устар саҥатыгар ити боппуруоска эбии мунньах буолуохтааҕын уонна бу тиэмэҕэ кэпсэтии салгыы хайдах быһыылаахтык ыытыллыахтааҕын быһаарыахпыт диэн иһитиннэрдэ.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалларынан