Күннээҕи түбүккэ үтүрүйтэрэн, “ээ, ол күөмэй ыарыыта баҕас ааһыа” диэн улахаҥҥа уурбат курдукпут эрээри, ис-иһигэр киирдэххэ ангина уодаһыннаах ыарыы. Күөмэйгин “сиэн” баран атын уорганнаргар – сүрэххэр, сүһүөххэр – охсор. Куттала онно сытар. Отоларинголог быраастыын кэпсэтиибит тонзиллэктомияттан – сүһүрбүт миндалинаны быстарыыттан – саҕаланна.

– Гаврил Гаврильевич, маҥнайгы ыйытыым маннык. “Ангина” диэн тугуй? Итини элбэх киһи кыайан араарбат: күөмэйдэрэ кытардар эрэ “ээ, ангиналаатыбыт” диэн антибиотик үрдүгэр түһэллэр, эбэтэр төттөрүтүн ангиналаан баран “күөмэй ыарыыта баҕас ааһыа” диэн баалатан кэбиһэллэр.

– Ангина – сыстыганнаах ыарыы. Араас вирус, бактыарыйа, микроб киһиэхэ маҥнай күөмэйинэн киирэн ааһар. Олору “тохтотоору” бэлэс былчархайа (миндалина) бэйэтигэр “иҥэринэр”. Ол түмүгэр сүһүрэр. Ангиналаабыт киһи күүскэ температуралыыр, ыйыстарыгар күөмэйэ ыалдьар, этэ-сиинэ улук буолар, сэниэтэ эстэр. Судургутук быһаардахха, итинник.

– Төһө кутталлааҕый?   

– Ханнык бактерия, микроб ангилаппытыттан тутулуктаах. “А” бөлөххө киирсэр гемолитическай стрептококк – саамай кутталлаах бактыарыйа. Ол миокардит, ревматоиднай полиартрит, гломерулонефрит, пиелонефрит уо.д.а. уустук ыарыыларга тиэрдэр. Ханнык бактыарыйа “олохсуйбутун” билэр туһуттан күөмэйтэн, муннуттан мазок туттарыахха наада. Микрофлора анаалыһыгар ити бактыарыйа ханнык антибиотикка өлөрө кытта быһаарыллар. Мазок анаалыһа суох кыайан биллибэт.

– Бактыарыйаны ахтыбычча, таарыйа ыйытыым. “Золотистай стафилококк” буулаатаҕына, дьэ, эрэй. Туохха да өлөн биэрбэт үһү. Онтубут “сиикэй эккэ баар” дииллэр. Сахалар былыр-былыргыттан тоҥ этинэн аһылыктанан олордохпут.

– Ити сымыйа. Баар буолбутун да иһин, “кокк” бактыарыйалар -20 кыраадыска тоҥоллор. Онон, тоҥмут сиикэй эти сиэн стафилококка сыстыахпыт диэн куттанар наадата суох. Хата, палочкалар өлөн биэрбэттэр. -90 кыраадыһы да тулуйуохтарын сөп.

– Урут, сэбиэскэй кэм саҕана, ангиналаатыҥ да, быһан иһэллэрэ.

– 1960-70-с сылларга миндалина “туохха да наадата суох уорган” диэн түөрүйэ баара. Оҕо күөмэйэ ыалдьар буолла да быһан иһэллэр этэ. 80-с сыллартан киһи иммунитетын күүскэ үөрэтэн барбыттара. Онно “наадалаах уорган эбит. Быһар табыллыбат” диэн дакаастаабыттара. Билигин биһиги, лор быраастар, миндалина элбэхтик ыалдьар, сүһүрэр буоллаҕына, быһар ордук диэн түөрүйэни тутуһабыт.

– Гаврил Гаврильевич, быстарыан баҕарар дьон маҥнай ханна тиийэллэрий? Тугу гыналларый, хайдах дьаһаналларый?

– Терапевт быраас сылга хаста ыалдьыбытын ааҕар. Миндалина төһө эмсэҕэлээбитин көрөр, анаалыс тутар. Ангиналаабытын кэннэ иигэр белок, эритроцит баар, сүһүөхтэрэ ыарытыйар, ревматоиднай фактор анаалыһыгар уларыйыы көһүннэҕинэ, миндалинаны суһаллык быстарарыгар сүбэлиир. Бу ыарыы атын уоргаҥҥа охсоору гыннаҕына, эмп-томп туһалаабат. Анаалыстарын туттаран баран, лорга кэлэр. Лор эпэрээссийэлэниэн сөбүн-суоҕун быһаарар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһаҕа 18-тан үөһэ саастаахтар быстараллар. Ыарыһах анаалыстара барыта нуормаҕа эппиэттэһэр, норкуоһу тулуйар буолуохтаах. Дьахталлар ыйдааҕылара кэлэ сылдьар кэмигэр эпэрээссийэлэппэттэр.

– Эпэрээссийэ босхо оҥоһуллар дуо?

– Былааннаммыт эпэрээссийэ – босхо.

– Хамсык туруон иннинэ сылга ортотунан хас киһи быстарар этэй?

– 70-80 киһи быстарара. Отделение үрдүнэн күн аайы 5-6 эпэрээссийэ оҥоһуллара. Онтон тонзиллэктомията – икки. Билигин атын эрэһииминэн үлэлии олоробут.

– Эдэрдэр ордук быстараллар дуу? Саастаахтар дуу?

– Сааһыттан тутулук суох. Эдэрдэри сэргэ 60-70 саастаахтар да кэлэллэр.

– Ханнык сааска быстарар ордук табыгастааҕый?

– Өскөтүн чаастатык ыалдьар уонна эмкэ сүгүн бэриммэт буоллаҕына, 25 саастарыттан быстарыахтарын сөп. Ыарыһах төһөнөн эдэр да, соччонон организм түргэнник чөлүгэр түһэр.

– Былыр норкуостаабакка эрэ “ыһыытаппытынан-хаһыытаппытынан быһаллара үһү” диэччилэр. Билигин хайдаҕый?

– Урукку курдук “местнай” норкуоһунан, биллэн турар, быһыахха сөп. Ол эрээри ити ыарыһахха да, бырааска да ноҕорууска эрэ буолар. Билигин уопсай норкуоһунан утутан баран быһабыт. Аныгы норкуостар киһиэхэ буортулара суох. Дьон чаас курдугунан уһуктар. Хааннаах эпэрээссийэ буолан, анестезиолог интубационнай норкуоһу туруорар. Ол аата муннунан туруупка киллэрэн, хаан иһирдьэ барбатын диэн хабах курдугу үрдэрэн кэбиһэллэр.

– Эпэрээссийэ хас чаас барарый?

– Ортотунан чаас. Сорох хирурдар 20 мүн., сорохтор чаас аҥаара оҥороллор. Хаана элбэх буоллаҕына, чаас кэриҥэ. Хирург ханнык ньыманан быһарыттан тутулуктаах. Сорохтор киэҥник хабан быһаллар, сорохтор – кыараҕастык.

– Эпэрээссийэ хайдах барарын билиэхпин баҕарабын. Утутан баран маҥнай тугу гынаҕытый?

– Айах сабыллыбатын курдук тутар тэрили угабыт. Айах иһин ыраастаан баран, миндалинаны биирдии-биирдии “тутан ылан” скальпелынан сүлэн ылабыт. Улахан тымырдарын каогуляциялыыбыт эбэтэр тигэбит. Бааһа аһаҕас хаалар. Тугунан да сиэппэппит, саппаппыт. Тикпит саппыт икки-үс күнүнэн бэйэтэ сөллөн түһэр.

– Төһө ыарыылаах эпэрээссийэний?

– Киһи “утуйа” сытан тугу да билбэт. Норкуостан тахсарыгар ыарыыта, дьэ, биллэн барар. Уорганы быстарыы, ама, хайаан ыарыыта суох буолуой? Ыарыһаҕы эрдэттэн сэрэтэбит, бэлэмниибит. Ыарыыны мүлүрүтэр эмтэри элбэҕи иһэр көҥүллэммэт. Хаан барыан сөп. Оннук эмтэр хаан бөлүөхсэр эттиктэрин сууйан кэбиһэллэр. Күҥҥэ иккитэ, адьас тулуйбатаҕына, үстэ биэриэхпитин сөп. Уопсайынан, киһи организмыттан улахан тутулуктаах. Сорохтор уһуннук ыарытыйаллар, сорохтор быстарбыт күннэригэр эрэ эмсэҕирэн ылаллар.

Ол туохтан?

– Миндалина чэрдээх, баас оннулаах буоллаҕына, ордук ыарыылаахтык уонна бытааннык оһор. Сыстыспыт сирин быһарга иҥиирэ кытта ылыллар буоллаҕа.

– Быстарааччы төһө күнүнэн чөлүгэр түһэрий?

– Балыыһаҕа 6 күн сытыарабыт. Эпэрээссийэ кэннэ 4-с, 5-с күнүгэр хаан барыан сөп. Ыарыһах үс нэдиэлэнэн биирдэ үлэтигэр тахсыахтаах. Ортотунан ый кэриҥинэн чөллөрүгэр түһэллэр. “Налёт”, ол эбэтэр кир-хох киирбэтин диэн сиикэй баас маҥан бүрүөһүнүнэн бүрүллүүтэ, хайдах сүтэриттэн эмиэ тутулуктаах.

– Ол төһөнөн сүтүөхтээҕий?

– Фибриннэй бүрүөһүн 30-45 хонугунан сүтүөхтээх. Итинтэн уһаатаҕына, үөһэттэн дуу, алларааттан дуу “тахсар” атын микроб, бактыарыйа мэһэйдэһэр буолуон сөп.

– “Миндалинабын быстардахпына, күөмэйим төрүт ыалдьыбат буолар” диэн өйдүүбүт. Ити төһө сөбүй?

– Ити – сымыйа. Таҥалайыҥ миндалината эрэ ыалдьыбат буолар. Таҥалай киэниттэн ураты киһиэхэ өссө эбии үс араас миндалина баар: “трубнай”, ыйыстар уонна тыл киэннэрэ. Олор сүһүрүөхтэрин сөп. Инфекция, бактыарыйа тутуллубакка аллара түһэр буолан фарингитынан, ларингитынан, трахеитынан, бронхитынан чаастатык ыалдьар буолаллар.

– Оччотугар быстаран да улаханнык абыраммат эбиппит дии.

– Улаханнык сүһүрбүт миндалина ыарыыны хааччахтаабакка, төттөрүтүн, инфекцияны тарҕата сытар. Онно-манна охсон кэбиһиэн сөп. Сорохтор быстаран баран олус чэпчииллэр, “дьэ абыранныбыт” дииллэр. Ыалдьар миндалина төрүт атын көрүҥнээх буолар. Көпсөркөй уонна ис-иһиттэн сахсархай, “фарш курдук” буолар. Чэрдэнэр, ириҥэлэнэр, быччархайа көбөр.

– Ангиналыыр дьон наар сыҥаахтарын аннынааҕы быччархайдара көбөр. Арай быстарбытын кэннэ ити быччархайа сүппэтин?

– Араас буолар. Сороҕор сүтэр, сороҕор сүппэт.

– Ол куттала суох дуо?

– Горуох саҕа кээмэйдээх быччархай куттала суох. Аччыыр да буоллаҕына, эпэрээссийэ кэннэ 2-3 сыл буолан баран биирдэ сүтүөн сөп.

– Аны туран сорохтор киэннэрэ ситэ быһыллыбакка хаалар эбит.

– Өскөтүн кыратык ордон хааллаҕына, дьүһүн кубулуйан урукку киэбин ылына сатыыр. Таҥалай миндалинатын аттыгар тыл киэнэ баар. Ол сыстыһа сатааччы. Инньэ гынан сороҕор 2-3 сылынан хос үүнэн тахсыан сөп. Үс сыл иһигэр быһыллыбыт күөмэй хас да түһүмэҕинэн уларыйан ылар, организм үөрэнэр.

– Хос үүнэн таҕыстаҕына, эмиэ быһыллыан наада дуо?

– Сороҕор кэлин бэйэтэ тардааччы. Ол хос үүммүт миндалина ыалдьарын-суоҕун көрөн быһаарыахха сөп.

– Ангина удьуорунан бэриллэр дуо?

– Биллэн турар, бэриллэр. Генинэн. Ийэтин, аҕатын күөмэйэ хайдах оҥоһуулаах да оҕотун киэнэ эмиэ оннук буолар. Олус киэҥ куолайдаах дьон баар буолаллар. Олор инфекцияны түргэнник хабаллар. Оттон кыра куолайдаахтар соччо ыалдьааччылара суох.

***

– Гаврил Гаврильевич, эпэрээссийэҕэ киириэн иннинэ долгуйаҕын дуу, эбэтэр үөрэнэн, ааһан иһэн “быһан-отон” кэбиһэҕиҥ дуу?

– “Оһор-отор” үлэм буоллаҕа. Күн аайы хас биирдии эпэрээссийэҕэ долгуйдахпына, табыллыбаппар тиийэбин.

– 30-тан тахса сыл устата күн аайы дьон күөмэйин, муннун, кулгааҕын көрөн, эмтээн тахсаҕыҥ. Салгымтыалаах үлэ дуу?

– Суох, доҕоор. Баҕар, соһуйа истиэҥ. Хас биирдии эпэрээссийэ уникальнай буолар. Киһи организма тус-туһунан. Ол иһин эпэрээссийэ эмиэ хатыламмат. “Биир тэҥ эпэрээссийэни оҥордум” диэбиппин биирдэ да өйдөөбөппүн.

– Гаврил Гаврильевич, сэһэргэһииҥ иһин махтанабын. Этэҥҥэ буол.

  Сэһэргэстэ Диана КЛЕПАНДИНА.