ХИФУ учуонайдара: инженернэй-тэхиньиичэскэй институт маһы таҥастааһыҥҥа уонна мас конструкцияларга кафедратын доценнара Михаил Лавров, Иван Докторов уонна “Стройкомпозит” ХЭУо дьоҕус инновационнай тэрилтэ дириэктэрэ Альберт Кардашевскай маннык сүбэлииллэр.

Хаалынньаҥ үгэстэн арахсыахха

Ханнык баҕарар дьиэ олорорго тупсаҕай уонна туһанарга табыгастаах буолара – сүрүн ирдэбил. Онуоха билиҥҥи кэмҥэ аныгы матырыйааллар уонна технологиялар талбыт бааллара дьиэлээхтэр сөптөөх быһаарыыны ылыналларыгар көмөлөһөллөрө саарбаҕа суох. Ити гынан баран, тыа сирин ыаллара мас дьиэ эркинин, муостатын, үрдүн, түннүктэрин уонна ааннарын хайаҕастарын тымныыны киллэрбэт, сылааһы таһаарбат гына хайалларыгар уруккуттан тутта үөрэммит хаалынньаҥ үгэстэриттэн арахса охсубаттара харгыстыыр.

Мас дьиэ хайаан даҕаны ханапаакыланар. Онно хаттыгас быһыытынан, сүрүннээн, муоҕу, лен пакляны, джуттан эбэтэр натуральнай шерстэн оҥоһуллар боолдьоҕу тутталлар. Бу айылҕа матырыйааллара кыра ороскуоттаахтар уонна тыал-тымныы киирэрин мөлтөтөллөр эрээри, кэккэ итэҕэстээхтэр. Холобур, муох курааҥҥа бытарыйар, оттон аһара сиигирдэҕинэ эркини сытытар. Лен пакля кэмиттэн кэмигэр хос ханапаакыланнаҕына эрэ табыллар. Тоҕо диэтэххэ, саас аайы чыычаах ороон ылан, уйа туттарыгар туһанар. Оттон натуральнай шерстэн боолдьох атыттардааҕар сыаната ыарахан да буоллар, үөн-көйүүр буулаан, дьөлүтэ сиэн, сылааһы тутара мөлтүүрүн сэргэ дьиэ эркинин эмэҕирдиэн сөп.

Эркини ханапаакылыырга аллараа эргииртэн саҕалаан иһиттэн-таһыттан биир тэҥник, быыһы барытын толору хайан тахсыллыахтаах. Технологияны тутуспатахха, эркин хамныан сөп. Маны тэҥэ дьиэ эркинэ саайыллан-дьиппинийэн, сыыйа 3-5% түһэриттэн эргиирдэр ыпсыылара сорох сиринэн атан тахсар. Ону дьиэ тутуллубутун 1-2 сылын кэнниттэн хаттаан хайан, бүөлэниллэр.

Герметик дьээбэтэ элбэх

Ырыынакка натуральнай хаттыгастартан ураты мас дьиэ эркинин ыпсыытын уонна хайдыгаһын бүөлүүргэ аналлаах синтетическэй матырыйаал эгэлгэтэ баар. Силикон, акрил уонна полиуретан (икки компоненнаах) герметиктэри  мас дьиэни тутарга уонна өрөмүөннүүргэ туттар буолан эрэллэр. Уопут көрдөрөрүнэн, силикон герметик тыыммат уонна күн уотун үчүгэйдик тулуйбат буолан, үйэтэ кылгас. Акрил уонна полиуретан герметиктэр тыынар буоланнар, киһи этин-хаанын айгыраппаттар, 10-70 сыл туһалыыр кыахтаахтар. Ол гынан баран, полиуретан герметик сыаната ыарахана харгыстыыр. Тутааччылар акрил уонна полиуретан герметиктэр ороскуоттарын кыччатар инниттэн полиэтилен жгуттары туттарга этэллэр. Мас дьиэ эркинин эргиирин итинник ыпсардахха, полиэтилен тыыммат буолан, мас эмэҕирэригэр  сылтах буолуо. Эргиирдэр ыпсыыларын герметизациялааһын дьиэ эркинэ букатыннаахтык сааллыбытын, ол эбэтэр 5-6 сыл эрэ кэнниттэн ыытыллыахтаах.

Дьиэ тутуллубут бастакы икки сылыгар эркиннэр быыстарын монтажнай күүгэнинэн ыстарыы улахан көдьүүһэ суох: эркин хамныы турар буолан, хаттыгас быһыта-хайыта баран, эркинтэн тэйэн, хайаҕастанар-быыстанар. Тыал курдат үрэр. Ону тэҥэ полиуретан күн уотун аанньа тулуйбат.

Онон, мас дьиэни ханапаакылааһын уонна герметизациялааһын эркининэн сылаас тахсарын намыратыахтарын сөп эрээри, Саха сирин тымныы-тыйыс айылҕатыгар соччо дьүөрэтэ суохтар. Мас дьиэлэр бары сылааһы харыстааһын нормативыгар сөп түбэһэллэригэр эбии сылаас хаттыгастаах буолаллара эрэйиллэр.

Сүбэлэр

Маннык түгэннэри болҕойон, долоҕойгутугар хатаан кэбиһиҥ:

Бастакы хос сымнаҕас хаттыгаһы дьиэ эркинигэр сыһыары ууруллар, сорохтор билбэттэриттэн В изоспаны эркиҥҥэ хам саайан баран, ол үрдүнэн тэлгэтэллэр, бу түбэлтэҕэ сиигирэн, хаттыгас сылааһы туппат буолар.Туруору эриэйкэлэри саайарга, дьиэ эркинэ түһэрин-саайылларын аахсан, 12-15 см уһуннаах хайаҕас оҥоһуллар, маннык буоллаҕына, эриэйкэ-буруус өҕүллэриттэн дьиэ эпсиэйэ хамныа суоҕа.Сылааһы тутар хаттыгастартан сииги таһаарарга мембрана уонна тас бүрүөһүн (эпсиэй) икки ардыларын 40 х 50 мм арыттыыр ордук, ону итиччэ халыҥнаах эриэйкэ бурууһу саайан ситиһиллэр. Өйдөөҥ: бүрүйэр (эпсиэйдиир) матырыйаал хайдах баҕарар быһыылаахтык иҥиннэриллэр түбэлтэтигэр салгын туруору сылдьар-оонньуур хайаҕаһа булгу баар буолуохтаах. Ол аата – эркин салгылатыллар конструкцията аллараттан да, үөһэттэн да бүтэйдии сабыллыа суохтаах.Сылаас хаттыгаска күүгэнниҥи полистирол билиитэлэри туттубат ордук, олус умайымтыа уонна умайдаҕына, токсичнай веществолары таһаарарынан киһи этигэр-хааныгар кутталлаах.

Сылаас хаттыгас эрэ абырыа

Буруус дьиэни хаттыгастыыр уратылаах. Мас хайдах туруктааҕыттан тутулуктанар. Биллэрин курдук, саҥа тутуллубут буруус дьиэ бастакы сылларыгар балачча түһэ-хамныы турарыттан хаттыгастыырга күчүмэҕэй буолар. Онон саҥа дьиэҕэ бүрүөһүн конструкция иһинэн кытаанах тутулугу туттар табыллыбат.

Арыый үйэлээх, оҥорорго судургу уонна улахан ороскуота суох суол —  салгылатыллар фасад ньыматынан хаттыгас (утеплитель) кытаанах уонна сымнаҕас көрүҥнэрин итиэннэ мас буруустары туһанан хаттыгастааһын. Маннык ньыма эркинэ хамнаабыт эбэтэр мөлтөхтүк тутуллубут дьиэ эркинин бүрүйэргэ ордук барсар. Сымнаҕас хаттыгас дьиэ эркинин туох баар бөгдьөгөрүн-кимиттэҕэһин ордорбокко сабарынан үчүгэй. Хаттыгаһы дьиэ эркинин курдуу саайыллыбыт   40 х 50 мм суоннаах эриэйкэ-буруустар икки ардыларыгар кыбыта ууруллар. Хаттыгас 50 мм халыҥнаах буоллаҕына, буруус 40 мм халыҥнаах өттүнэн эркиҥҥэ сытыары саайыллар. Буруустар икки ардылара хаттыгас кэтититтэн 1 см итэҕэс буолуохтаах. Оччоҕо сымнаҕас хаттыгас эркиҥҥэ ыбылы сыстар уонна үрдүттэн кытаанах хаттыгас хам баттыыр. Дьүһүйэн эттэххэ, сымнаҕас хаттыгас киһиэхэ сибиитирэтин, оттон кытаанах хаттыгас сонун кэриэтэ.

Биһиги тымныы дойдуга олорорбут быһыытынан, иккис хаттыгас бастакы араҥа­ҕа хайаатар даҕаны хардары ууруллуохтаах. Ол аата 40 х 50 мм суоннаах эриэйкэ-буруустары туруору саайыллар уонна олор икки ардыларыгар кытаанах хаттыгаһы кыбыта ууруллар. Маннык оҥордоххо, хаттыгастар быыстара бүөлэнэн, сылааһы туталлара тупсар. Ити икки хос хаттыгаһы аллараттан саҕалаан тыалтан, сииктэн көмүскүүр мембрананан бүрүйүллэр. Мембрана болотуната сытыары буолуохтаах уонна үөһээҥҥи иккис болотуна 10 см сабырыччы ууруллар. Мембрананы эриэйкэ-буруустарга степлер оскуомаларынан туттаран баран, хаттыгастары барытын холбуу улахан дюбеллэринэн эркиҥҥэ хам саайан иҥиннэриллэр.