Арассыыйа судаарыстыбатыгар олохтоох бэйэни салайыныы идиэйэтин олоххо киллэрии иһин туруулаһыы бэрт өрдөөҕүттэн саҕаламмыта. Урут да, билигин да Арассыыйа судаарыстыбаннаһын бөҕөргөтүү – кытыы сирдэргэ олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын тэрийиигэ олоҕурар. XIX үйэҕэ Саха сиригэр олохтоох бэйэни салайыныыны төрүттээһин бастакы уопутунан, дьон тус быраабын уонна интэристэрин көмүскүүргэ, кыһалҕаларын туруорсарга бастакы олугу Саха сиринээҕи Степной Дума оҥорбута.

Аныгы Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр олохтоох бэйэни салайыныыга киирбиппит быйыл 19-с сыла. Бу кэм иһигэр олохтоох бэйэни салайыныыны сайыннарыыга өрөспүүбүлүкэбитигэр бары таһымҥа үгүс үлэ барда. Ол иһигэр үлэҕэ-хамнаска, олоххо-дьаһахха тирэх буолар сүрүн сокуоннар, уураахтар, дьаһаллар ылынылыннылар. Тыа сирин, куораттары уонна нэһилиэктэри сайыннарыыга аналлаах элбэх бырайыактар үлэлээтилэр уонна үлэлииллэр. 

Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара – судаарыстыба норуокка саамай чугас, быһаччы дьайыылаах алын сүһүөҕэ буолаллар. Төһө да олохтоох бэйэни салайыныы судаарыстыба атын уорганнарын кытта биир тиһиккэ киирбэтин, тутулуга суоҕун иһин, дьон-норуот былаас, салалта үлэтин аан бастаан нэһилиэк, улуус баһылыктарын, дьокутааттарын үлэлэринэн сыаналыыр, араас кыһалҕалаах боппуруостарынан аан бастаан кинилэргэ барар. Онон, олохтоох бэйэни салайыныы үлэтиттэн дойдубут күннээҕи олоҕо-дьаһаҕа, инники сайдыыта, дьон-норуот былааска сыһыана быһаччы тутулуктаах.

Олохтоох бэйэни салайыныыны боломуочуйата сыллата кэҥии, эбиллэ турар. Саҥа соруктары олоххо киллэрэргэ сөптөөх үп-харчы тыырыллыахтаах. Тыа сирин тупсаҕай көстүүлээх уонна олорорго табыгастаах оҥоруу, дьиэ-уот хомунаалынай өҥөтүнэн сөптөөхтүк хааччыйыы, нэһилиэнньэ доруобуйатын туруга, ыччат үөрэҕи ылыыта, култуураны уонна төрүт үгэстэри чөл хаалларыы, онтон да элбэх тыын суолталаах боппуруостары быһаарыы – улуустар уонна нэһилиэктэр баһылыктарын, олохтоох салайыныы бэйэни салайыныы уорганнарын дьокутааттарын дьулуурдаах уонна дьоһуннаах үлэлэрин сүрүн соруктара буолаллар.

Сайдыы тэтимнээхтик барарыгар, дьон-норуот бэйэтин бэйэтэ салайынарыгар усулуобуйа тэриллиэхтээх. Тыа хаһаайыстыбата, тутуу, олохтоох бырамыысыланнас, олоҕу-дьаһаҕы оҥостуу, быйаҥнаах бааһыналарбытыттан, иитэр сүөһүбүтүттэн-сылгыбытыттан ылар, оҥорор бородууксуйабыт көрүҥүн кэҥэтии, дьоҕуру сайыннарыы, эргиэни, өҥөнү оҥорууну күүскэ үлэлэтии ирдэнэр. Оччоҕуна эрэ эбии дохуот элбиир кыахтаах. Олохтоох бэйэни салайыныы, ол эбэтэр нэһилиэнньэ сайыннаҕына, кыаҕырдаҕына эрэ дойдубут бүтүннүү кыаҕырар, сайдар. Ити курдук, барыта бэйэ бэйэтиттэн сибээстээх, ситимнээх.

Түгэнинэн туһанан, бүгүҥҥү бэлиэ күнүнэн өрөспүүбүлүкэ муниципальнай тэриллиилэрин ытыктабыллаах баһылыктарын, үлэһиттэрин уонна дьокутааттарын, муниципальнай сулууспа бэтэрээннэрин Арассыыйа Федерациятыгар Олохтоох бэйэни салайыныы күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин!

Биир санаанан салайтаран, Сахабыт сирэ сайдыылаах, нэһилиэнньэ олоҕо уйгулаах буоларыгар бары бииргэ түмсэн салгыы үлэлиэҕиҥ-хамсыаҕын! Үгүс сыралаах үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри, үтүө түмүктэри баҕарабын! Cанаабыккыт сатанан, толкуйдаабыккыт туолан олоххо киирэн истин, дьоҥҥут-сэргэҕит махтала күүскүтүгэр күүс биэрдин, кынат буоллун!

Ил Түмэн дьокутаата Руслан Еремеевич Федотов.