Алтаай кыраайа

Алтаай кыраайа (Алтаай) – Сибиир федеральнай уокуругун састаабыгар киирэр. 1937 сыллаахха балаҕан ыйын 28 күнүгэр төрүттэммит. Административнай киинэ – Барнаул. Нэһилиэнньэтэ 2 317 153 киһи (2020 с.) Социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытынан РФ иһигэр 35-с миэстэҕэ турар. Парламена – Алтаай кыраайын Сокуону Оҥорор Мунньаҕа. Спикер – Александр Романенко.

«Махтал учууталларга!»

Алтаай кыраайын Сокуону Оҥорор Мунньаҕар «Биир ньыгыл Арассыыйа» фракциятын дьокутааттара «Махтал учууталларга!» диэн аахсыйаҕа кыттыспыттар. Кинилэр кыраай учууталларыгар коронавирустан страховка оҥорторбуттар. Үтүө санаа аахсыйатын дьокутаат Сергей Писарев көҕүлээбит. Парламент спикерэ Александр Романенко, дьокутаат Денис Голобородько, үөрэх миниистирэ Максим Костенко аахсыйаҕа бастакынан кыттыбыттар. Локтевскай, Благовещенскай оройуоннарга уонна Рубцовскай куоракка бэйэлэрэ үөрэммит оскуолаларын учууталларыгар страховка оҥорторон бэлэхтээбиттэр. Кинилэр үтүө холобурдарын атын норуот дьокутааттара уонна ситэриилээх былаас уорганнарын салайааччылара үтүктүбүттэр. Аахсыйа түмүгүнэн 2000 кэриҥэ учуутал страховкаламмыт. Өскөтүн учуутал коронавируһунан ыарыйдаҕына, 30 тыһ. солк страховка харчытын ылар. Олохтон күрэнэр түгэнигэр, дьиэ кэргэнигэр 100 тыһ. солк. бэриллэр. Ол гынан баран, Алтаай дьокутааттара «кыраай учууталлара бары хамсыгы этэҥҥэ туруохтара» диэн эрэнэллэр.

Тулаайах оҕоҕо дьиэ сэртипикээтэ

Сокуону Оҥорор Мунньах кэлэр 49-с сиэссийэтигэр кыраай тулаайах оҕолорун туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр сокуон барыла бастакы ааҕыыны ааһыаҕа. Ол курдук, дьокутааттар 23 саастарын туолбут тулаайах оҕолорго дьиэ атыылаһалларыгар анал дьиэуот сэртипикээттэрин биэрэри мэктиэлиир сокуон барылын бэлэмнээбиттэр. Өскөтүн бу саҥа сокуон ылылыннаҕына, Алтаай кыраайыгар бэлэм дьиэ-уот оннугар тулаайахтарга анал сэртипикээттэри биэрэр буолуохтара. Онон киһи дьиэни-уоту талан ылар кыахтаныа. Билигин кыраайга тулаайах оҕолору дьиэнэн-уотунан хааччыйыы бырагыраамата үлэлиир. 2021 сылга итиннэ 305 мөл. солк. көрүллүбүт. Саҥа сокуону оҥорооччулар ити сууматтан 105,829 мөл. солк. сэртипикээтинэн биэриэхтэрин баҕараллар. Маннык уопут билигин Приморьеҕа уонна Иркутскай уобаласка олоххо киирбит үһү.

«Баҕа санаа харыйата»

Быйыл ыччат парламена «Баҕа санаа харыйата» диэн аахсыйаны төрдүс төгүлүн тэрийбит. Аахсыйа ахсынньы 1 күнүттэн 22 күнүгэр диэри барар. Маныаха сир-сир аайы анал харыйалары туруораллар. Онно оҕолор кэлэн, баҕа санаалаах саарыктары ыйыыллар. Ахсынньы 17 күнүгэр Сокуону Оҥорор Мунньах уочараттаах сиэссийэтин кэннэ норуот дьокутааттара парламент дьиэтигэр турар харыйаттан баҕа санаалаах саарыктары үллэһиннилэр. Бу харыйаҕа миэдиктэр оҕолоро баҕа санааларын ыйаабыттара. Саҥа дьыллааҕы бэлэхтэри волонтердар тустаах аадырыстарга тиэрдэллэрэ былааннанар.

Хааччахтааһын уһаабыт

Алтаай кыраайын күбүрүнээтэрэ 65-тэн үөһэ саастаах дьоҥҥо бэйэни хааччахтааһын эрэсиимин 2020 сыл ахсынньы 27 күнүттэн 2021 сыл олунньу 6 күнүгэр диэри уһаппыт. Ол туһунан Ыйаахха ахсынньы 15 күнүгэр илии баттаабыт.

Сытынньаҥ маһы көҥүл хомуйуу

2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн РФ Ойуурун кодексыгар сытынньаҥ маһы көҥүл бэлэмниир туһунан уларытыы киирбитэ. Бу уларытыыны биир бастакынан Алтаай дьокутааттара көҕүлээбиттэрэ. Саҥа сокуонунан нэһилиэнньэ бэйэтин туһатыгар сытынньаҥ маһы көҥүл уонна босхо бэлэмниир бырааптаах. Быйыл Алтаай кыраайыгар 2,5 тыһ. куб сытынньах мас бэлэмнэммит.

Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ

Алтаай Өрөспүүбүлүкэтэ (Хайалаах Алтаай) – Сибиир федеральнай уокуругун састаабыгар киирэр. Аан бастаан 1922 сыл бэс ыйын 1 күнүгэр Ойрат автономнай уобалаһын быһыытынан төрүттэммит. 1948 сылтан Хайалаах Алтаай автономнай уобалаһа буолбут. 1990 сыл алтынньы 25 күнүгэр автономнай өрөспүүбүлүкэ статуһун ылбыт. 1992 сыл ыам ыйын 7 күнүттэн Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин быһыытынан бигэргэммит. Киин куората – Горно-Алтайск. Нэһилиэнньэтэ 220  181 киһи (2020 с.) Социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытынан РФ иһигэр 84-с миэстэҕэ турар. Парламена – Эл Курултай Судаарыстыбаннай Мунньаҕа. Спикер э.т. – Герман Чепкин.

Алын кээмэй бигэргэммит

Эл Курултай дьокутааттара Алтай Өрөспүүбүлүкэтин биэнсийэлээҕин 2021 сылга тиийинэн олоруутун алын кээмэйин бигэргэппиттэр. Сокуон барылын сиэссийэҕэ экэнэмиичэскэй сайдыы миниистирэ Вячеслав Тупикин билиһиннэрбит. Саҥа сокуонунан алын кээмэй 9 539 солк. тэҥнэспит. «Итиннэ кээмэйгэ олоҕуран, эһиил өрөспүүбүлүкэ 15 156 биэнсийэлээҕэ сүрүн биэнсийэтигэр 2 273,80 солк. эбии ылыаҕа», -- диэн миниистир эппит.

Нолуоктан босхолообуттар

Эл Курултай экэниэмикэҕэ, үпкэ-харчыга уонна нолуокка сис кэмитиэтин көҕүлээһининэн, норуот дьокутааттара аан бастакытын урбаанньыт быһыытынан регистрацияланар дьоҥҥо 0 %-наах нолуок ыстаапкатын олохтообуттар. Сокуоҥҥа этиллэринэн, маннык ыстаапка 2021 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри үлэлиэхтээх. Ол гынан баран, норуот дьокутааттара чэпчэтиини 2023 сыл тохсунньу 31 күнүгэр диэри уһатыахтарын баҕараллар. Оннук этиини сокуон барылыгар киллэрбиттэр.

Оҕолоох ыаллары өйөөбүттэр

Эл Курултай уочараттаах сиэссийэтигэр үһүс оҕолорун төрөппүт эбэтэр иитэ ылбыт кыаммат ыалларга оҕо босуобуйатын биэриини кэлэр 2021 сылга уһаппыттар. Ирдэбиллэргэ сөп түбэһэр ыаллар эһиилги сылга үһүс оҕолорун төрөттөхтөрүнэ эбэтэр иитэ ыллахтарына, оҕолорун 3 сааһыгар диэри босуобуйа ылар бырааптаналлар. Эһиилги бүддьүөккэ ити сыалга 168 495,6 тыһ. солк көрүллүбүт.

Кутурҕан күннэр

Ахсынньы 13 күнүгэр Эл Курултай Судаарыстыбаннай Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Владимир Тюлентин олохтон туораабыт. Ахсынньы 14-15 күннэригэр Алтаай Өрөспүүбүлүкэтигэр кутурҕан күннэрэ биллэриллибиттэр. Судаарыстыбаннай Мунньах бэрэссэдээтэлин эбээһинэстэрин толорооччунан вице-спикер Герман Чепкин анаммыт.

Президиум мунньаҕа

Ахсынньы 17 күнүгэр Эл Курултай Президиумун уочараттаах мунньаҕа буолан ааспыт. Президиум түөрт боппуруоһу көрбүт. Ол курдук, нэһилиэнньэни босхо мэдиссиинэ көмөтүнэн хааччыйыы туһунан дакылааты доруобуйа харыстабылын миниистирэ Сергей Коваленко оҥорбут. Оттон спикер э.т. Герман Чепкин Эл Курултай 2021 сылга сокуону оҥорууга, хонтуруолга уонна тэрээһиннэргэ былаанын, Судаарыстыбаннай Мунньах 15-с сиэссийэтин ыҥырыытын, Эл Курултай бочуотунай кырааматаларынан наҕараадалааһын туһунан билиһиннэрбит.

******

Ааһан эрэр нэдиэлэҕэ Алтаай икки парламеныгар бу курдук үлэ-хамнас барбыт. Өскөтүн Алтаай кыраайыгар олох нус-бааччы устар эбит буоллаҕына, Алтаай Өрөспүүбүлүкэтигэр уку-сакы буолуу бэлиэтэнэр. Эл Курултай спикерэ Владимир Тюлентин олохтон эмискэ туораабыта уопсастыбаннаһы улаханнык соһуппута сэрэйиллэр.