Атыттартан уратылаах

Бу «Неравнодушный гражданин» диэн сылын ахсын ыытыллар уопсастыбаннай бириэмийэ финалын кыттыылаахтарын тустарынан этиллэр. Кырдьык, кинилэр айымньылаах үлэлэрин, дьон-сэргэ туһугар толкуйдарын, араас бырайыактарын көрөн киһи үөрэр, астынар.

«Быыбар агитациятыгар сылдьан туохха да наадыйбат, аҥаардастыы ирдии эрэ олороро, нэс буолбут дьону элбэҕи көрүстүм. Сороҕор киһи харааста саныыр. Онтон бүгүн, эһиэхэ дьүүллүүр сүбэҕэ олорон баран, хараҕым сырдаата. Сэргэх санаалаах, туттуулаах-хаптыылаах, талааннаах уонна таһымнаах дьон аҕыйаҕа суоҕуттан», – диэн санаатын үллэстэр Иван Луцкан, Саха сирин өрөспүүбүлүкэтээҕи харах клиническэй балыыһатын сүрүн бырааһа.

Бириэмийэ бастаан Приморскай кыраайга ыытыллан саҕалаабыт. Онтон Президент граннарын фондатын куонкуруhун кыайан, быйыл Сахалиҥҥа, Камчааткаҕа уонна Саха сиригэр тэриллибит. Бириэмийэ куонкурус хабааннаахтык ыытыллыбыт. Бастаан кыттааччылар анал формалары толорон, 2020-2021 сылларга тэрийбит араас бырайыактарын туһунан сиһилии суруйбуттар, үлэ түмүгүн, былааннарын уонна хамаандаларын билиhиннэрбиттэр. Онтон алта хайысханан бастыҥнар сүүмэрдэнэн, финалга 8 киһилээх дьүүллүүр сүбэ иннигэр онлайн көрүҥүнэн бырайыактарын көмүскээбиттэр. Алтынньы 2 күнүгэр түмүк тахсыбыт, кыайыылаахтар чопчуламмыттар.

Дьон биһирэбилин ылла

Тэрийээччилэр Саха сиригэр бу бириэмийэни ыыталларыгар партнер быhыытынан Кэммиэрчэскэйэ суох тэрилтэлэр уонна биирдиилээн дьон көҕүлээһиннэрин өйүүр биир кэлим ресурснай кииҥҥэ таба тайанан, тэрээhиммит үрдүк таһымҥа ааста уонна ситиhиилэннэ диэн кэпсииллэр.

«Биhиги ресурснай кииммитигэр үөрэнэ, консультацияҕа кэлэр дьон бары да тугу эрэ саҥаны тобулар, туһалааҕы оҥорор толкуйдаахтар. Уопсайынан кэммиэрчэскэйэ суох сиэктэр социальнай сайдыыга сүҥкэн кылааттаах. Ону хамнатар, тэрийэр дьонунан көхтөөх гражданнар буолаллар», – диир ресурснай киин салайааччыта Ольга Вешникова.

Саха сиригэр «Неравнодушный гражданин» бириэмийэҕэ уопсайа 80 киһи кыттыбыт. Тэрийээччилэр өрөспүүбүлүкэ бу хайысхаҕа олус көхтөөҕүн, Уһук Илин эригийиэҥҥэ инники күөҥҥэ сылдьарын бэлиэтии көрбүттэр.

«Эhиэхэ олус сэргэх үлэ ыытыллар эбит. Хас биирдии кыттааччыны, кинилэр тэрийэр дьаhалларын сиhилии билистибит. Кэрэ кэпсээҥҥит, уhулуччулаах холобургут уокурукпут историятыгар тиhиллэн иhиэ. Бириэмийэ эһиил эригийиэн таһымнаах ыытыллыа», – диэн кэпсиир тэрийэр хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ Владивостоктан сылдьар Валерия Костина.

Бириэмийэни туттарыы үөрүүлээх чааһыгар кыттааччылары уонна кыайыылаахтары партнердар уонна дьүүллүүр сүбэ эҕэрдэлээтэ. Ол курдук, СӨ ыччат дьыалатын уонна социальнай коммуникацияларга министиэристибэтэ, СӨ тас сыһыаннаһыыларга уонна норуоттар дьыалаларыгар министиэристибэтэ, СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга министиэристибэтэ, СӨ «Үүнэр көлүөнэ» тус сыаллаах фондата, СӨ волонтердары кытта үлэни сүрүннүүр киинэ, Дьокуускай куорат дьаһалтата, «Ростелеком» акционернай хампаанньа Саха сиринээҕи салаата уо.д.а. Хас биирдии хайысхаҕа 1,2,3 миэстэлээх дипломаннар ааттаннылар.

Бастыҥнар кэккэлэригэр

«Тулалыыр эйгэ, айылҕа» – Кобельянова Мария Васильевна

«Мин куоратын (түөлбэм)» – Желнин Олег Леонидович

«Үөрэхтээһин, иитии» – Якушева Рита Михайловна

«Чөл турук» – Зданович Юрий Михайлович

«Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах» – Поликарпова Айталина Романовна

«Култуура, духуобунас» – Иванов Егор Валерьевич

«ОНЛАЙН КУОЛАСТААҺЫН МУҤУТУУР КЫАЙЫЫЛААҔА» – КОБЕЛЬЯНОВА МАРИЯ ВАСИЛЬЕВНА

Солбуллубат түөлбэ начальнига

Мордовская Любовь Иевна, Горнай Бэрдьигэстээҕин «Сардаҥа» түөлбэ салайааччыта, бириэмийэ кыттыылааҕа:

– Нэһилиэкпитигэр 11 түөлбэ баар. Миэнэ саамай улаханнара, 700-тан тахса киhи олорор. Начальнигынан 1999 сылтан сылдьабын. Көхтөөх үлэбин сэргээн 2009 сыллаахха нэһилиэк дьокутаата оҥорбуттара. Онтон билигин улууска дьокутааттыыбын. Киэн тутта кэпсиирим диэн, түөлбэбитигэр оҕо былаһааккатын туттарбыппыт. Кытайга сылдьан, уулуссаҕа баар тренажердары сэргии көрөн, онтон идиэйэ аҕалбытым. Аны сайын аайы «Эдэр быыһааччы» диэн лааҕыр тэрийэр этим. 21 күн устата оҕолору үлэлэтэн, оонньотон бириэмэбитин сэргэхтик атаарарбыт. Киһи ордук иитиллээччилэринэн сыаналанар диэн баар. Холобур, лааҕырым оҕото ууга түспүт киһини быыһаан барыбытын үөрдэн турардаах. Оскуолаҕа учууталлыыр кэммэр «Родительский патруль» диэн ааттаан, төрөппүттэри кытта рейдаҕа тахсарбыт. Ордук учуокка турар оҕолорбутун кытта бодьуустаһарбыт. Сылын ахсын түөлбэбитинэн саҥа дьыллааҕы бырааһынньыгы ылабыт. Елка туруоран, маскарааттанан. Уопсайынан көхтөөхтүн уонна күүскэ үлэлииргэ усулуобуйа наада, ордук мустар сир. Онуоха улуус дьокутаата кыһалҕабытын бэлиэтии көрөн, дьиэ анаан биэрбитэ. Түөлбэбит үлэтинэн иккитэ граҥҥа тиксэн турабыт, өрөспүүбүлүкэ уонна улуус таһымнаахтарга. Ол эмиэ улахан ситиhии дии саныыбын. Билигин норуот көҕүлээһинэ сүрдээҕин өйөнөр буолла, онон НКО тэрийэргэ сананныбыт. Дьэ, оччоҕо дьоһун хардыылары оҥоруохпут. Куонкуруска кыттыы киһини олус көҕүлүүр. Атыттары да көрөн киһи элбэххэ үөрэнэр. Салгыы өссө бэриниилээхтик, далааһыннаахтык үлэлиэххин баҕараҕын.

PS: Мин Любовь Иевнаны наһаа сэҥээрэ көрдүм. Ис иһиттэн сандаара, чаҕылыйа сылдьар киһи. Түөлбэтигэр бэриниилээхтик 22-с сылын үлэлии сылдьар эбит. Өссө Ельцин бэрэсидьиэннээн олоруоҕуттан. Маннык үтүө дьону киһи хайҕыы, киэн тутта кэпсиир. «Эдэр дьон уопсастыбаннай үлэнэн утумнаахтык дьарыктамматтар. Сыстар да киһи аҕыйах. Онтон мин үлэбин олус сөбүлүүрүм бэрт буолан сылдьабын», – диир дьиҥнээх «неравнодушнай» уопсастыбанньык.

Тулалыыр эйгэни харыстыыр эмиэ култуура

Кобельянова Мария Васильевна – Тускулаана, Сунтаар улууhун култууратын уонна айылгытын управлениетын салайааччыта, Сунтаардааҕы «Саха» НКИК эрэдээктэрэ, бириэмийэ кыайыылааҕа:

– Куонкуруска «Айылҕа» хайысхатыгар үлэбин билиhиннэрдим. «Тоҕо култуура эйгэтигэр идэтийэр эрээри тулалыыр эйгэ боппуруостарыгар ылсыбытый?» диэн ыйытар буоллахха, бастатан туран, бары айылҕа оҕолоробут. Норуокка-сэргэҕэ тыын кыһалҕабыт буолар. Кэлиҥҥи сылларга олус сытыырхайда. Эбэлэр киртийиилэрэ, араас хампаанньалар харыстабыла суох сыһыаннара, ойуур баһаардара о.д.а. Иккиһинэн, тулалыыр эйгэҕэ, ийэ айылҕабытыгар оттомноох уонна үтүө сыһыан эмиэ култуура өйдөбүлэ диэххэ сөп. Оннук эйгэни олохтуохтаахпыт уонна ол холобуругар оҕолорбутун иитиэхтээхпит. Дьоҥҥо тиэрдэр, өйдөтөр сыалтан хас эмэ сюжеты, ролиги бэлэмнээн таһаарбыппыт. Сытыы кыһалҕаны да ырытан дьаһалтаҕа, былааска тиэрдэбит. Холобур, Иркутскайдааҕы нефть хампаанньата Тойбохойго кэлэн ыһан-тоҕон барбытын тутатына хомуйтарбыппыт, оннооҕор үп көрдөрбүппүт. Сунтаар улууһугар искэн ыарыылаах эдэр ыччаттар элбээтилэр диэн сыаналыыбыт. Ити айылҕа сатарыырыттан, эбэлэр киртийэллэриттэн төрүөттээх буолуон эмиэ сөп. Онуоха кинилэргэ анаан «Кыргыттарбытыгар илиибитин уунабыт» диэн аахсыйа тэрийэн, кэнсиэрдээн, маастар-кылаастары тэрийэн, 2 мөл.харчыны хомуйан көмөлөстүбүт. Маны таһынан айылҕа пааркатыгар мас олордуутунан, субуотунньуктары тэрийиинэн дьарыктанан эрэбит. Аны туран Сунтаар, Күндэйэ, Уустуйа, Кэмпэндээйи, Элгээйи дьоно иһэр «Мохсоҕоллоох» диэн күөлүн «ураты харыстанар сирдэр» кэккэлэригэр киллэрэр баҕа санаалаахпыт.

PS: Мария Васильевна СГУ саха салаатын бүтэрэн, тута преподавателинэн үлэтин саҕалаабыта. Мин үөрэнэ киириибэр кини фольклор быраактыкатын сүрүннээччи этэ. Онон киниэхэ кыратык да буоллар үөрэммит кэмнээхпит. Учууталым айымньылаах үлэтин сэмээр хайгыы, маанылыы көрөбүн. Айар куттаах, көҕүлүүр дьоҕурдаах, кимэн киириилээх салайааччы үгүс бырайыагы сунтаардарга эрэ буолбакка, сахабыт дьонугар бэлэхтээтэ. Бириэмийэ икки хайысхатыгар кыайыылааҕынан тахсан, үөрүүтэ үгүс. «Туохха барытыгар ис-искиттэн баҕардаххына, үтүө санаанан салайтаран ылыстаххына туолар эбит ээ», – диэн үөрүүтүн үллэстэр элбэҕи эрэннэрэр эдэр салайааччы.

«Неравнодушный гражданин» бириэмийэ кыра да, улахан да кыһалҕаҕа туора туран хаалбат, үтүө санаалаах уонна кыһамньылаах дьону бэлиэтиир, билиһиннэрэр, ону тэҥэ өйүүр сыаллаах. Тэрээһини бэйэбит курдук уопсастыбанньыктар көҕүлээбиттэр. Билиҥҥитэ бириэмийэ төһө да сэмэйин иһин, олус дириҥ уонна ураты суолталаах. «Салгыы тэрээһин сайдан, тупсан истин. Киэҥ далааһыннаннын, суон сурахтаннын», – диэн баҕа санаабытын этэбит!