Ити мунньах кэнниттэн ыарыыбыт, сымыйалаабыт курдук, күн-түүн улаатан иһэр. Аны туран, COVID-19 британиятааҕы штамматын буллулар. Онон сайын лааҕырдар үлэлииллэрэ да саарбах курдук буолаары гынна...

Ол эрээри билиҥҥитэ туох да буойуу-бобуу буола илик, онон куһаҕаны санаабакка, туох-хайдах үлэ бара турарын билиһиннэриэххэ.

         Үөрэнээччи 90%-нын хабар сорук

Бу “төгүрүк остуолу” Ил Түмэн үөрэххэ, итиэннэ оҕолорго туһуламмыт кэмитиэттэрэ тэрийэн ыыттылар.

         --Былырыын хааччахтааһынынан, сынньалаҥы тэрийиигэ көрүллүбүт үптэн 35%-на эрэ туттуллубута. Оҕолору сынньатар уонна чэбдигирдэр аналлаах 651 тэрилтэ 63 тыһыынчаттан тахса үөрэнээччини хабан сырытыннарыахтаах этэ да, пандемия буолан, 14 улууска 69 эрэ лааҕыр үлэлээбитэ. Онно барыта 1988 оҕо сылдьыбыта, -- диэн сырдатта сугулаан саҕаланыытыгар Алена Атласова.

         Сылы быһа дьиэ түөрт эркинигэр хаайтарбыт оҕолор лааҕырга барар баҕалара баһаам. Онуоха сынньаналларыгар, дьэ, төһө бэрт усулуобуйаны тэрийэ сылдьалларый? Бу туһунан үөрэх миниистирин солбуйааччы Владимир Тихонов дакылааттаата:

         -- Эпидемиологическай ирдэбили тутуһан, лааҕырдары 75% эрэ толоробут. Саҥа быраабыланан, оҕолор биир күн бары тэҥинэн  олохсуйуохтаахтар уонна симиэнэ устата ким да территорияттан тахсыа, барыа-кэлиэ суохтаах. Өскөтүн үлэһиттэр тастан сылдьан үлэлиир буоллахтарына, кэмиттэн кэмигэр COVID-19 анаалыһын туттарыахтаахтар.

Быйыл оҕо сынньалаҥын тэрийиигэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн барыта 394 мөл. 907 тыһ. солк. көрүлүннэ. Итинтэн 175 мөл. 11 тыһ. солк.  олохтоох 36 бүддьүөккэ тыырылынна. Эбийиэктэр өрөмүөннэригэр 50 мөл. солк. анаатылар. Ити үбүнэн 15 лааҕыры саҥардыахтара.

Тулаайах уонна төрөппүт көрүүтэ суох хаалбыт оҕолору сынньата ыытарга үлэ уонна социальнай харалта министиэристибэтэ 64 мөл. 300 тыһ. солк., нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун кэмитиэтэ 14-18 саастаах оҕолору сайыҥҥы кэмҥэ үлэнэн хааччыйыыга 22 мөл. 25 тыһ. солк. биэрэр. Аартыка түөлбэтин оҕолорун соҕурууҥҥу лааҕырдарга сынньатарга, путевкаларын таһынан, айаннарын төлөбүрүн аны 100% уйунар буоллубут. Онон көрүллүбүт 2 мөл. 500 тыһ. солк. харчыбыт 50 эрэ оҕоҕо тиксиэх курдук. 

 Сайын устата барыта 594 лааҕыр 37466 оҕону хабан үлэлиирэ сабаҕаланар. Өрөспүүбүлүкэ чэбдигирдэр тэрилтэлэригэр 642 оҕо босхо эмтэниэ. Онно 28 мөл. 987 тыһ. солк. көрдүлэр. 21 хонукка путевкаларын 45150 солк. аахтылар, биир күнэ 2150 солк. диэн. Краснодарскай кыраай лааҕырдарыгар босхо 430 квотаны биэрдилэр. Ону таһынан 18 мөл. 756 тыһ. солк. суумаҕа 379 путевканы эбии ылабыт. Айаннарын төрөппүттэр уйуналлар. Эбии үөрэхтээһин кииннэрэ дистанционнай лааҕырдары үлэлэтиэхтэрэ Онно 110 тыһ. үөрэнээччи дьарыктаныа. Онон тэрээһиннээх сынньалаҥҥа үөрэнээччи 90%-нын хабар сорук турар.

СӨ Ыччат дьыалаларыгар уонна социальнай коммуникацияларга миниистирэ  Степан Саргыдаев:

--Биһиги министиэристибэбит иһинэн үлэлиир Оҕо уопсастыбаннай холбоһуктарын сойууһа “Тиэргэннээҕи баһаатай” диэн бырайыактаах. Лааҕырга хабыллыбатах оҕолор иллэҥ кэмнэрин туһалаахтык атааралларыгар көмөлөһөллөр. Баһаатайдары бэлэмниир 10 былаһаакканы тохсунньу-кулун тутар ыйдарга тэрийэн ыыттыбыт. Бу соторутааҕыта иитэр үлэ 100 педагогун “Сосновый бор” кииҥҥэ түмэн, “Сила.ком” форуму тэрийдибит. Онно кинилэр сайыҥҥы сынньалаҥы тэрийии бырайыактарын көмүскээтилэр. Билигин педагогическай этэрээт 100 устудьуонугар инструктаж ыыта сылдьабыт. Кинилэр сайын лааҕырдарга үлэлиэхтэрэ.

Дьокуускай үөрэҕин салалтатын начаалынньыга Алексей Семенов:

-- Бу сайын Дьокуускайга оҕо сынньалаҥын 58 тэрилтэтэ 6826 оҕону хабан үлэлиэ. Итинтэн 50-на -- күнүскү (5276 оҕо). Куорат таһыгар 5 лааҕыр аһыллыа, онно 1150 оҕо сылдьыа. Үлэ 3 лааҕырыгар 380 үөрэнээччини ылыахпыт. Ону таһынан 512 оҕоҕо туристыыр похуоттары тэрийиэхпит.

Лааҕырдарынан хабыллыбат оҕолорго эбии үөрэхтээһин кииннэригэр социальнай бырайыактар үлэлиэхтэрэ. Холобура, Оҕо киинигэр 12 000 оҕо сылдьара былааннанар.

Дьокуускай куорат бүддьүөтүттэн оҕо сынньалаҥын тэрийиигэ 10 мөл. 684 тыһ. 300 солк. көрүлүннэ. Өрөспүүбүлүкэттэн хаһы биэрэллэрэ өссө да биллэ илик. Былырыын барыта 49 мөл. 230 тыһ. солк. этэ. Ону пандемиянан туһаммакка төнүннэрбиппит. 770 үөрэнээччини сайыҥҥы кэмҥэ үлэнэн хааччыйыыга 3 мөл. 662 тыһ. 225 солк. тыырылынна. Лааҕырдары өрөмүөннүүргэ 2 мөл. 300 тыһ. солк., территорияларын сырдатарга 684 тыһ. солк., видеокамералары иилэргэ 807 тыһ. солк. көрдөстүбүт.

Ыксаллаах быһыы-майгы министиэристибэтин сүрүн салалтатын начаалынньыгын солбуйааччы Сергей Овчинников:

--Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн оҕо сынньанар 40 эбийиэгэ ойуур ортотугар турар. Олору болҕомтоҕо тутабыт. Балаакканан түһүү, кутаа оттор бобуллар. Хас биирдии лааҕырга баһаарынай чаастары сыһыарбыппыт. Оҕо сынньалаҥын тэрийэр тэрилтэлэртэн аны “паспорт безопасности” диэни ирдиибит. Ону сэргэ ууттан, уоттан быһыырга үлэһиттэр инструктаж ааһыахтаахтар.

Роспотребнадзор салайааччытын солбуйааччы Наталья Борисова:

--Билиҥҥи туругунан реестргэ киирбит лааҕырдартан 85%-на үлэлииргэ сайабылыанньа биэрдэ: 484 күнүскү, 29 стационарнай, 30 ЛТО, 1 санаторий. Түөрт тыһыынча үлэһит гигиеническэй бэлэмнэниини уонна  аттестацияны ааһыахтаах. Лааҕыр үлэтэ саҕаланыан 3 күн иннинэ ас блогар үлэлиир дьон ис сыстыганнаах ыарыыларыгар анаалыс туттарыахтаахтар. Үс нэдиэлэ иннинэ лааҕыр территориятыгар акарициднай ыраастааһыны ыытыахтаахтар. Ол клещ курдук харамайдары суох гынар.

Үбүлээһин сарбыллыбатах

Дакылааттары истэн баран, “төгүрүк остуол” кыттыылаахтара үөрэх миниистирин солбуйааччы Владимир Тихоновка боппуруостарын биэрдилэр.

Вице-спикер Антонина Григорьева:

--Оҕо сайыҥҥы сынньалаҥын саҥа ыстандаарта хаһан баар буолар? Инклюзивнай лааҕыр тэриллэр дуо? Үлэһиттэр сайын устата COVID-19 анаалыһын хаста да туттарар эбиттэр. Сыаната 1700 солк. Үөрэх министиэристибэтэ уйуммат дуо? Уонна тендергэ тоҕо «Чэбдик», «Абырал», ХИФУ, Кэмпэндээйи профилакторийдара кыттыбаттарый? Оҕолору эмтииргэ онно усулуобуйа барыта баар. Тоҕо соҕотох «Сосновый бор» эрэ наар кыайар?

--Бу бэс ыйыгар оҕо сынньалаҥын туһунан кэнсиэпсийэ ылыллыахтаах. “Сосновый бор” биир симиэнэтэ инбэлиит оҕолорго ананыаҕа. Кэмпэндээйи санаторийа биһиги министиэристибэбитигэр бэриллибитэ. Онон былаан элбэх. Анаалыска харчы көрүллүбэт. 

Наталья Румянцева, дьокутаат:

-- Оҕо сынньалаҥар көрүллэр нуорма харчы бу сылга улаатта дуо? Лааҕырдар үлэлэрин быйылгы сүрүн хайысхата?

-- Нуорма харчы, уруккутун курдук, күҥҥэ 757, 98  солкуобайынан хаалбыта. Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ Чэбдигирии сыла. Онон лааҕырдар доруобуйаны бөҕөргөтүүгэ туһуланан үлэлиэхтэрэ.

Алена Атласова, дьокутаат:

--Оттон бородуукта сыаната биллэ ыараата дии. Аһылык үбүлээһинин улаатыннарыахха наада эбит. Ити быһыллыбыт суумаҕа тииһинээри, хаачыстыбата суох  аһы-үөлү атыылаһыахтара.

Өймөкөөн дьокутааттарын улуустааҕы Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Татьяна Алферова:

-- 2018 сыллаахха биһиги оройуоммутугар оҕо сынньалаҥын тэрийэргэ анаан 4 мөл. 830 тыһ. солк. көрбүттэрэ. Быйыл – 1 мөл. 100 тыһ. солк. Үбүлээһин тоҕо кыччаата? Уус Ньараттан 16 км тэйиччи сиргэ 100 куойка-миэстэлээх наһаа үчүгэй лааҕыр баар. Дьиэлэрэ 1948 сыллаах тутуулар. 2013 с. ирдэбилгэ эппиэттээбэт диэн саппыттара. Өрөмүөнүгэр харчы көрүөххүт дуо?

-- Эппитим курдук, быйыл лааҕыр эбийиэктэрин өрөмүөннүүргэ 50 мөл. солк. көрүллүбүтэ. 21 лааҕыртан сайаапка киирбитэ. Эһиги биэрбэтэххит. Эһиил эрдэттэн дьаһанаарыҥ. Оҕо сынньалаҥын үбүлээһин 2019 сыл таһымыгар турар, сарбыйа иликтэр.

Юрий Баишев, дьокутаат:

--Эти-хааны чэбдигирдэр спортивнай лааҕырдарга үбүлээһин көрүллүбэтэх эбит.

--Эбии 17 мөл. солк. туруорса сылдьабыт. Онтон тыырыахпыт.

Вера Никифорова, дьокутаат:

--Куорат лааҕырдарыгар дьуһуурустубам сүнньүнэн элбэхтэ хонон турабын. Ити сарай курдук куорпустара утуйарга наһаа тымныы. Матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй туруктара, уопсайынан, олус мөлтөх.  Иккис ыйытыым: Суоттуур-ааҕар палаата ыйбыт итэҕэстэрин туоратыыга туох үлэ барда?

--Быйыл Дьокуускай лааҕырдарыттан “Каландаришвили”, “Спутник”, “Радуга” өрөмүөннэнэллэр. Суоттуур-ааҕар палаата ФЗ-44 бырагырааманан атыылаһары аны ФЗ-223 уларытарга эппитэ. Төрөппүттэр үбүлээһиҥҥэ кыттыгас буолалларын докумуоҥҥа киллэрбиппит. “Сосновый бор” чааһыгар кэккэ этиилэр бааллара, ону эмиэ туораттыбыт.

Феодосия Габышева, дьокутаат:

--Балаакканан олордон лааҕырдыыры бобор сыыһа. Хоту ыстаада оҕолоругар онтон атыннык тэрийэр кыаллыбата буолуо. Онон көс лааҕырдарын реестргэ эмиэ киллэрэри ситиһиэххэ. Иккиһинэн, үбүлээһин кыччаабатах буоллаҕына, тоҕо кэккэ улуустарга көрүллэр үптэрэ аччаабытын быһаарыахха наада. Үсүһүнэн, хотугу улуустартан 50 эрэ оҕо айанын төлөбүрүн уйунар диэн наһаа аҕыйах. Эбии үбүлээһини булуоххайыҥ. Холобура, “Аартыка оҕолоро” федеральнай бырагыраама нөҥүө.

Этиллибит туоллар...

Түмүккэ оҕо сынньалаҥын тэрийии правовой-нормативнай чааһыгар көннөрүүлэри киллэрэргэ, үбүлээһини улаатыннарар ньымалары тобуларга, аһылыктарын хонтуруоллуурга, үлэһиттэр анаалыстарын босхо оҥорторору туруорсарга, инклюзивнай лааҕырдары тэрийии хаамыытын түргэтэргэ, санаторийдары тендергэ кытыннаран, сайыҥҥы кэмҥэ чэбдигирдэр лааҕыр быһыытынан туһанарга, көс лааҕырдарын реестргэ киллэрэргэ эрэкэмэндээссийэни суруйан, тустаах биэдэмистибэлэргэ, министиэристибэлэргэ тиксэрэргэ эттилэр.