Видео-кэмпириэнсийэ көрүҥүнэн көрсүһүүнү Ил Түмэн дьокутаата, издательскай дьиэ генеральнай дириэктэрэ Мария Христофорова тэрийдэ. Мунньахха ситэриилээх былаас уорганнарын салайааччылара, норуот дьокутааттара, суут-сокуон үлэһиттэрэ, уопсастыбанньыктар кытыннылар. Тэрээһини уопсайа 60-ча киһи холбонон көрдө, иһиттэ.

Мунньах кыттыылаахтара 3 сүрүн боппуруоска тохтоотулар:

- 2020-2024 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна төрүт омуктарын (официальнай) тылларын харыстааһын уонна сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматын олоххо киллэриигэ (СӨ Ил Дарханын 16.12.2019 901 №-дээх Ыйааҕа);

- Судаарыстыбаннай уонна официальнай тыллар тылбаастарын кыһалҕаларыгар;

- Холуобунай дьыаланы сахалыы тылынан көрүүгэ гражданнар бырааптарын көмүскээһиҥҥэ.

Аймалҕан төрдө

Санатан эттэххэ, эрдэ “Ил Түмэн” издательскай дьиэ Сахапарламент.ру саайтыгар “Правовая коллизия, или Конец судопроизводству на якутском языке?” (Быраап мөккүөрэ, эбэтэр суукка-сокуоҥҥа саха тыла туттуллан бүттэ дуо?) диэн дуорааннаах ыстатыйа тахсан уопсастыбаннас болҕомтотун тардыбыта. Бу матырыйаал 2021 сыл кулун тутар 24 күнүнээҕи СӨ ИДьМ миниистирин солбуйааччы В.Климов Арассыыйа ИДьМ-ын оройуоннааҕы уорганнарын начаалынньыктарыгар ыыппыт суругар олоҕуран ырытыы быһыытынан суруллубута. Сурукка улуустар полицияларын салайааччыларыттан силиэстийэ иннинээҕи мытырыйааллары хомуйуу, холуобунай дьыалаҕа аккаастыыр уураахтар, административнай сокуону туттууга анал номенклатурнай дьыалаларга холбоммут матырыйааллар, судургутук эттэххэ, суут-сокуон дьыалатын оҥоруу барыта РФ судаарыстыбаннай нуучча тылынан ыытыллыахтааҕа этиллэр. “Саха тылынан барыан сөп, өскөтүн тэҥҥэ нууччалыы тылбаастанар буоллаҕына” диэн эбии быһаарыылаах суруллубут. Көрөргүт курдук, бу сурук иһэ истээх, элбэх мөккүөрдээх, балыырдаах ис хоһоонноох. Онон боппуруоһу сэҥээрбиттэр Сахапарламент.ру “Правовая коллизия, или Конец судопроизводству на якутском языке?” эбэтэр Кыым.ру “Саха тыла суут-сокуон эйгэтигэр хаалыа дуо?” диэн ыстатыйаларын хос ааҕан, кыһалҕа төрдүн-төбөтүн кытта билсиэххитин сөп. Онон В.Климов суруга “Ил Түмэн” издательскай дьиэ тылга сыһыаннаах анал “төгүрүк остуолу” тэрийэригэр сүрүн төрүөтүнэн буолла диэн бэлиэтиибит.

Бастакы боппуруос – өрөспүүбүлүкэ тылларын кэскилэ

“Систиэмэлээх үлэ барбат...”

2019 сыл ахсынньы 12 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр судаарыстыбаннай уонна төрүт омуктар (официальнай) тылларын харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга судаарыстыбаннай бырагыраама ылыллыбыта. Күн бүгүн бу докумуоҥҥа олоҕуран өрөспүүбүлүкэҕэ тыл бэлиитикэтэ барар.

Ил Түмэн билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэриилэри киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай түмсүүлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева “төгүрүк остуол” үлэтин саҕалаата.

Феодосия Васильевна өрөспүүбүлүкэҕэ тыл бэлиитикэтин сүрүннүүр биир уорган тэриллиэхтээҕин эттэ.

– Күн бүгүн бу боппуруоһунан хас эмэ биэдэмистибэ, министиэристибэ дьарыктанар. Этэргэ дылы, сэттэ ньээҥкэ биир оҕону бүөбэйдииллэр. Ол түмүгэр биир систиэмэлээх үлэ барбат. Билиҥҥитэ бырагыраама үбүлээһинин оннунан хаалларар сорук турар. Маныаха атын эрэгийиэннэр уопуттарын эмиэ үөрэтиэххэ наада, – диэн бэлиэтээтэ.    

Феодосия Габышева киин куоракка төрүт тыл-өс тыыннаах буоларыгар уонна сайдарыгар полилингвистика уонна поликултуура хайысхалара биир ситимнээхтик сайдыахтаахтарын эттэ. Ону сэргэ, үөрэх тэрилтэлэрин ийэ тылынан тахсар литэрэтиирэнэн уонна учуобунньуктарынан хааччыйыы күүһүрүөхтээҕин ыйда.

“Тыын кыһалҕалары эрэ бүөлүүр...”

СӨ Үөрэҕин министиэристибэтин уопсай үөрэхтээһиҥҥэ салаатын салайааччытын солбуйааччы Туйаара Абрамова судаарыстыбаннай бырагыраама хайдах олоххо киирэн иһэрин туһунан билиһиннэрдэ.

Туйаара Абрамова былырыын бырагыраамаҕа баара-суоҕа 100 тыһ. солк. Ил Дархан гранын быһыытынан көрүллүбүтүн эттэ. Ол гынан баран, быйылгы сылга Ил Түмэн дьокутааттарын күүстээх туруорсууларынан, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 56,5 мөл. солк. көрүллүбүт.

– Омос көрдөххө, бу суума кырата суох курдук. Ол эрээри тыл бэлиитикэтин курдук киэҥ эйгэҕэ дуона суох, тыын кыһалҕалары эрэ бүөлүүр харчы, – диэн Туйаара Семеновна эттэ.

Үлэлиир бөлөх быһаарыытынан, СӨ Ыччатын министиэристибэтигэр Ил Дархан гранын быһыытынан социальнай көҕүлээһиннэри өйүүргэ эбии 3,5 мөл. солк. анаммыт.

– Бу үбүнэн ийэ тылынан оҥоһуллар мультиктары, видео-уруоктары, интэриниэт бырайыактары, уус-уран литэрэтиирэни уонна тылбааһы өйүөхпүт, – диэтэ.

Аны туран, үөрэх дистанционнай көрүҥҥэ көспүтүгэр, саха тылынан уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар ийэ тылларынан үөрэҕи биэрэр портал оҥоһуутун кыһалҕата турбут. Онон үөрэх министиэристибэтэ саҥа портал оҥоһуутугар ылсыбыт. Маны таһынан, билим өйөбүлүгэр, чуолаан сыыппара ыйынньыктары уонна тылдьыттары оҥоһууга эмиэ үп-харчы көрүллүбүт.

Туйаара Абрамова быйылгы сылга дьүкээгир, долган уонна чукча тылларынан саҥа учуобунньуктары оҥоруу былааннаммытын кэпсээтэ. Кини эбээн уонна эбэҥки тылларынан учуобунньуктары оҥорууга федеральнай үбүлээһин көрүллүбүтүн эттэ. Онон өрөспүүбүлүкэ үбүн кэмчилээн, атын хайысхалары сайыннарар кыах үөскээбит. Маны сэргэ саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуобунньуктарын оҥоһуутугар эмиэ үбүлээһин көрүллүбүт. Ол курдук, үрдүкү 10-11 кылаас оҕолоругар саҥа учуобунньуктар оҥоһуллуохтаахтар. Манна бэлиэтээн эттэххэ, билиҥҥитэ оскуолаларга саха тылын үөрэтии 9-с кылааһынан түмүктэнэн хаалар.

“Ускуустубаннай өйгө киириэхтээхпит...”

Норуот дьокутаата Павел Ксенофонтов саха тыла “ускуустубаннай өй” эйгэтигэр киирдэҕинэ эрэ, тыыннаах хаалар дьылҕалааҕын эттэ. Кини 2030 сылга Сир шарын нэһилиэнньэтин 60 %-на “ускуустубаннай өй” көмөтүнэн эрэ кэпсэтэр буоларын туһунан учуонайдар чинчийиилэрин холобурдаата. Онон парламентарий ийэ тылы сыыппаралааһыҥҥа күүстээх үлэ барыахтааҕын ыйда.

– Төрөөбүт тылбыт туттуллар эйгэтин төһө кыалларынан кэҥэтэн иһиэхтээхпит. Сотору “ускуустубаннай өйгө” киирбит эрэ тыллар туттуллар кэмнэрэ кэлиэҕэ. Онно эрдэттэн бэлэм буолуохтаахпыт, – диэн санаатын үллэһиннэ.

Маны таһынан, норуот дьокутаата өрөспүүбүлүкэтээҕи тыл бырагырааматыгар сыллата өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 100 мөл. солк. итэҕэһэ суох үбүлээһин көрүллүөхтээх диэтэ. Ону сэргэ өрдөөҕүттэн туруорсар этиитин эмиэ хос санатта. Павел Валерьевич өрөспүүбүлүкэҕэ тиэрминнэринэн дьарыктанар анал хамыыһыйа тэриллэн, тустаах өйдөбүллэри саха тылыгар тылбаастааһын күүскэ барарыгар баҕарар.

Иккис боппуруос – тылбаас кыһалҕалара

 “Тылбаас – өйдөһүү сүрүн үнүстүрүмүөнэ...”

Кэпсэтиини сүрүннээччи Мария Христофорова тыл бэлиитикэтэ толору олоххо киирэригэр тылбаас уһулуччу оруолу ыларын бэлиэтээтэ. СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын тыл сайдыытын боппуруостарыгар салалтатын салайааччы, филологическай билим хандьыдаата Римма Жиркова тылбаас кыһалҕаларын кытта сиһилии билиһиннэрдэ.

Римма Романовна бэйэтин салалтатын былырыыҥҥы үлэтин-хамнаһын туһунан кылгастык сырдатта. Ол курдук, ааспыт сыл устата кини тылбаасчыттара уопсайа 2083 сирэй араас хабааннаах судаарыстыбаннай докумуоннары тылбаастаабыттар.

Кини өрөспүүбүлүкэҕэ ийэ тыллар сайдыыларын толору хааччыйыыга, тылбааһы эмиэ өрө тутуохха наада диэтэ. Ол эбэтэр уус-уран литэрэтиирэ, социальнай суолталаах национальнай литэрэтиирэ тылбааһыгар өйөбүл баар буолуохтааҕын ыйда. Холобур, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 6 сыл устата 36 эрэ кинигэ тылбааһа үбүлэммитин санатта.

– Тылбаас – өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай тылларын тэҥ бырааптаах буолууларын хааччыйар. Онон икки тыл тэҥинэн туттуллар эйгэтигэр хайаан даҕаны тылбаасчыттар баар буолуохтаахтар. Ол эрээри, күн бүгүн өрөспүүбүлүкэ төрүт тылларынан үлэлиир тылбаасчыттар бырааптара ситэтэ суох көмүскэллээх. Аны туран, юридическай өйдөбүллэр саха тылыгар кыайан тылбаастамматтара балаһыанньаны өссө уустугурдар. Онон биһиги тиэрмин өттүгэр бырабыыталыстыба хамыыһыйатын тэрийэргэ үлэлэһэ сылдьабыт, – диэн Римма Жиркова кэпсээтэ.

– Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ холуобунай дьыалалары көрүүгэ сахалыы тылбаас ситэ тиийбэт. Онон силиэстийэ уонна суут уорганнара тылбаасчыт штатынан хааччыллыахтаахтар. Онуоха үрдүк таһымнаах тылбаасчыттары бэлэмнээһиҥҥэ күүстээх үлэ барыахтаах, – диэн санаатын үллэһиннэ. Кини 2001 сылтан ХИФУ 257 тылбаасчыты бэлэмнээбитин эттэ. Быйылгыттан университет сахалыы уонна нууччалыы тылбааска саҥа магистратура бырагырааматын арыйарын туһунан кэпсээтэ.

“Тылбаасчыт үлэтэ сыаналаммат...”

“Төгүрүк остуол” кыттыылаахтара силиэстийэҕэ уонна суукка үлэлиир тылбаасчыттар үлэлэрэ үрдүктүк сыаналаныахтааҕын ыйдылар.

Филологическай билим хандьыдаата, гуманитарнай чинчийэр институт саха тылын салаатын билимҥэ үлэһитэ Юлия Борисова суут-сокуон эйгэтигэр тылбаастааһын кыһалҕаларын туһунан санаатын үллэһиннэ.

– 2009 сылтан нуучча тылыттан сахалыыга уонна саха тылыттан нууччалыыга тылбааһынан дьарыктанабын. 2018 сылга диэри бу эйгэҕэ урбаанньыт быһыытынан үлэлээбитим. ИДьМ уорганнарыгар, суукка тылбаасчыт өҥөлөрүн оҥорорум. Ол гынан баран, тылбаас өҥөтүн төлөбүрүн олус намыһахтык сыаналыыллар. Сыаналара хас да сылы быһа уларыйбакка турар. Холобур, 1800 бэлиэҕэ 200 солк төлүүллэр. Онуоха ардыгар тылбаасчыттар силиэдэбэтэллэргэ көмөлөһөн түүннэри-күнүстэри үлэлииллэр. Ол да иһин, бу эйгэҕэ тылбаасчыттар уһуннук тулуйан-тэһийэн үлэлээбэттэр. Онон уопуттаах тылбаасчыт тарбахха баттанар буолла. Мин санаабар, билигин Холуобунай-процессуальнай уонна Холуобунай кодексалар тылбаастарыгар билим үлэһиттэрэ, лингвистар, тылбаасчыттар уонна юристар ылсыахтарын наада. Оччоҕо эрэ суут-сокуон эйгэтигэр тылбаас өттүттэн сыыһалар тахсыахтара суоҕа, – диэн Юлия Борисова санаатын эттэ.

“Саба түһүөхпүтүн наада...” 

Филологическай билим хандьыдаата Анатолий Нелунов тылбаас кыһалҕаларыгар эмиэ бэйэтин санаатын эттэ.

– Билигин саха тыла кыайан киирэ илик эйгэлэригэр болҕомто ууруллуон наада. Холобур, суут-сокуон докумуоннарын тылбааһыгар, юридическай өйдөбүллэргэ күүскэ ылсыахтаахпыт. Тиэрмин өттүгэр үлэ барыахтаах. Субу курдук, “чэ, буоллун, чэ, хааллын” диэн баран истэхпитинэ, төрөөбүт тылбыт туттуллар эйгэтин кэҥэтэрбит саарбах. Онон кыараҕастык туттуллар эйгэҕэ бары саба түһүөхпүтүн, суут-сокуон, юридическай тылдьыттары оҥоруохпутун наада. Онуоха тылдьыттары оҥорууга юристар быһаччы кыттыыны ылыахтаахтар, – диэн Анатолий Гаврильевич бэйэтин көрүүтүн иһитиннэрдэ.

Мария Христофорова сотору кэминэн үлэ биэрээччилэр уонна тылбаасчыттар сыһыаннара тупсарыгар эрэллээҕин эттэ. Кини РФ Үлэҕэ министиэристибэтин техпрофстандартыгар тылбаасчыт идэтэ киирэн эрэрин бэлиэтээтэ. 

Үһүс боппуруос – ИДьМ мөккүөрдээх суруга

Аны СӨ ИДьМ миниистирин солбуйааччы Владимир Климов суругар төннөбүт. Бу элбэх мөккүөрү уонна аймалҕаны таһаарбыт суругу өрөспүүбүлүкэ биллэр юристара ырыттылар.

Саха сиригэр биллэр албакаат Ольга Тимофеева РФ Холуобунай-процессуальнай уонна Холуобунай кодексаларын тылбаастыыр наадатын ыйда.

– Күн бүгүн юридическай тылбаас кыһалҕата олус сытыытык турар. Ол курдук, РФ Холуобунай-процессуальнай, Холуобунай, Административнай кодексаларын сахалыы тылбааһа суох. Инньэ гынан, суут-сокуон үлэтэ үгүс харгыстары көрсөр. Аҕыйах сыллааҕыта РФ Холуобунай кодексатын тылбааһа оҥоһуллуох курдук буолбута эрээри, тоҕо эрэ боппуруос быһаарыллыбата. Дьиҥинэн, холуобунай дьыаланы көрүүгэ төрөөбүт тылынан быһаарыыны биэрэри билигин ким даҕаны хааччахтыы илик. Аны тылбаасчыкка чопчу ирдэбиллэр суохтар. Ардыгар олох намыһах таһымнаах тылбаасчыттар үлэлииллэр. Онон дьыалаҕа сыыһа-халты өйдөһүү тахсар куттала баар. Мин санаабар, РФ кодексаларын тылбаастыыр наада. Юристар ити боппуруос быһаарылларын күүтэбит, – диэтэ. 

Албакаат этитин кытта биллиилээх силиэдэбэтэл, юридическай билим дуоктара, бэрэпиэссэр, РФ борокуратууратын бочуоттаах үлэһитэ, СӨ ИДьМ Бочуоттаах үлэһитэ, РФ Үтүөлээх юриһа, ХИФУ юрфагын кафедратын сэбиэдиссэйэ Макар Яковлев сөбүлэспэтэ.

– Бары билэргит курдук, РФ Холуобунай-процессуальнай кодексыгар, Холуобунай кодексыгар сыл аайы сүүһүнэн көннөрүүлэр киирэллэр. Ол аата сыл аҥаара буола-буола ити кодексалары саҥаттан тылбаастыахпытын наада. Онтубут күчүмэҕэйдээх буолуон сөп. Кыаллара да саарбах. Онон мин учуонай Анатолий Нелунов этиитин өйүүбүн. Үчүгэй юридическай тылдьыттары оҥоруохха наада. Ону судаарыстыба суотугар элбэх тирааһынан таһааран киэҥ араҥаҕа тарҕатыахтаахпыт. Оччоҕо эрэ “суут тылын-өһүн” кыайыахпыт. Оттон Арассыыйа Федерациятын уопсайа 50-ча кодексатын сыл аҥаара буола-буола тылбаастыырбыт кыаллыбат дьыала, – диэн Макар Макарович быһаарда.

Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова Саха сиригэр киһи быраабыгар боломуочуйалаах Сардаана Гурьеваттан: “Билигин суутунан буруйданааччылартан төрөөбүт тылларынан быһаарыы биэрэллэрин хааччахтыылларын туһунан үҥсүүлэр киирэллэр дуо?” – диэн ыйытта.

– Бүгүҥҥү мунньахха олус сөптөөх боппуруостары көтөхтүбүт. Тылбаас өттүгэр чахчы күүстээх үлэ барыан наада. Билигин буруйданааччылартан төрөөбүт тылларынан быһаарыыны биэрэллэрин хааччахтыылларын туһунан биир да үҥсүү киирэ илик, – диэн Сардаана Михайловна хоруйдаата.

В.Климов суругар СӨ Конституционнай суутун суудьуйата Алексей Ефимов сиһилии ырытыыны оҥордо.

– СӨ ИДьМ миниистирин солбуйааччы В.Климов суругар суут дьыалатын көрүү (судопроизводство) нууччалыы эбэтэр икки тылынан барыахтааҕа ыйыллар. Ол эбэтэр, өскөтүн буруйданааччы үчүгэйдик нууччалыы билбэт буоллаҕына, нууччалыы уонна сахалыы тылларынан көрүллүөхтээх диэн этиллэр. Маныаха холуобунай дьыала кыттааччыларын сайабылыанньалара уонна быһаарыылара эрэ сахалыы тылынан ылыллыахтаахтара этиллибит. В.Климов “РФ судаарыстыбаннай тылларын туһунан” ФС 3-с ыстатыйатын 4 пуунугар сигэнэр.   

Бу сурук Арассыыйа холуобунай-процессуальнай сокуонугар эппиэттээбэт. Бастатан туран, ханнык баҕарар дьыаланы көрүү уонна силиэстийэ икки тылынан тэҥинэн барыа суохтаах. Ол курдук, дьиҥнээҕинэн биир эрэ докумуон билиниллэр. Нууччалыы эбэтэр сахалыы тылынан суруллубут. Процессуальнай докумуоннары суругунан тылбаастыахха сөп. Ол гынан баран, ити тылбаастар көмөлтө эрэ докумуоннарынан буолар кыахтаахтар.

Холобур, билигин холуобунай дьыала бүтүннүү сахалыы тылынан барбыт уонна түмүктэммит буоллаҕына, итиэннэ суут уурааҕын ким даҕаны ааһыннарбатах буоллаҕына, холуобунай дьыала матырыйааллара тылбааһа суох суут архыыбыгар киирэллэр. Бу түгэҥҥэ нуучча тылыгар суут бүтэһиктээх быһаарыыта, бириигэбэрэ эрэ тылбаастанар. Тоҕо диэтэххэ, бу докумуон суут быһаарыыларын бүтүн Арассыыйатааҕы электроннай бааныгар киирэр. 

Иккиһинэн, миниистир солбуйааччыта В.Климов холуобунай бырасыас кыттааччыларын сайабылыанньаларын уонна быһаарыыларын сахалыы тылынан ылалларын көҥүллүүрэ олох сыыһа. Тоҕо диэтэххэ, силиэстийэ уонна бастааҥҥы силиэстийэ уорганнара булгуччу бэрээдэгинэн, өскөтүн дьыала кыттыылаахтара үчүгэйдик нууччалыы билбэт буоллахтарына, төрөөбүт тылларын туттар толору бырааптаахтар. Манна киһи бэйэтин конституционнай быраабын туһанарыгар ким да көҥүлэ наадата суох. Онон СӨ ИДьМ салалтатын оройуоннааҕы уорганнарын начаалынньыктарыгар бу сокуоннайа суох ирдэбиллэри тутуспатахтарын иһин кытаанах дисциплинарнай эппиэтинэскэ тардыллалларын туһунан сэрэтэрэ олоҕо суоҕунан ааҕыллар, – диэн Алексей Михайлович быһаарда.

Түмүккэ

“Төгүрүк остуол” сүнньүнэн тэрийээччи Мария Христофорова кэккэ түмүктэри оҥордо:

– Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна төрүт омуктарын (официальнай) тылларын харыстааһын уонна сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматыгар сөптөөх көннөрүүлэри киллэрэргэ бары сөбүлэһэрбитин биллэрдибит. Норуот дьокутаата Павел Валерьевич эппитин курдук, быйылгы сылга көрүллүбүт үбү толору уонна көдьүүстээхтик туһанан, кэлэр сылларга элбэтэр соругу туруоруохтаахпыт. Онуоха Ил Түмэн дьокутааттара бары күүскэ үлэлиэхтэрэ диэн бүк эрэллээхпин.

– Римма Романовна тылбас кыһалҕаларын туһунан олус дириҥ ис хоһоонноох иһитиннэриини оҥордо. Ону бары сэҥээрэн иһиттибит. Маныаха РФ Үлэҕэ министиэристибэтэ 2021 сылга идэтийии стардартыгар тылбаасчыт идэтин киллэрбитэ барыбытын үөрдэр. Ол курдук, инникитин тылбаасчыт сыралаах үлэтэ сыаналаныаҕа уонна сөптөөхтүк тэриллиэҕэ диэн эрэнэбит. Аны туран, эдэр кэскиллээх учуонай Юлия Борисова суут-сокуон эйгэтигэр үлэлиир тылбаасчыттар үлэлэрэ намыһахтык сыаналарын туһунан иһитиннэриитэ барыбытын долгутта. Онон тустаах суругу СӨ Үлэҕэ миниистиригэр Елена Волковаҕа ыытыахпыт диэн эрэннэрэбин.

– Мунньахпыт үһүс боппуруоһа – бүтүн норуоту аймаабыт мөккүөрдээх түгэн. Манна Ил Түмэн Судаарыстыбаннай Мунньаҕын дьокутааттара СӨ ИДьМ-гэр ирдэбил сурук ыытыахпыт уонна чопчу хоруйу көрдүөхпүт. “Төгүрүк остуол” түмүгүнэн эрэкэмэндээссийэлэр ылыллыахтара. Онно бүгүҥҥү бары этиилэри учуоттуохпут. Онуоха бу нэдиэлэ устата ким эмэ эбии этиилээх буоллаҕына, биһиэхэ ыытан эрэкэмэндээссийэлэрбитигэр кыттыһаргытыгар ыҥырабын, – диэн Мария Николаевна мунньаҕы түмүктээтэ.