Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -10 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Экэниэмикэ

Нэһилиэктэри хааччыйар кыһыҥҥы суол кэскилэ

Сахабыт Сиригэр төгүрүк сыл массыына сылдьар суола суоҕуттан сылтаан, Дьокуускайтан кытыы сытар улуустарга, Уһук хоту аһы-үөлү, туттар тэрили, уматыгы кыһыҥҥы суолунан тиэрдэллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ 37,8 тыһ. км. уһуннаах массыына суола баарыттан 31,1% кытаанах…
14.03.24 18:34

Уопсастыба

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы сандал күннэр сардаҥа ыһыаҕын ыһаллар

Хонон турдах аайы хонноҕо аһыллан, утуйан турдах аайы уутуйан туран эбиллэр, өрөөн турдах аайы өһүллэн иһэр сааскы сандал күннэр сардаҥа ыһыаҕын ыһаллар, күн үҥкүүтүн үҥкүүлүүллэр. Үрүҥ хаар үрүт үрдүгэр дьэҥкир куруһуба былаатын бүрүнэр, маҥан хаар хат - хат…
13.03.24 10:52

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Бүлүү сүнньүгэр тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар түөрт улуустан саамай бытархай  хаһаайыстыбалардаахтара – Үөһээ Бүлүү. Дойдум дьоно тыа хаһаайыстыбатын үлэтин өйүүр саҥа мэхэньииһими хамнатарга төһө бэлэмнэрий, хайдах-туох тэринэн-дьаһанан олороллоруй?

Бүлүү сүнньүгэр тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар түөрт улуустан саамай бытархай  хаһаайыстыбалардаахтара – Үөһээ Бүлүү. Дойдум дьоно тыа хаһаайыстыбатын үлэтин өйүүр саҥа мэхэньииһими хамнатарга төһө бэлэмнэрий, хайдах-туох тэринэн-дьаһанан олороллоруй?

Быйылгы кыстыкка улуус үрдүнэн 10442 ынах сүөһү хотоҥҥо киирбититтэн 8011 төбөтө (ол иһигэр 2907 ынах) кэтэх хаһаайыстыбаларга, 2129 төбөтө (ол иһигэр 836 ынах) бааһынай хаһаайыстыбаларга, 302 төбөтө (ол иһигэр 175 ынах) тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэригэр баар. Тохсунньу 1 күнүнээҕи ааҕыынан, 10344 ынах сүөһүлээх үктэммит буоллахтарына, идэһэҕэ туттубут кэннэ диэтэххэ, сүүсчэ төбөнөн эбиллии бэлиэтэнэр. Ити иһигэр ыанньык ахсаана 3734-тэн 3918-ка тахсыбыт. Сылгы ахсаана эмиэ эбиллибит: 8349 төбө оннугар 8476 кыстаан турар.

Улуус тыатын хаһаайыстыбатын кэлиҥҥи балтараа сылга салайан кэлбит Сергей Ивановтан саҥа мэхэньииһим ирдэбилинэн үүтү тэрээһиннээх эрэ хаһаайыстыбалартан тутар түбэлтэҕэ сылга хас туонна үүтү соҕотуопкалыырга суоттаналларын малтаччы ыйытабын. Үөһээ бүлүүлэр 2020 сылга 4075 туонна үүтү тутан олороллор. Эрдэ «Үөһээ Бүлүү» ХЭУо (улуустааҕы астыыр-үөллүүр кэмбинээт) дириэктэрэ Герман Отовтан ыйыта сылдьыбыппар 3100 туоннаны ситиһэр соруктааҕын эппитэ. Сергей Иванов: «Министиэристибэҕэ 3050 киилэ үүккэ сайаапка биэрэн олоробут. Оттон ынах төбөтүгэр көрүллэр көмө харчыны 2544-кэ суоттанабыт. Төбөбүт мантан арыый эбиллиэн сөп», — диир.

ИТ хаһыат фото хотоҥҥо Сергей ИвановСергей Иванов улуус саамай улахан бааһынай хаһаайыстыбатыгар — «Булгунньахтаахха»

Баччаҕа диэри ынахтаах ыаллар үүттэрин «Үөһээ Бүлүү» кэпэрэтиип нөҥүө, оттон тэрээһиннээхтэр (бааһынайдар, кэпэрэтииптэр) «Үөһээ Бүлүү» ХЭУо-ҕа туттаран кэллилэр. Саҥа сылтан үүт соҕотуопкатынан ол аата ХЭУо эрэ, куонкуруһу аастаҕына, дьарыктаныаҕа. Сергей Иванович саныырынан, билигин баар кэпэрээссийэ тиһигин биирдэ үрэйэн кэбиспэккэ, саҥа мэхэньииһимҥэ сыыйа түһүмэхтэринэн киирэри көҥүллүөххэ баар этэ. Дьон үүтүн кэпэрэтиип нөҥүө туттара, аахса үөрэннэ. Билигин биирдиилээн ыаллар кыһалҕаттан ынахтарын бааһынайдарга сыһыаран эрэллэр эрээри, үгүстэр кэпэрэтииби ордороллор эбит. Улуус үрдүнэн билигин 5 эрэ кэпэрэтиип баар. Нэһилиэктэр таһымнарыгар кумааҕыга буолбакка, дьиҥнээх кэпэрэтииптэр тэриллэр күннэрэ-дьыллара үүммүттэрин кэпэрээссийэни сайыннарыыга уһуннук үлэлээбит («Сахакирэдьиит» өрөспүүбүлүкэтээҕи тыа хаһаайыстыбатын потребкэпэрэтиибин бэрэссэдээтэлэ этэ) салайааччы ыраахха диэри өйдүүрэ чуолкай.

ИТ хаһыат фото тх матассыыкылларТыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэрэ «тимир аттаннылар»

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ саҥа мэхэньииһими олоххо киллэрэр, хамнатар чуолкай бэрээдэги билиҥҥэ диэри оҥорон ылына илик буоллаҕына,  үөһээ бүлүүлэр урутаан тобулбуттар дии санаатым. Маныаха табаары оҥорон таһаарааччыларга, бааһынайдарга уонна кэпэрэтииптэргэ, тирэҕирбиттэр. Бырайыак аата «Үөһээ Бүлүү улууһугар сүөһүнү иитии салаатыгар бааһынай хаһаайыстыбаларга тыа хаһаайыстыбатын үлэтин тэрийии стандартаммыт универсальнай тиһигэ» диэн. Улуус дьаһалтата 2020 сыл олунньу 27 күнүгэр бигэргэппит. Бырайыак 2020-2024 сылларга үлэлиэхтээх.

Сыала: тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар кээмэйин улаатыннарары уонна барыстаах буоларын ситиһэри итиэннэ бааһынай хаһаайыстыба, ТХПК киэптэринэн саҥа хаһаайыстыбалары тэринэри көҕүлээһин;  салааҕа тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар ылар өлүүлэрин улаатыннарыы; өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн көрүллэр көмө үбү көдьүүстээхтик туһанарга усулуобуйаны тэрийии; сүөһүнү иитии технологиятын саҥа ирдэбиллэргэ сөп түбэһиннэрэн баһылааһын уонна үлэҕэ инновация технологияларын киллэрэн  туһаныы.

Соруктара: сүөһүнү иитэр хаһаайыстыбалар кээмэйдэринэн көрөн биир стандарты олохтооһун; үлэ оҥорумтуотун үрдэтии уонна ынах ахсаанын элбэтии суоттарыгар үүтү тутуу кээмэйин улаатыннарыы; тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар (БХ, ТХПК, ХЭУо) ахсааннарын элбэтии; тыа сиригэр үлэ миэстэтин тэрийии уонна тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин дохуоттарын үрдэтии; дьиэ кэргэнинэн үлэлиир хаһаайыстыбалары сайыннарыы; материальнай-тэхиньиичэскэй базаны саҥардыы уонна салааҕа үлэ технологияларын киллэрии.

Бырайыагы үлэлэтэргэ улуус бүддьүөтүттэн сылларынан субвенция эбии кээмэйин көрөргө былааннаабыттар: 2020 сылга – 20 мөл. солк., 2021 сылга – 20 мөл. солк., 2022 сылга – 12 мөл. 18,81 тыһ. солк., 2023 сылга – 21 мөл. 295,81 тыһ. солк., 2024 сылга – 34 мөл. 957,81 тыһ. солк., түөрт сылга барыта 94 мөл. 32,13 тыһ. солк. үбүлэниэхтээх. Быйыл бааһынай хаһаайыстыбалары өйөбүл саҥа мэхэньииһимигэр киллэрэн, 5-тэн элбэх ынахтаахтартан үүттэрин 55-тии солкуобайга (өрөспүүбүлүкэттэн көрүллэр 35 уонна соҕотуопкалааччы биэрэр 10 солкуобайдарыгар 10 солкуобайы эбэн), 10-тан элбэх ынахтаахтартан 60-нуу, 50-тан элбэх ынахтаахтартан 65-тии, 100-тэн элбэх ынахтаахтартан 70-нуу солкуобайга туппуттар. Эһиилгиттэн маннык өйөбүл 10-тан элбэх ынахтаах бааһынайдарга оҥоһуллара уонна муҥутуура 75 солкуобайга тиэрдиллэрэ торумнанар.

Маныаха бааһынайдарга түөрт сүрүн критерийи туруорбуттар. Бастатан, хаһаайыстыба ынаҕын элбэтэрин туһугар саҥа хотон туттуохтаах эбэтэр кэҥэттиэхтээх. Сыл иһигэр 410 миэстэҕэ аналлаах 13 саҥа хотон тутуллубут уонна кэҥэтиллибит, барыта – 1774,25 кв. м. иэннээх. Ону таһынан 561 хотону өрөмүөннээбиттэр (бука, ыаллар бааһынай буоларга тэринэн эрдэхтэрэ). Иккиһинэн, хаһаайыстыба үүтүн иһин аахсыбыт харчытын көмөлөһүннэрэн, тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин, тэрилин атыылаһыахтаах. Ол курдук, быйыл барыта 4 улахан тыраахтар, 12 тэрил ылыллыбыт. Холобур, Ороһу нэһилиэгэр А.И.Тюляхов уонна С.Е.Быккасов саҥа МТЗ-82 тыраахтардары атыыласпыттар, Тамалакаан бааһынайдара Василий Третьяков, Сахаайа Готовцева, Прасковья Егорова Польшаҕа оҥоһуллар ротордары ылбыттар. Прасковья ону таһынан пресс-подборщигынан сэбилэммит.

Үһүс ирдэбил – сүөһү атыылаһан, хаһаайыстыбатын хаҥатыахтаах. Үөһэ ахтыллыбыт Сахаайа атыыр оҕустаммыт. Барыта ыанньыкка анаан 98 төбөнү атыыласпыттар. Төрдүһүнэн, нолуоктарын төлүөхтээхтэр. Барыта 31 хаһаайыстыба нолуок төлөөбүт. Инникитин, аны үһүс сылларыгар бааһынайдар дьиэлэрин-уоттарын толору хааччыллыылаах оҥостоллоругар ирдэбил туруоруохтара. Сергей Иванович саҕалааһын быһыытынан, нэһилиэктэр баһылыктарын уонна урбаанньыттары кытта быһаччы кэпсэтэн, Тамалакааҥҥа уонна Быракааҥҥа тыа хаһаайыстыбатын 3 бэтэрээнигэр сынньалаҥнык, сылаастык олорор усулуобуйаларын хааччыйбыт.

Сергей Иванов этэринэн, бырайыак үлэлиэхтээх түөрт сылын түмүгэр сүөһү иитиитигэр идэтийэр бааһынай хаһаайыстыба ахсаана 75-тэн 180-ҥа тиэрдиллиэхтээх, бааһынайдар уонна кэпэрэтииптэр бородууксуйаны оҥорон таһаарыыга ылар өлүүлэрэ 68 бырыһыан буолара уонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы сыл ахсын 3,5 бырыһыанынан үүнэрэ ситиһиллиэхтээхтэр.

ИТ хаһыат фото саҥа хотон

Үөһээ Бүлүү эксперименэ табылларыгар саарбахтаабаппын. Арай, атын улуустарга эмиэ маннык тэриннэллэр, сүөһү-ас төһөлөөх дэлэйиэх этэй. Туох кистэлэ кэлиэй, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн даҕаны кыанар-хотунар бааһынай аҕыйаан иһэр. Арай, саҥа мэхэньииһим киирэринэн, кэтэхтэр ынахтарын уонна олор үүттэрин эбинэн көбүччү көрдөрүүлэниэхтэрэ буоллаҕа. Дьиҥ-чахчы илиигэ тутардыы бу үөһээ бүлүүлэр тобулбут төһүүлэрин тутуннахтарына – букатын атын таһымҥа тахсыахпыт этэ.

Саҕаланыытыгар таарыйбытым курдук, Үөһээ Бүлүүгэ хаһаайыстыбалар бытархайдара бэрдиттэн, онтон сылтаан грант үбүгэр тиксибэттэриттэн маннык суолу тобулбут буолуохтаахтар. Халлаантан кэлэн түһэр дуу, түспэт дуу босхо харчыны кэтэһэн олорбокко эбэтэр граҥҥа эрэ тиксэр туһуттан кыаҕы таһынан сүөһүлэнэ сатаабакка, бэйэ тоҕус көлөһүнүн тоҕон туран үптэнэр-астанар санааҕа даҕаны астык ини. Билиҥҥи туругунан, бааһынайдар ынах сүөһүлэрин бүттүүн ахсааныттан ыанньык 40 (5-кэ диэри ынахтаахтарга — 30) бырыһыанын ылар, ыаммыт үүт 57,1 бырыһыана соҕотуопкаланар. Онон туһанылла илик ис кыах улахан.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением